Donanma Üzerindeki İktidar Mücadelesinin Gölgesinde Birinci İnönü ve İkinci İnönü Denizaltılarının Alım, İnşa ve Teslim Süreci

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 32, 109 - 144, 27.05.2022

Evren Mercan

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1069016

Öz

Trablusgarp Harbi’nden itibaren neredeyse kesintisiz süren savaşların bıraktığı yıkıntı üzerine kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ni, Osmanlı’dan miras kalan jeopolitik tehditlerle baş edebilmekte eldeki kısıtlı imkânlarla mütevazı dahi olsa bir donanma kurulması gerekliliğiyle karşı karşıya bırakmıştı. Yeni bir deniz gücünün kurulmasında uzun süredir atıl vaziyette limanlarda kıçtankara edilen, harekât kabiliyetinden yoksun eldeki köhne harp gemilerinin geniş ölçekli onarımının yanında, bir donanma programına da acil bir ihtiyaç duyulmuştu. Bu programın içeriğinin belirlenmesinde, Osmanlı’dan beri gelen ve Cumhuriyet Dönemi’nde de nükseden denizciler ve karacılar arasındaki rekabet kendini göstermişti. Ne var ki İstiklal Harbi’nden muzaffer çıkan karacılar, silahlı kuvvetler modernizasyonunu noktasında yegâne yetkili merci olmuş ve donanma programını da kendi ihtiyaçlarına göre belirlemişti. Böylelikle Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa’nın (Çakmak) savunduğu, kıyı savunma odaklı denizaltı ve hafif unsurlardan oluşan ve ordunun denizdeki bir uzantısı olarak görülen, sınırlı bir donanma programına yeşil ışık yakılmıştı. Nihayetinde Türk Donanması’na Almanların paravan firması üzerinden Hollanda’daki Feijenoord Tersanesi'nde inşa edilen Birinci İnönü ve İkinci İnönü denizaltıları alınmıştı. Bu girişim Türk denizaltıcılığının nüvesini teşkil eden kayda değer bir atılım olsa da büyük resimde karacı odaklı bir bakış açısının ürünüydü. Bu çalışmada donanmadaki güç mücadelesi bağlamında Birinci İnönü ve İkinci İnönü denizaltının alım, inşa ve teslim süreci ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Donanması, Birinci İnönü ve İkinci İnönü Denizaltıları, Feijenoord Tersanesi, Türk-Alman İlişkileri

The Purchase, Construction and Delivery Process of the 1st Inonu and 2nd Inonu Submarines in the Shadow of a Power Struggle over the Turkish Navy

Öz

Founded over the ruins from the continuous wars since the Tripoli War, the newly established Republic of Turkey faced the necessity of setting up a navy, however modest, to cope with geopolitical threats inherited from the Ottoman Empire. The establishment of a new sea power required an urgent need for a naval armaments program, as well as a large-scale renovation and modernization of outdated warships that had long been idling in ports and lacked operational capability. In determining the content of this program, the rivalry between naval and land forces had manifested itself during the Ottoman Empire and recurred in the Republican Era. However, the army, which emerged victorious from the War of Independence, became the sole authority in the modernization of the armed forces and determined the naval program in accordance with their own needs. Thus, defended by the General Chief of Staff, Fevzi Pasha (Çakmak), the green light was given to a limited naval program, which consisted of coastal defense-oriented submarines and small ships, and was considered an extension of the army at sea. Ultimately, the 1st and 2nd İnonu submarines, which were built by the Feijenoord Shipyard in the Netherlands, were commissioned by the Turkish Navy through a German front company. Although this initiative was a remarkable breakthrough that comprised of the core of Turkish submarine force, it was the product of a land forces-oriented perspective in the big picture. In this study, the procurement, construction and delivery processes of the 1st and 2nd İnonu submarines are discussed in the context of the power struggle in the Navy.

Anahtar Kelimeler

Turkish Navy, 1st Inonu and 2nd Inonu Submarines, Feijenoord Shipyard, Turkish-German Relations, Turkish Navy, 1st Inonu and 2nd Inonu Submarines, Feijenoord Shipyard, Turkish-German Relations

Kaynakça

• Alkan, Resul, “Alman Belgelerine Göre Erken Dönem Cumhuriyet Dönemi Bahriyesi Bağlamında Türk-Alman İlişkileri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXVI/2, 2021, s. 421-442.
• Alkan, Resul, "Erken Cumhuriyet Dönemi Türk-Alman Askerî İlişkileri ve General Hilmar von Mittelberger’in Harp Okullarındaki Faaliyetleri". Gazi Akademik Bakış, 14/28, 2021, s. 95-113.
• Arabacı, Hüseyin, Osmanlıda Deniz Mayıncılığının Gelişimi ve 1915 Çanakkale Boğaz Savunmasındaki Rolü, (Basılmamış yüksek lisans tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Askeri Tarih Araştırmaları Ana Bilim Dalı, Çanakkale 2021.
• Barlas Dilek ve Güvenç Serhat, Türkiye’nin Akdeniz Siyaseti 1923-1939, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2014.
• Besbelli, Saim, “İki Dost Bahriye”, Donanma Dergisi, Cilt: 69/Sayı: 417, 1957, s. 12-16.
• Besbelli, Saim, “İstibdat Devrinin Osmanlı Donanması”, Donanma Dergisi, Sayı: 440, Cilt:76, 1963, s.22-34.
• Büyüktuğrul, Afif, “Türkiye Cumhuriyeti Donanması’nın Ellinci Yılı” Belleten, Cilt: XXXVII, Sayı: 148, 1973, s. 497-525.
• Büyüktuğrul, Afif, Cumhuriyet Donanması (1923-1960), Deniz Kuvvetleri Yayınları, İstanbul 1967.
• Büyüktuğrul, Afif, Cumhuriyet Donanmasının Kuruluşu Sırasında 60 yıl Hizmet (1918-1977), Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, İstanbul 2009.
• Büyüktuğrul, Afif, Osmanlı Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanması, Deniz Basımevi, İstanbul 1984.
• Cemal Paşa, Hatıralar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001.
• De Groot, Sebastian J., Das Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw (Ingenieurbüro für Schiffbau IvS): Ein Wolf im Schafspelz, Brill, Leiden 2021.
• Denizaltı Filosu Komutanlığı, Sessiz ve Derinden: Barışın Koruyucusu Geleceğin Güvencesi Denizaltılarımız, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, İstanbul, 2007.
• Dümer, Vehbi Ziya, Denizaltıcılık Tarihine Genel Bir Bakış: 1971/72 Ders Yılı Emekli Amirallerin Konferansları No:7, Deniz Harp Okulu Komutanlığı, İstanbul 1972.
• Fontenoy, Paul E., Submarines: An Illustrated History of Their Impact, ABC-Clio, California 2007.
• Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Deniz Harekâtı, (Cilt VIII), Genelkurmay Basımevi, Ankara 1976.
• Grüßhaber, Gerhard, The ‘German Spiritʼ in the Ottoman and Turkish Army, 1908-1938: A History of Military Knowledge Transfer, Walter de Gruyter GmbH, Berlin 2018.
• Gün, Taner, Atatürk’ün Donanma Gemileri ile Yaptığı Geziler, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, İzmir 2007.
• Güvenç Serhat ve Barlas Dilek, “Ataturk’s Navy: The Determination of Turkish Naval Policy, 1923-1939”, Journal of Strategic Studies, C.XXVI, No:1, 2003, s. 1-35.
• Güvenç Serhat ve Barlas Dilek, “Bir Cumhuriyet Kurumu Yaratmak: Atatürk’ün Donanması, 1923-1939”, Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, (Ed.: İsmet Akça, Evren Balta Paker), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010, s. 223-253.
• Işın, İ. Bülent, Osmanlı Bahriyesi Kronolojisi 1299-1922, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Ankara 2004.
• Kalaycıoğlu, Ömer, Denizaltı ve Filomuz, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• Mehmet Süreyya, Donanma mı? Şimendifer mi?, Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası, İstanbul, 1911.
• Mercan, Evren, “Osmanlı Donanma Penceresinden Türk-İtalyan Harbi ve Çanakkale Boğazı’ndaki Müşterek Savunma Konsepti”, Türk-İtalyan Müşterek Harp Tarihi Sempozyumu Bildirileri 21-22 Ekim 2019, İstanbul 2020.
• Mercan, Evren, 93 Harbi’nde Deniz Harekâtı, Selenge Yayınları, İstanbul 2020.
• Mercan, Evren, Osmanlı Bahriyesi’nde İlk Denizaltılar: Abdülhamid ve Abdülmecid, Deniz Basımevi, İstanbul 2012.
• Metel, Raşit, Atatürk ve Donanma, Deniz Basımevi, İstanbul 1966.
• Metel, Raşit, Türk Denizaltıcılık Tarihi, Deniz Basımevi, İstanbul 1960.
• O'Connell, Captain John F., Submarine Operational Effectiveness in the 20th Century: Part One (1900 - 1939), iUniverse Inc., New York 2010.
• Rössler, Eberhard, The U-Boat: The Evolution and Technical History of German Submarine, Cassell & Co, London 1981.
• Saville, Allison Winthrop, The Development of the German U-boat Arm, 1919-1935, (Yayımlanmamış doktora tezi), University of Washington, Washington 1963