GIDA ETİKETLERİNDEKİ TATLANDIRICILAR: EV HANIMLARININ GÖRÜŞLERİ ÜZERİNE NİTEL BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 2, 1444 - 1461, 24.10.2025

Doğukan Bayesen , Eda Güneş

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1637562

Öz

Bu çalışma, ev hanımlarının gıda etiketlerinde bulunan tatlandırıcılarla ilgili bilgi düzeylerini, algılarını ve tüketime yönelik davranışlarını incelemeyi amaçlamıştır. Araştırmada nitel yöntemler kullanılarak İstanbul’da yaşayan 20 ev hanımı ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bulgular, katılımcıların çoğunluğunun gıda etiketlerini bildiğini ve okuduğunu, ancak tatlandırıcılar hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıklarını ortaya koymaktadır. Katılımcılar, özellikle son kullanma tarihi, üretim tarihi ve içindekiler bilgisine dikkat ederken; tatlandırıcılar, koruyucular ve renklendiriciler gibi katkı maddelerinin sağlık üzerindeki etkileri konusunda endişelerini dile getirmiştir. Tatlandırıcılar genellikle şeker alternatifleri olarak algılanmakta, ancak sağlık üzerindeki etkileri hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Doğal tatlandırıcılar (bal, pekmez, meyve özleri) olumlu karşılanırken, yapay tatlandırıcılar (aspartam, sakarin) kilo alımı, obezite ve diğer sağlık sorunlarıyla ilişkilendirilmektedir. Katılımcılar, tatlandırıcı içermeyen ürünlere yönelmeye çalışsalar da alternatiflerin sınırlı olması nedeniyle bu tür ürünleri sıklıkla tüketmektedir. Araştırma, tatlandırıcıların sağlık etkileri hakkında bilinçlendirme çalışmalarının artırılması gerektiğini vurgulamaktadır. Ayrıca, doğal tatlandırıcıların daha erişilebilir hale getirilmesi ve etiket bilgilerinin daha açık ve anlaşılır şekilde sunulması önerilmektedir. Sonuç olarak, tatlandırıcılarla ilgili farkındalığın artırılması hem tüketici sağlığını destekleyecek hem de bilinçli tüketim alışkanlıklarının yaygınlaşmasına katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tatlandırıcılar , Gıda Etiketi , Tüketici Tercihleri , Beslenme Alışkanlıklar , Ev Hanımları.

SWEETENERS ON FOOD LABELS: A QUALITATIVE STUDY OF HOUSEWIVES’ PERSPECTIVES

Öz

This study aims to examine the knowledge levels, perceptions, and consumption behaviors of housewives regarding sweeteners on food labels. Qualitative methods were employed, and semi-structured interviews were conducted with 20 housewives living in Istanbul. The findings reveal that while most participants are aware of and read food labels, they lack sufficient information about sweeteners. Participants primarily focus on expiration dates, production dates, and ingredient lists, while expressing concerns about the health effects of additives such as sweeteners, preservatives, and colorants. Sweeteners are generally perceived as sugar alternatives, but opinions differ regarding their health effects. Natural sweeteners (honey, molasses, fruit extracts) are viewed positively, while artificial sweeteners (aspartame, saccharin) are associated with weight gain, obesity, and other health issues. Although participants strive to choose products without sweeteners, limited availability of alternatives often lead them to consume such products. The study emphasizes the need for increased awareness campaigns about the health impacts of sweeteners. Additionally, it recommends improving the accessibility of natural sweeteners and presenting label information more clearly and understandably. In conclusion, enhancing awareness about sweeteners will support consumer health and promote more informed consumption habits.

Anahtar Kelimeler

Sweeteners , Food Label , Consumer Preferences , Dietary Habits , Housewives

Kaynakça

• Acun, S., Gül, H., Ulutürk, Ş., Çevik, H. E., & Yaver, Y. (2024). Şeker ikamesi olarak doğal tatlandırıcılar ile glutensiz muffin kek üretimi ve kalite değerlendirmesi. Aydın Gastronomy, 8(1), 15-30.
• Amin, K. A., Al-muzafar, H. M., & Elsttar, A. H. A. (2016). Effect of sweetener and flavoring agent on oxidative indices, liver and kidney function levels in rats. IJEB, 54(01), 56-63.
• Ashok, I., Sheeladevi, R., & Wankhar, D. (2014). Effect of long-term aspartame (artificial sweetener) on anxiety, locomotor activity and emotionality behavior in Wistar Albino rats. Biomedicine & Preventive Nutrition, 4(1), 39-43. https://doi.org/10.1016/j.bionut.2013.04.002
• Asp, N.-G. (1996). Dietary carbohydrates: Classification by chemistry and physiology. Food Chemistry, 57(1), 9-14. https://doi.org/10.1016/0308-8146(96)00055-6
• Bishay, I. E., & Bursey, R. G. (2016). Advantame. L. O’Brien-Nabors (Ed.), Alternative sweeteners. CRC Press. http://dx.doi.org/10.1201/b11242
• Bleich, S. N., Wolfson, J. A., Vine, S., & Wang, Y. C. (2014). Diet-Beverage consumption and caloric intake among us adults, overall and by body weight. American Journal of Public Health, 104(3), 72-78. https://doi.org/10.2105/AJPH.2013.301556
• Boğa, A., & Binokay, S. (2010). Gıda katkı maddeleri ve sağlığımıza etkileri. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 19(3), 141-154.
• Budak, G., & Tezcan, E. (2019). Gıdalarda sıklıkla kullanılan doğal ve yapay tatlandırıcıların sağlık üzerine etkileri. Sağlık ve Spor Bilimleri Dergisi, 2(3), 74-78.
• Calorie Control Council. (2009, Temmuz 6). Sorbitol. Calorie Control Council. https://caloriecontrol.org/sorbitol/
• Carocho, M., Morales, P., & Ferreira, I. C. F. R. (2017). Sweeteners as food additives in the XXI century: A review of what is known, and what is to come. Food and Chemical Toxicology, 107, 302-317. https://doi.org/10.1016/j.fct.2017.06.046
• Cebeci, A., & Güneş, F. E. (2017). Türkiye ve Avrupa’daki tüketicilerin gıda etiketi okuma tutumlarını etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(4), 261-267.
• Chattopadhyay, S., Raychaudhuri, U., & Chakraborty, R. (2014). Artificial sweeteners – a review. Journal of Food Science and Technology, 51(4), 611-621. https://doi.org/10.1007/s13197-011-0571-1
• Clarke, M. A. (1995). Technological value of sucrose in food products. M. Mathlouthi & P. Reiser (Ed.), Sucrose: Properties and Applications (ss. 223-247). Springer US. https://doi.org/10.1007/978-1-4615-2676-6_9
• Coelho, A. I., Berry, G. T., & Rubio-Gozalbo, M. E. (2015). Galactose metabolism and health. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care, 18(4), 422. https://doi.org/10.1097/MCO.0000000000000189
• Crown, E. E. (2023). Utilizing survey methodologies and consumer acceptance testing to understand consumer perception of sweeteners in yogurt [M.S.]. https://www.proquest.com/docview/2890693492/abstract/20426D23901452CPQ/1
• Çelebi, K., Kavas, A., & Kavas, A. (1991). Besin etiketi: tüketici algılaması tercihi ve içerik analizi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 20(2), 209-219.
• Çoşkun, F., & Kayışoğlu, S. (2016). Investigation of the effect of consumer age on food label reading habits. Journal of Human Sciences, 13(3), 4876-4890.
• Dolunay, G. (2019). Farklı tatlandırıcılar ile üretilen höşmerimin (peynir/kaymak helvası) akrilamid miktarının ve bazı özelliklerinin belirlenmesi [Master Thesis, Fen Bilimleri Enstitüsü]. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/271096
• Edwards, C. H., Rossi, M., Corpe, C. P., Butterworth, P. J., & Ellis, P. R. (2016). The role of sugars and sweeteners in food, diet and health: Alternatives for the future. Trends in Food Science & Technology, 56, 158-166. https://doi.org/10.1016/j.tifs.2016.07.008
• Fagherazzi, G., Vilier, A., Saes Sartorelli, D., Lajous, M., Balkau, B., & Clavel-Chapelon, F. (2013). Consumption of artificially and sugar-sweetened beverages and incident type 2 diabetes in the Etude Epidémiologique auprès des femmes de la Mutuelle Générale de l’Education Nationale–European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition cohort. The American Journal of Clinical Nutrition, 97(3), 517-523. https://doi.org/10.3945/ajcn.112.050997
• Fitch, C., & Keim, K. S. (2012). Position of the academy of nutrition and dietetics: use of nutritive and nonnutritive sweeteners. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 112(5), 739-758. https://doi.org/10.1016/j.jand.2012.03.009
• Gardner, C., Wylie-Rosett, J., Gidding, S. S., Steffen, L. M., Johnson, R. K., Reader, D., & Lichtenstein, A. H. (2012). Nonnutritive Sweeteners: Current Use and Health Perspectives. Circulation, 126(4), 509-519. https://doi.org/10.1161/CIR.0b013e31825c42ee
• Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. (2011). Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği. https://ambalaj.org.tr/files/es/mevzuat/g-etiketleme.pdf
• Goyal, S. K., Samsher, & Goyal, R. K. (2010). Stevia (Stevia rebaudiana) a bio-sweetener: A review. International Journal of Food Sciences and Nutrition, 61(1), 1-10. https://doi.org/10.3109/09637480903193049
• Greene, J. C., Kreider, H., & Mayer, E. (2004). Research methods in the social sciences. B. Somekh & C Lewin (Eds.), Sage Publication.
• Gültekin, F., Öner, M. E., Savaş, H. B., & Doğan, B. (2017). Sweeteners, glucose ıntolerance and microbiota. Journal of Biotechnology and Strategic Health Research, 1, 34-38.
• Kulaksız Günaydı, E. Z. (2022). Meyveli kefir üretiminde sükroz ile birlikte doğal ve yapay tatlandırıcı kullanımının ürün kalitesine etkisi [Doctoral Thesis, Sakarya Üniversitesi]. https://acikerisim.sakarya.edu.tr/handle/20.500.12619/101093
• Hallfrisch, J. (1990). Metabolic effects of dietary fructose. The FASEB Journal, 4(9), 2652-2660. https://doi.org/10.1096/fasebj.4.9.2189777
• Holsinger, V. H. (1988). Lactose. Içinde N. P. Wong, R. Jenness, M. Keeney, & E. H. Marth (Ed.), Fundamentals of dairy chemistry (ss. 279-342). Springer US. https://doi.org/10.1007/978-1-4615-7050-9_6
• Horwitz, D. L., McLane, M., & Kobe, P. (1988). Response to single dose of aspartame or saccharin by NIDDM Patients. Diabetes Care, 11(3), 230-234. https://doi.org/10.2337/diacare.11.3.230
• İşgören, A., & Sungur, S. (2019). Tatlandırıcılar. Lectio Scientific, 3(1), 19-32.
• Kaleli, S. (2014). Sağlıklı beslenme ve besin etiketi okuma eğitimlerinin ortaokul öğrencilerinin besin tercihlerine etkisinin değerlendirilmesi [Master Thesis, Sağlık Bilimleri Enstitüsü]. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/492417
• Karagöz, Y. (2023). SPSS ve AMOS uygulamalı nitel-nicel-karma bilimsel araştırma yöntemleri ve yayın etiği (4. bs). Nobel Akademik.
• Karataş, Z. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Manevi temelli sosyal hizmet araştırmaları dergisi, 1(1), 62-80.
• Kardeşler, A. (2016). Yapay tatlandırıcıların bazı omurgalı canlılar üzerindeki etkisi. [Doctoral Thesis, Pamukkale Üniversitesi] https://gcris.pau.edu.tr/handle/11499/1572
• Kaya, C., Yücel, E. E., Topuz, S., & Bayram, M. (2024). Farklı tatlandırıcılar kullanılarak üretilen hindistan cevizi marmelatlarının özelliklerinin belirlenmesi. Journal of New Results in Engineering and Natural Sciences, 2023(19), 10-18.
• Kim, S. H., & Dubois, G. E. (2013). Natural high potency sweeteners. S. Marie & J. R. Piggott (Ed.), Handbook of Sweeteners. Springer Science & Business Media. https://books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=-UP2BwAAQBAJ&oi=fnd&pg=PA1&dq=S.-H.+KIM+and+G.E.+DUBOIS+(2013).+Marie,+S.,+%26+Piggott,+J.+R.+(Ed.).+in+Handbook+of+sweeteners.+Springer+Science+%26+Business+Media.&ots=27LKKFA_F2&sig=3kHbHmy3kF9s57b3PkmqwM6SOAs&redir_esc=y#v=onepage&q=S.-H.%20KIM%20and%20G.E.%20DUBOIS%20(2013).%20Marie%2C%20S.%2C%20%26%20Piggott%2C%20J.%20R.%20(Ed.).%20in%20Handbook%20of%20sweeteners.%20Springer%20Science%20%26%20Business%20Media.&f=false
• Koch, K. (2004). Sucrose metabolism: Regulatory mechanisms and pivotal roles in sugar sensing and plant development. Current Opinion in Plant Biology, 7(3), 235-246. https://doi.org/10.1016/j.pbi.2004.03.014
• Kroger, M., Meister, K., & Kava, R. (2006). Low-calorie sweeteners and other sugar substitutes: A review of the safety issues. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety, 5(2), 35-47. https://doi.org/10.1111/j.1541-4337.2006.tb00081.x
• Kunt, N. (2024). Oral yolla uygulanan doğal tatlandırıcı stevia’nın diyabetik yara iyileşmesi ve serum antioksidan parametreleri üzerine etkisi. [Doctoral Thesis, Gazi Üniversitesi]. https://avesis.gazi.edu.tr/yonetilen-tez/6e8ef4e9-c2d8-4438-bc59-5011ee926739/oral-yolla-uygulanan-dogal-tatlandirici-stevianin-diyabetik-yara-iyilesmesi-ve-serum-antioksidan-parametreleri-uzerine-etkisi
• Lee Grotz, V., Molinary, S., Peterson, R. C., Quinlan, M. E., & Reo, R. (2016). Sucralose. L. O’Brien-Nabors (Ed.), Alternative Sweeteners. CRC Press. http://dx.doi.org/10.1201/b11242
• Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Sage Publications.
• Luetkemeyer, I. R. (2016). The effects of artificial sweeteners on weight loss and weight loss maintenance in adults [M.S.] https://www.proquest.com/docview/1795570193/abstract/926E762EA34C4946PQ/1
• Lynch, H., & Milgrom, P. (2003). Xylitol and dental caries: an overview for clinicians. Journal of the California Dental Association, 31(3), 205-208. https://doi.org/10.1080/19424396.2003.12224154
• Martínez-Monteagudo, S. I., Enteshari, M., & Metzger, L. (2019). Lactitol: production, properties, and applications. Trends in Food Science & Technology, 83, 181-191. https://doi.org/10.1016/j.tifs.2018.11.020
• Mayhew, D. A., Meyers, B. I., Stargel, W. W., Comer, C. P., Andress, S. E., & Butchko, H. H. (2016). Neotame. L. O’Brien-Nabors (Ed.), Alternative sweeteners. CRC Press. http://dx.doi.org/10.1201/b11242
• Moon, H.-J., Jeya, M., Kim, I.-W., & Lee, J.-K. (2010). Biotechnological production of erythritol and its applications. Applied Microbiology and Biotechnology, 86(4), 1017-1025. https://doi.org/10.1007/s00253-010-2496-4
• Nakamura, R. P. (2023). The role of sugar reduction on flavor and acceptance of school lunch chocolate milk [M.S.]. https://www.proquest.com/docview/2890688900/abstract/6C85B7CE4814D9EPQ/1
• Noussair, C., Robin, S., & Ruffieux, B. (2002). Do consumers not care about biotech foods or do they just not read the labels? Economics Letters, 75(1), 47-53. https://doi.org/10.1016/S0165-1765(01)00594-8
• O’Brien Nabors, L., & Gelardi, R. C. (2013). Intense sweetners. S. Marie & J. R. Piggott (Ed.), Handbook of sweeteners. Springer Science & Business Media. https://books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=-UP2BwAAQBAJ&oi=fnd&pg=PA1&dq=L.+O%27BRIEN+NABORS+and+R.c.+GELARDI+(2013).+Marie,+S.,+%26+Piggott,+J.+R.+(Ed.).+in+Handbook+of+sweeteners.+Springer+Science+%26+Business+Media.+Intense+sweetners.&ots=27LKKEC5K1&sig=bRoMhLWIMOVaPA3Rbbv-mQHotz8&redir_esc=y#v=onepage&q=L.%20O'BRIEN%20NABORS%20and%20R.c.%20GELARDI%20(2013).%20Marie%2C%20S.%2C%20%26%20Piggott%2C%20J.%20R.%20(Ed.).%20in%20Handbook%20of%20sweeteners.%20Springer%20Science%20%26%20Business%20Media.%20Intense%20sweetners.&f=false
• Örkü, Ş. E. (2020). Aspartam, sakarin, sükraloz ve asesülfam-k tatlandırıcılarının glukoz toleransı üzerine etkilerinin belirlenmesi [Doctoral Thesis, Sağlık Bilimleri Enstitüsü]. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/212053
• Özdemir, T. (2021). Kırmızı pancarlı probiyotik yoğurt üretiminde şeker ikamesi olarak stevia kullanımı [M.Sc.]. https://www.proquest.com/docview/2556409489/abstract/45A683459D34403BPQ/1
• Özgen, L. (2007). Tüketicilerin besin etiketi tercihleri. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 117-127.
• Özgül, E., & Aksulu, İ. (2006). Ambalajlı gıda ürünlerinde tüketicilerin etiket duyarlılığındaki değişimler. Ege Academic Review, 6(1), 1-9.
• Pepino, M. Y. (2015). Metabolic effects of non-nutritive sweeteners. Physiology & Behavior, 152, 450-455. https://doi.org/10.1016/j.physbeh.2015.06.024
• Peterson, M. E. (2013). Xylitol. Topics in Companion Animal Medicine, 28(1), 18-20. https://doi.org/10.1053/j.tcam.2013.03.008
• Pride, M. W., & Ferrell, O. C. (2013). Foundations of marketing. (5. baskı). Cengage Learning. http://archive.org/details/foundationsofmar0000will
• Priya, K., Gupta, V. R. M., & Srikanth, K. (2011). Natural sweeteners: A complete review. Journal of Pharmacy Research, 4(7), 2034-2039.
• Ruskoné-Fourmestraux, A., Attar, A., Chassard, D., Coffin, B., Bornet, F., & Bouhnik, Y. (2003). A digestive tolerance study of maltitol after occasional and regular consumption in healthy humans. European Journal of Clinical Nutrition, 57(1), 26-30. https://doi.org/10.1038/sj.ejcn.1601516
• Sánchez, M., Sanjuán, A. I., & Akl, G. (2001). The influence of personal attitudes and experience in consumption on the preferences for lamb and veal. Presentado en el 71th European A. of Agricultural Economics Seminar, Zaragoza (España), 19-20.
• Sanyaolu, A., Marinkovic, A., Gosse, J., Likaj, L., Ayodele, O., Okorie, C., & Verner, O. (2018). Artificial sweeteners and their association with Diabetes: A review. J Pub Health Catalog, 1(4), 86-88.
• Shankar, P., Ahuja, S., & Sriram, K. (2013). Non-nutritive sweeteners: review and update. Nutrition, 29(11-12), 1293-1299. http://dx.doi.org/10.1016/j.nut.2013.03.024
• Stanhope, K. L., Schwarz, J.-M., & Havel, P. J. (2013). Adverse metabolic effects of dietary fructose: Results from the recent epidemiological, clinical, and mechanistic studies. Current Opinion in Lipidology, 24(3), 198. https://doi.org/10.1097/MOL.0b013e3283613bca
• Suez, J., Korem, T., Zeevi, D., Zilberman-Schapira, G., Thaiss, C. A., Maza, O., Israeli, D., Zmora, N., Gilad, S., Weinberger, A., Kuperman, Y., Harmelin, A., Kolodkin-Gal, I., Shapiro, H., Halpern, Z., Segal, E., & Elinav, E. (2014). Artificial sweeteners induce glucose intolerance by altering the gut microbiota. Nature, 514(7521), 181-186. https://doi.org/10.1038/nature13793
• Swithers, S. E., Martin, A. A., & Davidson, T. L. (2010). High-intensity sweeteners and energy balance. Physiology & Behavior, 100(1), 55-62. https://doi.org/10.1016/j.physbeh.2009.12.021
• Sylvetsky, A. C. (2013). Non-nutritive Sweeteners: Consumption trends, consumers perceptions, and metabolic effects [Ph.D.]. https://www.proquest.com/docview/1426647250/abstract/804122B0BD4D4A5EPQ/1
• Şengül, M., & Ünver, H. (2022). Farklı tatlandırıcılar ile üretilen kızılcık pestillerinin bazı fizikokimyasal özellikleri. ATA-Gıda Dergisi, 1, 1-6.
• Tordoff, M., & Alleva, A. (1990). Effect of drinking soda sweetened with aspartame or high-fructose corn syrup on food intake and body weight. The American Journal of Clinical Nutrition, 51(6), 963-969. https://doi.org/10.1093/ajcn/51.6.963
• Whitehouse, C. R., Boullata, J., & McCauley, L. A. (2008). The potential toxicity of artificial sweeteners. AAOHN Journal, 56(6), 251-261. https://doi.org/10.1177/216507990805600604
• Wisselink, H. W., Weusthuis, R. A., Eggink, G., Hugenholtz, J., & Grobben, G. J. (2002). Mannitol production by lactic acid bacteria: A review. International Dairy Journal, 12(2-3), 151-161. https://doi.org/10.1016/S0958-6946(01)00153-4
• Yenil, N., Kuzu, S., Ay, K., & Ay, E. (2009). Monosakkarit birimlerinin o-glikozidik bağlanması; o-disakkarit oluşumları. Celal Bayar Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 5(1), 59-74.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. baskı). Seçkin Akademik ve Mesleki Yayınlar.
• Yılmaz, N. (2007). Yapay tatlandırıcılar ve gıda sanayiinde kullanımları [Master’s]. https://www.proquest.com/docview/2606899440/abstract/905EC4C51E6E46EEPQ/1
• Zumbé, A., Lee, A., & Storey, D. (2001). Polyols in confectionery: The route to sugar-free, reduced sugar and reduced calorie confectionery. British Journal of Nutrition, 85(S1), S31-S45. https://doi.org/10.1079/BJN2000260