A Poststructuralist Approach to the Translation of Religious Fictions

Yıl 2021, Sayı: 31, 1 - 19, 30.12.2021

Cihan Alan

https://doi.org/10.37599/ceviri.1032811

Öz

The aim of this article is to examine, within a poststructuralist framework where the source text cannot be said to exist alone, how religious elements are recontextualized in the target culture and how translations affect each other in this repruduction process. To this end, Turkish translations of Lev Nikolayevich Tolstoy's short story Çem Iyudi Jivi (What Men Live By) are discussed on the basis of Venutian concepts of 'domestication' and 'remainder', and Jacques Derrida's concept of transformation regleé. In Derrida's signification proces, where the signifier and the signified do not coincide, translation becomes a regulated transformation. In line with this view, according to Venuti, conscious or unconscious losses called "remainder" appear in the translation process. In the Turkish translations of Tolstoy's short story, the remainders observed are two folds: the first is the one in the intratextual influence that forms the semiotic structure and texture of the source text; and the second is the remainder left in the source text due to translators’ search for fixing new signs for the religious elements depending on the discursive and ideological circumstances in the target culture. It has been observed that in some translations, the author is reconstructed with a completely different identity due to domestication, while other translators try to create a foreign effect by deconstructing this stable meaning within a temporal loop.

Anahtar Kelimeler

poststructuralism, irreducible difference, recontextualization, remainder, domestication

Dini Kurgu Eserlerin Çevirisine Postyapısalcı Bir Yaklaşım

Öz

Bu makalenin amacı, postyapısalcı bir bakış açısıyla kaynak metnin tek başına var olabildiğinden söz edilemeyen bir düzlemde kurgu eserlerde dini öğelerin erek kültürde nasıl yeniden bağlamlaştırıldığını ve bu süreçte çevirilerin birbirlerini nasıl etkilediğini incelemektir. Bu amaçla, çalışmada Lev Nikolayeviç Tolstoy’un Çem Iyudi Jivi (İnsan ne ile yaşar) adlı öyküsünün Türkçe çevirileri, Lawrence Venuti’nin ‘yerlileştirme’, ‘kalıntı’ ve Jacques Derrida’nın transformation regleé (1981) kavramları bağlamında tartışılmaktadır. Derrida’nın gösterenin ve gösterilenin örtüşmediği gösterge yapısında çeviri eylemi düzenlenmiş dönüştürme hali almaktadır. Buna paralel, Venuti’ye göre, çeviride, “kalıntı” adı verilen, ortadan kaldırılması mümkün olmayan bilinçli ya da bilinçdışı kayıplar ortaya çıkmaktadır. Tolstoy’un öyküsünün Türkçe çevirilerinde de iki yönlü bir kalıntı gözlenmiştir: ilki kaynak metnin göstergesel yapısını ve dokusunu oluşturan metiniçi etkisinde kaybına dair kalıntı; ikincisi ise, ortaya çıkan yeni göstergenin bulunduğu kültür içinde söylemsel ve ideolojik koşullara bağlı olarak yeni bir anlamsal sabit oluşturmaya çalışmasından kaynaklı kalıntı. Bazı çevirilerde yerlileştirme nedeniyle yazarın bambaşka bir kimlikle yeniden inşa edildiği, diğer çevirilerin ise zamansal bir döngü içinde bu sabiti yeniden yapısöküme uğratarak belli bir yabancılık etkisi yaratmaya çalıştığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

postyapısalcılık, indirgenemez farklılık, yeniden bağlamlaştırma, kalıntı, yerlileştirme

Kaynakça

• Akçağ Yayınları. (2019). Lev Nikolayeviç Tolstoy (d.1828-ö.1910). L. N. Tolstoy, İnsan ne ile yaşar? içinde (ss. 4-6). Akçağ Yayınları.
• “Allah” ismi yerine “Tanrı” kelimesini kullanmak caiz midir?. (t.y.). Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı. Erişim: 12 Ekim 2021, https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/4/-allah--ismi-yerine--tanri--kelimesini-kullanmak-caiz- midir-
• Arrojo, R. (2010). Philosophy and translation. Y. Gambier & L. van Doorslaer (Eds.), Handbook of translation studies (Vol. 1) içinde (pp. 247– 251). John Benjamins Publishing Company.
• Barthes, R. (1988). The death of the author. D. Lodge (Ed.), Modern crititicism and theory: A reader içinde (ss. 166-172). Longman.
• Barthes, R. (2007), Yazarın ölümü. (Çev. Eren Rızvanoğlu), Heves Şiir Eleştiri Dergisi, 14, 55-60.
• Bassnett, S. (2002). Translation studies. Routledge.
• Bassnett, S., & Lefevere, A. (1990). Translation, history and culture. Printer Publishers.
• Belsey, C. (2002). Postyapısalcılık. (N. Örge, Çev.). Dost.
• Bourdieu, P. (1977). Outline of a theory of practice. Cambridge University Press.
• Canel Çınabaş, D. (2015). İslami ve İslam öncesi inançlar ve psikoloji: Türkiye’de yerel sağaltım yöntemleri bağlamında türbe ve hoca ziyaretleri. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 2(1), 27-39. https://doi.org/10.31682/ayna.470651
• Collins Dictionary. (t.y.). Shrine. Collindictionary.com. Erişim: 20 Ekim 2021, https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/shrine
• Derrida, J. (1981). Positions. (A. Bass, Çev.). University of Chicago Press. (Özgün eser basım yılı 1972).
• Derrida, J. (1997). Of grammatology. Johns Hopkins University Press.
• Disterlo, R. A. (2018). “İnsan ne ile yaşar?” için sonsöz. Tolstoy, L. N. İnsan ne ile yaşar?. (O. E. Tekin, Çev.) içinde (ss. 112-118). İthaki.
• Even-Zohar, I. (1990). Translation and transfer. Poetics Today, 11(1), 73–78.
• Even-Zohar, I. (2000). The position of translated literature within the literary polysystem. L. Venuti (Ed.), Translation studies reader içinde (ss. 192-197). Routledge.
• Gentzler, E. (2001). Contemporary translation theories. Multilingual Matters.
• Gentzler, E. (2017). Translation and rewriting in the age of post-translation studies. Routledge.
• İhsan Özdemir. (t.y.). Academia. Erişim: 15 Ekim 2021, https://ibu.academia.edu/%C4%B0hsan%C3%96zdemir
• Kızılırmak, G. Ç. (2020). Önsöz. Tolstoy, L. N. İnsan neyle yaşar. (G. Ç. Kızılırmak, Çev.) içinde (ss. 9-12). Doğan Kitap.
• Kur’an-ı Kerim. (H. Altuntaş & M. Şahin, Ed.). (2011). Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Murat Çiftkaya kimdir?. (t.y.). d&r. Erişim: 16 Ekim 2021, https://www.dr.com.tr/yazar/murat-ciftkaya/s=30829
• Nişanyan Sözlük. (t.y.). Tanrı. nisanyansozluk.com. Erişim: 20 Ekim 2021, https://www.nisanyansozluk.com/? k=tengri
• Orman, İ. (t.y.). Türbe. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi. Erişim: 21 Ekim 2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/turbe
• Pym, A. (2010). Exploring translation theories. Routledge.
• Sarup, M. (1993). An introductory guide to post-structuralism and postmodernism. Harvester Wheatsheaf.
• Schleiermacher, F. (1813/1992). On the different methods of translating. J. Biguenet & R. Schulte (Ed.). Theories of translation: An anthology of essays from Dryden to Derrida içinde (ss. 36-54). University of Chicago Press.
• Şule Yayınları. (2008). Sunuş. L. N. Tolstoy, İnsan ne ile yaşar?. (M. Çiftkaya, Çev.) içinde (s. 7). Şule.
• Tolstoy, L. N. (2002). What men live by (L. Maude & A. Maude, Çev.). Gutenberg Project.
• Tolstoy, L. N. (2005). İnsan ne ile yaşar? (M. Çiftkaya, Çev.). Şule Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2006). İnsan ne ile yaşar? (E. M. Cengiz, Çev.). Alkım Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2007). İnsan ne ile yaşar? (A. B. Karadağ, Çev.) Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2008a). İnsan ne ile yaşar? (E. M. Cengiz, Çev.). Oda Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2008b). İnsan ne ile yaşar? (İ. Özdemir, Çev.). Antik Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2008c). İnsan ne ile yaşar? (Anonim, Çev.). Nilüfer Yayıncılık.
• Tolstoy, L. N. (2008d). İnsan ne ile yaşar? (Anonim, Çev.). Mesev & Mors Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2012). İnsan neyle yaşar? (K. Karasulu, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2018). İnsan ne ile yaşar? (O. E. Tekin, Çev.). İthaki Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2019). İnsan ne ile yaşar? (Anonim, Çev.). Akçağ Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2020). İnsan neyle yaşar? (G. Ç. Kızılırmak, Çev.). Doğan Kitap.
• Tolstoy, L. N. (2020). İnsan neyle yaşar? (Ç. Danacı, Çev.). Can Yayınevi.
• Tolstoy, L. N. (2021). İnsan ne ile yaşar? (R. S. Demir, Çev.). Ataç Yayınları.
• Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. John Benjamins Publishing.
• Türk Diyanet Vakfı. (t.y.). Hay. İslam ansiklopedisi. Erişim: 20 Ekim 2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/hay
• Türk Diyanet Vakfı. (t.y.). Rab. İslam ansiklopedisi. Erişim: 20 Ekim 2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/rab
• Venuti, L. (1998). The scandals of translation. Routledge.
• Venuti, L. (2013). Translation changes everything: Theory and practice. Routledge.
• What is a chapel and how is it different from a temple?. (t.y.). Uznavay.pro. Erişim: 20 Ekim 2021, http://uznavay.pro/chto-takoe-chasovnya-i-chem-ona-otlichaetsya-ot-hrama/