Silifke’de Sosyo Ekonomik ve Kentsel Gelişme (16. Yüzyıldan 19. Yüzyıla)

Yıl 2021, , 146 - 164, 15.06.2021

Ayhan Yalçın

https://doi.org/10.47948/efad.885407

Cited By: 1

Öz

Silifke, 12. ve 13. yüzyıllarda yaşanan siyasi kargaşalarla büyük ölçüde kale yerleşimi haline geldi. 16. yüzyılda Osmanlı egemenliğinde İçel sancağı merkezi olmasıyla birlikte kale yanında aşağı ovada da antik şehir harabeleri üzerinde yeniden küçük bir köy boyutunda yerleşim canlandı. Kıbrıs’ın fethedilmesi sürecinde ve özellikle fetih sonrasında Silifke’ye çok miktarda insan gelip gitmeye başladı. Artan nüfus ve insan trafiği ve sancak merkezi haline gelmesi ile Silifke, kasabaya dönüşmeye başladı. 17. yüzyılda aşağı yerleşim büyük sayılabilecek bir Osmanlı kasabasına dönüşürken yaşanan Celâli isyanları ve 18. yüzyılda âyan isyanları sonrasında yeniden küçülüp köye dönüştü. 19. yüzyılın ilk yarısında nüfusu, ekonomik faaliyetlerinin karakteri bakımından köy niteliğini sürdürdü. Tanzimat reformları ve İmparatorluğun dış dünyayla artan ticari ilişkileri bağlamında sahil yerleşimi ve iç bölgelerle ikincil düzeyde de olsa ulaşım kavşağı olması sayesinde büyük ölçüde değişime uğradı. 1870 ve sonrasında İçel sancağı yeniden yönetim merkezi hâline geldi. 19. yüzyıl sonlarında, çevredeki diğer kasabalara göre kentleşme, kamu yatırımları, ticaret ve ticarileşen tarım gibi alanlarda farklılaştı. Bu bağlamda, Konya-Silifke ve Mersin-Silifke arasında şose yollar, köprüler inşa edildi. Yönetimdeki değişiklik, kentleşen Silifke’de yeni ve büyük kamu binaları, çeşmeler, ibadethaneler yapıldı. Konya’dan başlayarak Silifke’ye nakledilen tarım, hayvancılık ürünleri ağırlıklı ihracat ve yarı mamul, mamul nitelikli ithalat gelişti. Sonuçta, 19. yüzyılın son yıllarında kentli karakterli bir nüfus meydana gelmeye başladı. Kentli yaşamın bir sonucu olarak çok katlı, çok odalı ve kiremit çatılı konak tipi yapılar inşa edildi. Ancak, yine 19. yüzyıl sonlarında Adana-Mersin tren yolunun açılması Silifke’nin büyümesi ve gelişmesini durdurdu. Silifke 20. yüzyıla girerken gerilemeye bile başladı. Bu çalışma ile Osmanlı idaresine geçiş sürecinde Silifke’nin idari, iktisadi, kentsel manalarda hangi nedenlerle ne tür bir değişim süreci yaşadığı belgelenmeye çalışılmıştır. Silifke’nin söz konusu alanlarda yaşadığı değişim süreci, ağırlıklı olarak Osmanlı merkezi ile yerel resmî birimler arasındaki yazışmalardan oluşan belgelerle yerel resmî yayınlar (vilayet salnameleri) ve gezginlerin gözlemlerinden aktarımlarla ortaya konulmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Silifke, Kentleşme, Kale Yerleşimi, Kasaba, Ticaret Merkezi

Kaynakça

• Referans1 Adana Vilayet Salnameleri (1287, 1289, 1293, 1296, 1308, 1316, 1320 yılları).
• Referans2 Ahmet Şerif (1999). Anadolu’da Tanin, C I. (Hazırlayan: Çetin Börekçi), Ankara.
• Referans3 Akandere, O. (1987). Konya Vilayeti Salnamelerine Göre 1868-1904 Yılları Arasında Konya Sancağı'nın İdarî ve Mülkî Taksimatı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Referans4 Aykaç, R. (2018). Silifke Kalesinin Kazılar Sonucu Ortaya Çıkan Yerleşim Dokusu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Referans5 Balcı, E. (2004). 1868 Tarihli bir bayındırlık layihası: Konya-Silifke yolunun şoseye çevrilmesi ve bölgedeki zeytin ormanlarının ıslahı projesi”, Türk Dünyası Araştırmaları, sy. 150. İstanbul, 107-144.
• Referans6 BOA. A. MKT. 30 / 76 -BOA. A. MKT. MHM. 451.88-BOA. A. MKT. MVL. 17. 98-BOA. DH. İ. UM. 88.1.3.28- BOA. DH. MKT. 107.7-BOA. DH. MKT.649.28-BOA. DH. MKT. 1618.5-BOA. DH. MKT. 2562.99-BOA. İ. MVL. 456. 20430-BOA. İ.TNF. 16.28-BOA. ML. VRD. TMT. no: 10569-BOA. NFS. d. 3645 -BOA. PLK. p.. 4839-BOA. İ. HR. 209-12072 -BOA. İ. ŞD. 27.1251-BOA. İ. ŞD. 95.5675-BOA. ŞD. 2115.28-BOA. ŞD. 2116.23-BOA. ŞD. 2117.9-BOA. ŞD. 2117.29-BOA. ŞD. 2117.39-BOA. ŞD. 2117.52-BOA. ŞD. 2132.8-BOA. Y. PRK. MYD. 18.50
• Referans7 Çelik, Ş. (1994). Osmanlı Taşra Teşkilatında İçel Sancağı (1500-1584), (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Referans8 Çelik, Ş. (1999). Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs seferi’ndeki asker ve zahire naklinde İçel sancağı’nın rolü”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi (24-27 Kasım 1998), Kıbrıs, 107-130.
• Referans9 Evliyâ Çelebi, (2005). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, c. 9. (Haz: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı &Robert Dankoff), İstanbul.
• Referans10 Gazel, A. A. (2016). İçel sancağının yönetim merkezi olmak için kazalar arasında yaşanan mücadele”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, 1215-1253.
• Referans11 Gündoğdu, N. (2019). Silifke’deki Türk Dönemi Mimari Eserleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Referans12 Keleş, E. (2018). İçil sancağı’nın sosyo-ekonomik ve coğrafî durumu (imar meclisi raporuna göre / 1845), Türk Tarihine Dair Yazılar III, Ankara, 485-508.
• Referans13 Köse, E. (2013), Âyanlar Çağında İçel’de Sosyal Hareketlilik, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Referans14 Köse, E. (2018). İçel’de bir celali: Muslu Çavuş isyanı (1606-1610), Tarih Dergisi, sy. 67 (2018/1), İstanbul, 23-58.
• Referans15 Taş M. (28-02-2019). Osmanlı döneminde İçil sancağında yaşanan eşkıyalık olaylarına bakış, İnternational Social Sciences Studies Journal, 1018-1036. (http://dx.doi.org/10.26449/sssj.1287). Erişim: 8-03-2019.
• Referans16 Tekindağ, Ş. (1993). Silifke, İslam Ansiklopedisi, c. X, İstanbul.
• Referans17 Yalçın, A. (2004a). Geç Devir Osmanlı Silifkesi 1860-1904, Silifke.
• Referans18 Yalçın, A. (2004b). Temettuat defterlerine göre 19. yüzyıl ortalarında Silifke kazasının sosyal ve ekonomik yapısı Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sy. 15. Ankara. 13-87.