II. Meşrutiyet Dönemi Dergilerinden İştirak’te (1910-1912) Yayımlanmış Hikâyeler

Yıl 2025, Sayı: 32, 83 - 100, 21.10.2025

Bilgin Güngör

https://doi.org/10.30767/diledeara.1681759

Öz

İştirak, II. Meşrutiyet’in ilk yıllarında çıkan dergilerden biridir. İlk Türk sosyalistlerinden İştirakçi Hilmi ve onun öncülük ettiği Osmanlı Sosyalist Fırkası çevresi tarafından 1910-1912 yılları arasında yayımlanan ve söz konusu fırkanın yayın organı işlevini gören derginin sayfalarında siyasi, sosyal ve iktisadi meselelere odaklanan makale ve fıkraların yanı sıra birtakım edebî metinler de yer bulmuştur. Bu edebî metinler, birkaçı haricinde, Meşrutiyet’in yeniden ilanı sonrasında Osmanlı-Türk aydınlarının bir kısmının sosyalist düşünceyle tanışmasına paralel olarak gelişmeye başlayan toplumcu Türk edebiyatının ilk örnekleri arasında yer alır. Çoğu şiir türüne dahil olan ve altında Ali Canib [Yöntem], Abdülaziz Mecdî [Tolun], Refik Halid [Karay], Bedik, Ahmed Rıfkı gibi imzaların yer aldığı bu metinlerde, genellikle İştirak’in ve Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın temsil ettiği ideolojik ve politik çizgiyle uyumlu bir şekilde, toplumsal hayatın sınıfsal gerçekliği ve bu gerçeklik etrafında öne çıkan meseleler (adaletsizlik, sömürü vb.) sorunsallaştırılır. Dolayısıyla derginin, hem toplumcu çığırın Türk edebiyatındaki macerasının hem de II. Meşrutiyet döneminin edebî ufkunun daha net bir biçimde anlaşılması adına dikkate değer bir edebî yönü olduğu söylenebilir. Bu makalede, İştirak sayfalarında yer alan, dördü telif (“Dede Hasan’ın Vicdanı”, “Amele Kızları”, “Yaşasın ‘İştirak’…”, “Şeref İçin!..”), biri de çeviri (“Kör!”) olmak üzere toplamda beşi bulan hikâye metinlerine içerik ve biçimsel açısından odaklanılacaktır. Temel amaç, tamamı kısa hikâye formatında olan bu metinler üzerinden İştirak’in işaret ettiğimiz edebî yönünün ve Türk edebiyatı tarihi bakımından öneminin anlaşılması için bir kapı aralamaktır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı , İştirak , toplumcu edebiyat , sınıfsal bakış , toplumsallık

Stories in the İştirak Magazine (1910-1912) Published During the Second Constitutional Period

Öz

İştirak is one of the magazines that emerged during the early years of the Second Constitutional Era. Published between 1910 and 1912 by the circle of early Turkish socialists led by İştirakçi Hilmi and the Ottoman Socialist Party he pioneered, the magazine functioned as the official organ of the party. Alongside articles and columns focusing on political, social, and economic issues, the magazine also featured various literary texts. With a few exceptions, these literary texts can be considered among the first examples of social realist Turkish literature, which began to take shape in parallel with some Ottoman-Turkish intellectuals’ encounter with socialist thought following the re-proclamation of the Constitutional Monarchy. These texts, mostly poems and bearing the signatures of authors such as Ali Canib [Yöntem], Abdülaziz Mecdî [Tolun], Refik Halid [Karay], Bedik, and Ahmed Rıfkı, generally problematize the class-based realities of social life and the prominent issues surrounding them (such as injustice, exploitation, etc.), in line with the ideological and political stance represented by İştirak and the Ottoman Socialist Party. Therefore, it can be said that the magazine possesses a noteworthy literary dimension, contributing to a clearer understanding of both the trajectory of social realist literature in Turkish literary history and the literary horizon of the Second Constitutional Era. This article will focus on five short story texts published in the pages of İştirak -four original stories (“Dede Hasan’s Conscience”, “Working Girls”, “Long Live ‘Socialism’…”, “For Honor!..”) and one translation (“Blind!”)- from both content and formal perspectives. The main aim is to open a doorway to understanding the literary dimension of İştirak and its significance in the context of Turkish literary history through these texts, all written in the short story format.

Anahtar Kelimeler

Turkish literature of the Second Constitutional Era , İştirak , socialist literature , class perspective , social consciousness

Kaynakça

• Ahmet Oktay (2000). Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları. İstanbul: Tüm Zamanlar Yayıncılık.
• Aktaş, Ş. (1986). Refik Hâlid Karay. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Başaran, B., Zeybek, Ö. vd. (2022). “Türkiye Yazarlar Sendikası ile Emek ve Edebiyat”. İz Dergi. S. 69, Ekim, 24-31.
• Bedik (1326/1910a). “Amele Kızları - Bedbahtlık ve Felaket”. İştirak. S. 6, 20 Mart [2 Nisan], 80-84.
• Bedik (1326/1910b). “Mesail-i İştirakiye - Tatil-i Eşgal ve İttihad-ı Sınai”. İştirak. S. 8, 3 Nisan [16 Nisan], 110-111.
• Bir Muhib (1325/1910) “Musahabe-i İçtimaiye - Sosyalistliğin Âtisi”. İştirak. S. 3, 27 Şubat [12 Mart], 36-41.
• Bursa Harir Fabrikalarında Çalışan Beş Bin İşçi Kızı (1325/1910). “Hayat ve Hakikat - Hükümetimizin Nazar-ı Dikkatine”. Çev. Bedik. İştirak. S. 2, 20 Şubat [5 Mart], 23-26.
• Ceyhan, N. (2008). “İkinci Meşrutiyet Devri Türk Hikâyesine Genel Bir Bakış”, Yüzüncü Yılında II. Meşrutiyet hzl. Halil Akkurt-Akif Pamuk içinde (s. 223-240). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Erdem, H. (2012). Osmanlı Sosyalist Fırkası ve İştirakçi Hilmi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Gorki, M. (2021). “Edebiyat Üzerine”, Sanatta Sosyalist Gerçekçilik hzl. İsmet Gülseçgin içinde (63-90). İstanbul: Sarmal Kitabevi.
• Güngör, B. (2024). Toplumcu Türk Edebiyatının Doğuşu (1909-1929). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Güngör, B. (2025). “İştirak Sayfalarında Yarım Kalmış Bir Roman: Kahraman Kız”. troyasanat. S. 1, Mart-Nisan-Mayıs, 15-22.
• Gürsoy, S. (2013a). “Refik Halid Karay’ın 1910’da İştirak Dergisinde Yayınlanan Hikâyesi Dede Hasan’ın Vicdanı”. Toplumsal Tarih. S. 232, Nisan, 36-44.
• Gürsoy, S. (2013b). Osmanlı Sosyalist Fırkası ve Yayınları. Ankara: İletişim Yayınları.
• Harris, G. S. (1979). Türkiye’de Komünizmin Kaynakları. Çev. Enis Yedek. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. 3. baskı.
• Huyugüzel, Ö.F. (2014). Necip Türkçü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• [İmzasız]. (1326/1910). “Yaşasın ‘İştirak’...”. İştirak. S. 16, 29 Mayıs [11 Haziran], 255-256.
• Kagan, M. (2021). “Proleter Sanatın İlk Tomurcukları”, Sanatta Sosyalist Gerçekçilik hzl. İsmet Gülseçgin içinde (115-141). İstanbul: Sarmal Kitabevi.
• [Karay], R.H. (1325/1910a). “Dede Hasan’ın Vicdanı [I]”. İştirak. S. 3, 27 Şubat [12 Mart], 46-48.
• [Karay], R.H. (1326/1910b). “Dede Hasan’ın Vicdanı [II]”. İştirak. S.4, 6 Mart [19 Mart], 58-61.
• [Karay], R.H. (1326/1910c). “Hakk-ı Sükût”. Servet-i Fünun. C. 39. S. 1000, 22 Temmuz [4 Ağustos], 212-214.
• [Karay], R.H. (1335/1919). Memleket Hikâyeleri. İstanbul: Kitaphane-i Hilmi.
• Karay, R.H. (2009a). Bir Ömür Boyunca. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Karay, R.H. (2009b). Memleket Hikâyeleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Kerim Sadi (1924a). “Kara Cadının Tılsımı”. Aydınlık. S. 21, Mayıs, 546-547.
• Kerim Sadi (1924b). “Proletaryanın Rüyası”. Aydınlık. S. 22, Haziran, s. 574-576.
• Kurtoğlu, F.S. (2022). “Osmanlı Sosyalistlerinin Dergisi İştirâk’teki Manzum Metinler”. Gazi Türkiyat. S. 30, Haziran, 49-70.
• Lemi Nihad (1919). “Hortlak”. Kurtuluş. S. 1-2, Mayıs [sayfa sayısı belirtilmemiş].
• Lukacs, G. (1975). Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı. Çev. Cevat Çapan. İstanbul: Payel Yayınevi. 2. baskı.
• Lunaçarski, A. (2021). “Edebiyatın Ödevi”. Sanatta Sosyalist Gerçekçilik hzl. İsmet Gülseçgin içinde (57-62). İstanbul: Sarmal Kitabevi.
• Macid Burhaneddin (1923). “İyi İnsan!”. Aydınlık. S. 12, 6 Ocak, 308.
• Marx, K. ve Engels, F. (2021). Komünist Manifesto. Çev. Nail Satlıgan. İstanbul: Yordam Yayınları. 9. baskı.
• Maupassant, G. (1326/1910). “Kör!”. İştirak. S. 6, 20 Mart [2 Nisan], 92-95.
• Maupassant, G. (2022). Ay Işığı. Çev. Tahsin Yücel. İstanbul: Can Yayınları. 2. baskı.
• Odabaşı, İ.A. (2012), Osmanlı’da Sosyalizm, Türkçülük ve İttihatçılık: Rasim Haşmet Bey. İstanbul: Kaynak Yayınları. 2. baskı.
• Rasim Haşmet (1325/1909), “Sosyalizm Arkasında”. Bağçe. C. 3, S. 10, 11 Teşrinisani [24 Kasım], 151-153.
• Salih Mehmed (1328/1912). “Şeref İçin!..”. İştirak. S. 3-20, 5 Temmuz [18 Temmuz], 47-48.
• Tevfik Fikret (2007). Rübâb-ı Şikeste. Hzl. Abdullah Uçman-Hasan Akay. İstanbul: Çağrı Yayınları. 2. baskı.
• Todorov, T. (2008). Poetikaya Giriş. Çev. Kaya Şahin. İstanbul: Metis Yayınları. 2. baskı.
• Tunçay, M. (2009). Türkiye’de Sol Akımlar (1909-1925) C. 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• TÜSTAV [t.y.]. “İştirak”. https://www.tustav.org/sureli-yayinlar-arsivi/istirak/ (Erişim tarihi: 2022) [Yöntem], A. C. (1325/1910). “Sosyalizm”. İştirak. S. 1, 13 Şubat [26 Şubat], 13.