Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı Kazanımlarını Bilişsel Alan Taksonomilerine Göre Değerlendiren Makalelerin İncelenmesi

Yıl 2025, Sayı: 65, 3232 - 3251, 30.09.2025

Aysemin Duran , D. Bahar Şahin Sarkın

https://doi.org/10.53444/deubefd.1617306

Öz

Bu çalışmanın amacı, ilköğretim düzeyindeki derslerden biri olan fen bilimleri dersi öğretim programının kazanımlarını bilişsel alan taksonomilerine göre değerlendiren makaleleri incelemektir. Durum çalışması deseninin kullanıldığı bu araştırmada, 2017-2024 yılları arasında Dergipark’ta yayımlanmış olan yirmi üç makale incelenmiştir. Araştırma verilerinin incelenmesinde araştırmacılar tarafından oluşturulan kontrol listesi kullanılmıştır. Makalelerde kullanılan bilişsel alan taksonomilerinin Bloom, Yenilenmiş Bloom, Marzano, Haladyna ve SOLO taksonomileri olduğu görülmüştür. Yirmi üç makalenin on yedisinde Yenilenmiş Bloom taksonomisi tercih edilmiştir; dolayısıyla ilgili taksonominin en çok kabul gören taksonomi olduğu söylenebilir. Dersin öğretim programının kazanımları incelenirken ortaya çıkan bir diğer bulgu, tüm makalelerde ilgili taksonominin seçilme gerekçesinin açıklanması; ancak basitten karmaşığa, kolaydan zora hazırlanma, ölçülebilir bir davranışa göre yazılma gibi yapısal özelliklere göre incelenmemesidir. Ayrıca kazanımların bilişsel alanın alt boyutlarına göre dağılımı, alt ve üst düzey düşünme becerilerine göre incelemesi yapılırken kazanımlar ve kazanımları ölçmek için hazırlanan sorular arasındaki ilişkinin incelenmemesi ortaya çıkan önemli bulgulardır. Bu doğrultuda; yeni uygulamaya konan Türkiye Yüzyılı Maarif Modeline uygun öğretim programlarıyla ilgili çalışmalar yapılırken yapısal özelliklerin de incelenmesi gerekliliği bir öneri olarak ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bilişsel alan taksonomisi , fen bilimleri dersi , kazanım değerlendirme , öğretim programı , yenilenmiş Bloom taksonomisi

An Investigation of the Articles Evaluating the Acquisitions of Science Curriculum According to Cognitive Domain Taxonomies

Öz

The aim of this study is to examine the articles that evaluate the achievements of the science curriculum, which is one of the courses at the primary education level, according to the cognitive domain taxonomies. In this study, twenty-three articles published in Dergipark between 2017 and 2024 were analysed. The cheklist created by the researchers was used to analyse the research data. It was seen that the cognitive domain taxonomies used in the articles were Bloom, Revised Bloom, Marzano, Haladyna and SOLO taxonomies. In seventeen of the twenty-three articles, the Revised Bloom's taxonomy was preferred; therefore, it can be said that it is the most widely accepted taxonomy. Another finding that emerged while examining the objectives of the curriculum was that the rationale for choosing the relevant taxonomy was explained in all articles, but it was not examined according to structural features such as being prepared from simple to complex, from easy to difficult, and being written according to a measurable behaviour. In addition, the distribution of the objectives according to the sub-dimensions of the cognitive domain, the examination of the objectives according to lower and higher level thinking skills, and the relationship between the objectives and the questions prepared to measure the objectives were not examined. In this direction, it has been put forward as a suggestion that structural features should also be examined while conducting studies on curricula suitable for the newly implemented 2024 Turkish Century Education Model.

Anahtar Kelimeler

Cognitive domain taxonomy , science course , outcome assessment , renewed Bloom taxonomy , curriculum

Kaynakça

• Akçay, B., Akçay, H., & Kahramanoğlu, E. (2017). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), 521-549. https://doi.org/10.19171/uefad.368965.
• Anderson, L. W. & Krathwohl, D. R. (2001). Bloom’un eğitim hedefleri ile ilgili sınıflamasının güncelleştirilmiş biçimi. Pearson Education. Çeviren: Özçelik, D.A. ( 2010). Öğrenme öğretim ve değerlendirme ile ilgili bir sınıflama. Pegem Akademi.
• Annial, E. (2023). Evaluation of the activities in the 5th grade Turkish textbooks according to the revised bloom taxonomy. International Journal of Progression and Development in Education, 1(1), 1-43. https://doi.org/10.5281/zenodo.7651473.
• Arı, A. (2013).Bilişsel alan sınıflamasında Yenilenmiş Bloom, SOLO, Fink, Dettmer taksonomileri ve uluslararası alanda tanınma durumları. Uşak Üniversitesi Sosyal Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 259-290. https://doi.org/10.12780/UUSBD164.
• Aslan Efe, H., İz, H., Gün, G. & Erol, R. (2021). Marzano taksonomisine göre 5., 6., 7. ve 8. sınıf fen bilimleri dersi öğretim programındaki kazanımların incelenmesi, Anadolu Öğretmen Dergisi, 5(2), 275-295. https://doi.org/10.35346/aod.847209.
• Ataş, E & Güneş, P. (2020). Altıncı sınıf fen bilimleri dersi sınav sorularının yeniden yapılandırılmış Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 1066-1078. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2020..-632040.
• Avcı, F., Aslangiray, H. ve Özyalçın, B. (2021). 2018 fen bilimleri öğretim programı kazanımlarının konu alanları ve sınıf düzeyi açısından yenilenmiş Bloom taksonomisine göre analizi ve değerlendirilmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 11(2), 643-660. https://doi.org/10.24315/tred.689366.
• Avcı, E., Keser, G. ve Gürsoy, G. (2024). LGS fen bilimleri soruları ile fen bilimleri öğretim programında yer alan kazanımların YBT basamaklarına göre uyum durumu. The Journal of International Lingual Social and Educational Sciences, 10(1), 74-91. https://doi.org/10.34137/jilses.1470569.
• Ayvacı, H. Ş. & Türkdoğan, A. (2010). Yeniden yapılandırılan Bloom taksonomisine göre fen ve teknoloji dersi yazılı sorularının incelenmesi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 7(1), 13-25.
• Bağdat, O. (2013). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin cebirsel düşünme becerilerinin SOLO taksonomisi ile incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Biggs, J. B. (1999) Teaching for quality learning at University. Open University Press.
• Biggs, J., & Collis, K. (1982). Evaluating the quality of learning: The SOLO taxonomy. Academic Press.
• Bloom, B. S. (1956). Taxonomy of educational objectives, the classification of educational goals, handbook I: Cognitive Domain. David McKay Company.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027.
• Brown, A., & Green, T. (2015). The essentials of instructional design. Routledge.
• Brabrand, C. & Dahl, B. (2009). Using the SOLO taxonomy to analyze competence progression of university science curricula. Higher Education, 58, 531-549.
• Burnett, P. C. (1999). Assessing the structure of learning outcomes from counselling using the Solo taxonomy: An exploratory study. Biritish Journal of Guidance & Counselling, 27(4), 567-580. https://doi.org/10.1080/03069889900760471.
• Cangüven, H. D. ve Avcı, G. (2022). 2013 ve 2018 Fen bilimleri öğretim programlarının yenilenmiş Bloom Taksonomisine göre karşılaştırılması. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(2), 306-318. https://doi.org/10.17556/erziefd.803732.
• Cangüven, H. D., Öz, O., Binzet, G. ve Avcı, G. (2017). Milli Eğitim Bakanlığı 2017 fen bilimleri taslak programının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. International Journal of Eurasian Education and Culture, 2, 62-80.
• Christensen, L. B., Johnson, R. B., & Turner, L. A. (2014). Research methods, design, and analysis (12th ed.) Pearson.
• Coşar, Y. (2011). İlköğretim altıncı sınıf matematik dersi çalışma kitabındaki soruların kapsam geçerlik ve yenilenmiş Bloom taksonomisinin bilişsel süreç boyutuna göre analizi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (2nd ed.). Sage Publications, Inc.
• Çelik, Ş.N. (2021). Programı hazırlama ve uygulama süreci. İçinde M. Kaya & Ö.C. Aran (Eds.) Program geliştirme rehberlik ve psikolojik danışma alanında çalışanlar için (ss. 51-75). Nobel Yayıncılık.
• Çolak Şeker, Z. & Demir, C. (2022).Yedinci sınıf fen bilimleri ders kitabında yer alan değerlendirme sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Journal of Research in Education and Teaching, 11(4), 32-41.
• Demirel, Ö. (2004). Eğitimde program geliştirme. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Demiröz, B., & Ertem, İ.S. (2022). İlkokul fen bilimleri ders kitabındaki ünite değerlendirme sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisinin bilişsel süreç boyutu, soru türleri ve konu alanlarına göre incelenmesi. Maarif Mektepleri Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 32-55. https://doi.org/10.46762/mamulebd.1178806.
• Dönmez, H., & Zorluoğlu, S. L. (2020). Fen bilimleri dersi öğretim programı 6., 7. ve 8. sınıf kazanımlarının SOLO taksonomisine göre incelenmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 85-95. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.547938.
• Gerlach, V. & Sullivan, A. (1967). Constructing statements of outcomes. Southwest Regional Laboratory for Educational Research and Development.
• Gezer, M., & İlhan, M. (2015). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı kazanımları ile ders kitabı değerlendirme sorularının SOLO taksonomisine göre incelenmesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 1-25.
• Gonca Kurgun, S. & Bümen, N. (2024). 2013 Okul öncesi eğitim programının program tasarım ilkeleri açısından incelenmesi. International Primary Education Research Journal, 8(3), 282-302.
• Göktepe, S. (2013). İlköğretim matematik öğretmen adaylarının uzamsal yeteneklerinin SOLO modeli ile incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Güleryüz, H., & Erdoğan, İ. (2018). Ortaokul fen bilimleri dersi sınav sorularının Bloom’un bilişsel alan taksonomisine göre değerlendirilmesi: Muş İli Örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 43-49. https://doi.org/10.18506/anemon.354846.
• Gündoğdu, Z. & Aydın, A. (2024). 2018 fen bilimleri dersi öğretim programı 5-8. sınıf kazanımlarının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi ve program hakkında öğretmen görüşleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(1), 127-170. https://doi.org/10.17152/gefad.1279054.
• Güven Ç. (2014). 6, 7, 8. sınıflar fen ve teknoloji dersi öğretim programındaki soruların yenilenmiş Bloom Taksonomisine göre incelenmesi (Yüksek Llisans tezi). Ahi Evran Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Haladyna, T. M. (1997). Writing test items to evaluate higher order thinking. Allynn & Bacon.
• Hewitt, T. W. (2006). Understanding and shaping curriculum: What we teach and why. Sage Publications.
• Irmak, E. (2023). 2.sınıf hayat bilgisi ders kitabı ünite değerlendirme sorularının ve ders kazanımlarının Yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çankırı Karatekin Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kaptan, F. (1998). Fen öğretiminde kavram haritası yönteminin kullanılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(14).
• Karakuyu, A. (2021). İlkokul 3.sınıf fen bilimleri dersi kazanımlarının Haladyna taksonomisine göre analizi. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 7(46), 2291-2296. http://dx.doi.org/10.31589/JOSHAS.808.
• Koç, A., & Kahraman, E. (2023). Merkezi sınavlardaki çevre eğitimi sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 199-227. https://doi.org/10.33711/yyuefd.1098855.
• Köğce, D., Aydın, M., & Yıldız, C. (2009). Bloom taksonomisinin revizyonu: Genel bir bakış. İlköğretim Online, 8(3), 1-7.
• Lister, R., Simon, B., Thompson, E., Whalley, J. & Prasad, C. (2006) Not seeing the forest for the trees: Novice programmers and the SOLO taxonomy. Innovation and Technology in Computer Science Education, ITiCSE,. Bolonga, Italy.
• Marzano, R. J. (1992). A different kind of classroom. Alexandria, Virginia: Association of Supervision and Curriculum Development.
• Mayer, R.E. (2002). Rote versus meaningful learning. Theory Into Practice, 41(4), 226-232. https://doi.org/10.1207/s15430421tip4104_4.
• MEB. (2018). İlköğretim kurumları fen bilimleri dersi öğretim programı. Ankara, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB (2018). 2023 Eğitim Vizyonu. Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı.
• Miles, M. B. & Huberman, A.M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Thousand Oaks: Sage Publications.
• Nitko, A. & Brookhart, S. M. (2011). Educational assessment of students. Pearson Education, Inc.
• OECD (2016). Education at a glance 2016: OECD indicators. Paris: OECD Publishing.
• OECD (2018). Education at a glance 2018: OECD indicators. Paris: OECD Publishing.
• Ornstein, A. C. & Hunkins, F. P. (2004). Curriculum: Foundations, principles, and issues. London: Pearson Education.
• Öksüzoğlu, M. (2022). Üst düzey düşünme becerilerini ölçen maddelerin öğrenci puanları ve puanlayıcı güvenirliği açısından incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özcan, C. & Kaptan, F. (2019). 2018 Yılı fen bilimleri öğretim programının fen bilimleri için uyarlanmış Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(2), 78-90.
• Özçelik, D. A. (2010). Eğitim programları ve öğretim (Genel öğretim yöntemi) (İkinci Baskı). Pegem Akademi.
• Polat, M., Bilen, E., & Kayacan, K. (2022). 8. sınıf "Dna ve genetik kod" ünitesi kazanımları ile değerlendirme sorularının SOLO taksonomisine göre incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 53, 194-211. https://doi.org/10.53444/deubefd.1020909.
• Posner, G. J., & Strike, K. A. (1974, April 15-19). An analysis of curriculum structure [Paper presentation]. American Educational Research Association Annual Meeting. Chicago, Illinois, U.S.A.
• Sağlamöz, F., & Soysal, Y. (2021). 2018 İlköğretim fen bilimleri dersi öğretim programlarının kazanımlarının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 111-145.
• Sönmez, V. (2008). Program geliştirmede öğretmen el kitabı. Anı Yayıncılık.
• Senemoğlu, N. (2018). Gelişim, öğrenme ve öğretim: Kuramdan uygulamaya (25. baskı). Yargı Yayınevi.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik. Seçkin Yayıncılık.
• Tavşancıl, E. ve Aslan, E. (2001). Sözel, yazılı ve diğer materyaller için içerik analizi ve uygulama örnekleri. Epsilon Yayınevi.
• Turgut, M. F. (1990). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. Ankara: Saydam Matbaacılık.
• Tutkun, Ö. F., & Okay, S. (2012). Bloom’un yenilenmiş taksonomisi üzerine genel bir bakış. Sakarya University Journal of Education, 1(3), 14-22.
• Türkmen, M. & Benzer, S. (2023). TIMSS Fen Bilimleri sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisi basamaklarına ve Fen Bilimleri dersi öğretim programlarına göre incelenmesi. International Journal of Social Sciences and Education Research, 9(2), 113-126. https://doi.org/10.24289/ijsser.1252917.
• Ural, E., & Gürler Göbekli, B. (2022). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında yer alan ünite sonu değerlendirme sorularının yenilenmiş bloom taksonomisi’ne göre değerlendirilmesi. Scientific Educational Studies, 6(1), 112-145. https://doi.org/10.31798/ses.1122652.
• Ülker, S., & Kocakülah, M. S. (2023). BİLSEM fen bilimleri dersi öğretim programı bireysel yetenekleri fark ettirme kazanımlarının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 56, 929-948. https://doi.org/10.53444/deubefd.12est66.
• Üstündağ, T. (1998). Yaratıcı drama eğitim programının öğeleri. TED Eğitim ve Bilim, 107(22), 30-37.
• Williams, R. G. & Haladayna, T. M. (1982). Logical operations for generating intended Questions. (LOGIQ): A typhology for higher level test items. In G. H. Raid ve T. M. Haladayna (Eds.) A technology for test-item writing. Academic Press.
• Yaz, Ö. V., & Kurnaz, M. A. (2017). 2013 fen bilimleri öğretim programının incelenmesi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 8, 173-184.
• Yazıcılar, Ü. & Bümen, N. T. (2017). 2005, 2011 ve 2013 yıllarında uygulamaya koyulan lise matematik dersi öğretim programları üzerine bir analiz. İçinde Ö. Demirel & S. Dinçer. (Ed.), Küreselleşen dünyada eğitim (ss. 139-165). Pegem Akademi.
• Yıldırım, A. & Şimşeh, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yolcu, H. H. (2019). İlkokul öğretim programı 3 ve 4. sınıf fen bilimleri dersi kazanımlarının revize edilmiş Bloom taksonomisi açısından analizi ve değerlendirilmesi. İlköğretim Online, 253-262. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2019.527214.
• Yüksel, S. (2007). Bilişsel alanın sınıflamasında (taksonomiler) yeni gelişmeler ve sınıflamalar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(3), 479-509.
• Zorluoğlu, S. L., Sahintürk, A., ve Bagriyanik, K. E. (2017). 2013 yılı fen bilimleri öğretim programı kazanımlarının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre analizi ve değerlendirilmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 1-15. https://doi.org/10.29329/ijpe.2019.189.8.