TARİHÎ VE ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİNDE YALIN (SOYUT) DURUMDAKİ SÖZCÜK YA DA SÖZCÜK ÖBEKLERİNİN TÜMCEDE ZAMANI BELİRTMELERİ

Yıl 2020, Cilt: 14 Sayı: 27, 47 - 64, 30.11.2020

Erdal Şahin

Öz

Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde, sözce ya da tümcelerde zamanı sınırlamak için kullanılan sözcük ya da sözcük öbekleri türlü işlev ve anlam farklarıyla yalın (soyut), belirtme, yönelme, bulunma, çıkma, eşitlik veya araç durumlarında bulunurlar. Çalışmada, tümcelerde zamanı yalın (soyut) durumda belirten sözcük ve sözcük öbekleri incelenmiş, bunların sözcük bilgisel ve söz dizimsel değerlendirilmeleri yapılmıştır. Tümcelerde zamanın yalın (soyut) durumdaki sözcük ya da sözcük öbekleriyle sınırlandırılarak ifade edildiği Türk yazı dillerinde zaman bölümü adlarının türlü adlarla tamlandıkları ad tamlamaları ya da belirtme sıfatları veya sıfat-fiil biçimleriyle tamlandıkları sıfat tamlamaları; ‘zaman’ anlamlı adların türlü adlarla tamlandıkları ad tamlamaları ya da belirtme sıfatları veya sıfat-fiil biçimleriyle tamlandıkları sıfat tamlamaları; herhangi bir tamlamanın kurucusu olmayan, zaman belirteci olarak kullanılan zaman bölümü adları ile geçmiş, şimdi veya gelecekle ilgili eylem zamanı duyarlı ya da duyarsız belirteçler tümcede yalın (soyut) durumda bulunurlar. Türk yazı dillerinin bazılarında belirtme sıfatları ile zaman adlarının oluşturduğu sıfat tamlamalarında her iki unsur da anlamlarını korumalarına rağmen zaman adları kendilerini tamlayan belirtme sıfatları ile ses bilgisel birleşip kalıplaşarak birleşik zaman belirteçleri de oluşturmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

tarihi türk yazı dilleri, çağdaş türk yazı dilleri, durum ekleri

Kaynakça

• ŞAHİN, Hatice (2006). “Türkçede Şimdiki Zaman Eklerinin Zaman Belirleyicilerle Kullanımı”, U. Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 11, 2006/2, Bursa, s. 213-221.
• ŞÇERBAK, A. M. (1977). Oçerki po Sravnitelnoy Morfologii Tyurkskih Yazıkov, Leningrad: İzdatelstvo “Nauka”.
• ŞÇERBAK, A. M. (1987). Oçerki po Sravnitelnoy Morfologii Tyurkskih Yazıkov (Nareçiye, Slujebnıye Çasti Reçi, İzobrazitelnıye Slova), Leningrad: İzdatelstvo “Nauka”.
• TEKİN, Şinasi (1976). Uygurca Metinler II Maytrısimit, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• TEKİN, Talat-Mehmet Ölmez, Emine Ceylan, Zuhal Ölmez, Süer Eker (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Yayınları.