Eski Smyrna Nekropolisleri ve Ölü Gömme Uygulamaları Üzerine Genel Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Sayı: 27, 95 - 120, 07.11.2021

Serhat Foça

https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.992460

Cited By: 1

Öz

MÖ 3. binyıldan Hellenistik Dönem’e kadar kesintisiz bir yerleşmenin arkeolojik verilerle kanıtlandığı Bayraklı Höyüğü’nde, ölü gömme gelenekleri üzerine bilinenler sınırlıdır. 18. ve 19. yüzyıllarda gezginlerin araştırmaları ve notlarıyla başlayan nekropolis çalışmaları, 20. yüzyıldan itibaren bilimsel kazılarla sistemli hale gelmiştir. Protogeometrik ve Geometrik Dönemlerde yerleşim içi (intramural) gömülerle başlayan ölü gömme gelenekleri, Arkaik Dönem’de sur tahkimatının doğusunda ve güneydoğusunda hem çocuklar hem de yetişkinler için organize edilmiş özel alanların kullanılmasıyla devam etmiştir. Kentin kuzeyinde yer alan verimsiz ve kayalık yamaçlar ise ağırlıklı olarak tümülüs mezar geleneğinin uygulandığı birincil nekropolis olarak değerlendirilmiştir. Bugün, çarpık kentleşme nedeniyle izleri korunamayan Tantalos Mezarı ve onlarca tümülüs ile Klazomenai tipi pişmiş toprak mezarlar bu alandan bulunmuştur. Kentin terk edildiği Hellenistik Dönem’de ise sınırlı da olsa höyük ve çevresinde gömü uygulamalarının devam ettiği kaydedilmiştir.
Bu çalışmada, Eski Smyrna’da ortaya çıkarılan mezarların doğrultusunda ölü gömü gelenekleri, nekropolislerin yer seçimi ve organizasyonları üzerine genel bir değerlendirme yapılmıştır. Ege kıyılarındaki merkezlerle Eski Smyrna uygulamaları arasında karşılaştırmalara başvurulmuş, benzerlikler ve farklılıklar üzerinde durulmuştur. Bu çalışmayla birlikte, Eski Smyrna gömü gelenekleri ile ilgili önceki araştırmalardan ve kazılardan elde edilen sonuçların derlenmesiyle, gelecek çalışmalara bir zemin oluşturması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Smyrna, Nekropolis, Mezar, Tümülüs, İntramural

General Evaluation of Necropoleis and Burial Customs in Old Smyrna

Öz

Kaynakça

• Akar Tanrıver 2017: D. A. Tanrıver, “Eski Smyrna’nın Keşfi”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 42, 67-77.
• Akurgal 1945: E. Akurgal, “İzmir ve Dolaylarında Eski Eserler Hakkında Birkaç Not”, Arkeoloji Araştırmaları 2, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları 47, 1-40.
• Akurgal 1946: E. Akurgal, “Arkaik ve Klâsik Çağlarda İzmir”, Belleten X-37, 55-80.
• Akurgal 1950: E. Akurgal, “Bayraklı Kazısı Ön Rapor”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi VIII-1, 1-51.
• Akurgal 1967: E. Akurgal, “Çandarlı Kazıları (Özet)”, VI. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler (20-26 Ekim 1961), Türk Tarih Kurumu Yayınları IX-6, Ankara, 41-42.
• Akurgal 1987: E. Akurgal, “Bayraklı Nekropolis Çalışmaları”, IX. KST (6-10 Nisan 1987, Ankara), Cilt II, Ankara, 37-40.
• Akurgal 1997. E. Akurgal, Eski İzmir I: Yerleşme Katları ve Athena Tapınağı, Ankara.
• Akurgal 1999a: M. Akurgal, “Bayraklı Höyüğünde Arkaik Döneme ait Küçük Bir Mezarlık ve Bazı Buluntular”, TUBA-AR 2, 51-69.
• Akurgal 1999b: M. Akurgal, “Bayraklı Kazısı 1997”, XX. KST (25-29 Mayıs 1998, Tarsus), Cilt II, Ankara, 33-47.
• Akurgal 2002: M. Akurgal, “Smyrna-Devlet Kent”, İzmir Kent Kültürü Dergisi 5: 208-220.
• Akurgal 2005: M. Akurgal, “The Archaic Period Wall of Smyrna”, B. Brandt, V. Gassner, S. Ladtstätter (Ed.), Synergia: Festschrift Für Friedrich Krinzinger, Wien, 79-88.
• Alexiou 1974: M. Alexiou, The Ritual Lament in Greek Tradition, Cambridge.
• Amandry 1984: P. Amandry, “Os et Coquilles”, L’Antre Corycien II, BCH Suppl. 9, Paris, 347-380.
• Anderson 1958-1959: J.K. Anderson, “Old Smyrna The Corinthian Pottery”, BSA 53-54, 138-151.
• Arundell 1828: F. V. J. Arundell, A Visit to the Seven Churches of Asia, London.
• Beaumont 2012: L. A. Beaumont, Childhood in Ancient Athens: Iconography and Social History, Routledge.
• Blandin 1998: B. Blandin “Recherches sur les tombes à inhumation de l’Hérôon d’Erétrie”, In: B. D’Agostino, M. Bats (Ed.), Euboica: L’Eubea e la Presenza Euboica in Calcidica e in Occidente, Atti del Convegno Internazionale di Napoli (13–16 novembre 1996), Centre Jean Bérard, 135-146.
• Blandin 2007: B. Blandin, Les Pratiques Dunéraires D’époque Géométrique à Erétrie: Espace des Vivants, Demeures des Morts, Eretria XVII, Gollion.
• Boardman 1967: J. Boardman, Excavation in Chios 1952-1955, Greek Emporio, BSA Suppl. 6, London.
• Boehlau 1898: J. Boehlau, Aus Ionischen und Italischen Nekropolen, Leipzig.
• Boehlau ve Schefold 1940: J. Boehlau, K.Schefold, Larisa am Hermos: Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1902-1934, Band I, Berlin.
• Cadoux 1938: C. J. Cadoux, Ancient Smyrna: A History of the City From the Earliest Times to 324 A.D., Oxford.
• Castor 2008: A. Q. Castor, “Archaic Greek Earrings: An Interim Survey”, AA 2008-1, 1-34.
• Cevizoğlu 2019: H. Cevizoğlu, “Eski Smyrna Demir Çağı Savunma Duvarları”, In: H. Göncü, A.Ersoy, D. Akar-Tanrıver (Ed.), Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları III, İstanbul, 27-38.
• Chandler 1971: R. Chandler, Travels in Asia Minor 1764-1765, London, 1971.
• Cook 1950: J. M. Cook, “Archaeology in Greece 1948-49”, JHS 70, 1-15.
• Cook 1958/59: J. M. Cook, “Old Smyrna, 1948-1951”, BSA 53/54, 1-34.
• Cook 1974: R. M. Cook, “Old Smyrna: The Clazomenian Sarcophagi”, BSA 69, 55-60.
• Cook vd. 1998: J. M. Cook, R.V. Nicholls, D. M. Pyle, Old Smyrna Excavations: The Temples of Athena, BSA Suppl. 30, 1-214.
• Curtis 1925: C. D. Curtis, Jewelery and Goldwork 1 (1910–1914), Sardis XIII, Rome.
• De Grossi Mazzorin ve Minniti 2013: J. De Grossi Mazzorin, C. Minniti, “Ancient Use of the Knuckle-Bone for Rituals and Gaming Piece”, Anthropozoologica 48 (2), 371-380.
• Demir 2003: M. Demir, On the Possible Previous Links of the Dark Age Aiolian Colonists with Their Newly Colonised Territories”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10, 1-33.
• Dinç 1993: R. Dinç, Lydia Tümülüsleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Dyggve 1960: E. Dyggve, Lindos: Fouilles de L'acropole 1902-1914 et 1952, III. Le sanctuaire d'Athana Lindia et L'architecture Lindienne, t. II, Berlin.
• Erdem ve Tanrıver 2016. A. Ü. Erdem, C. Tanrıver, “2015 Yılı Bayraklı Höyük Kazıları: Tunç Çağ Çalışmalarına Dair Ön Rapor”, ADerg XXI, 1-9.
• Erdem vd. 2019: A. Ü. Erdem, K. Gürgen Erdem, B. Ongar, “Bayraklı Höyüğü Erken Tunç Çağ Tabakalarına Dair İlk Bulgular”, In: H. Göncü, A.Ersoy, D. Akar Tanrıver (Ed.), Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları III, İstanbul, 39-48.
• Erüzün 2017: B. Ertüzün, Eski Smyrna (Bayraklı) Arkaik Dönem Sivil Mimarisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ertüzün ve Akar Tanrıver 2017: B. Ertüzün, D. Akar Tanrıver, “Eski Smyrna (Bayraklı) Eğrisel Planlı Yapılar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/52, 518-523.
• Foça 2019: S. Foça, Teos Batı Nekropolisi: Mezar Tipolojisi ve Buluntular, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Garland 1982: R. Garland, “A First Catalogue of Attic Peribolos Tombs”, BSA 77, 125-176.
• Garland 1985: R. Garland, The Greek Way of Death, New York.
• Gassner vd. 2017: V. Gassner, U. Muss, B. Grammer, M. Gretscher, O. Mariaud, “The Urban Organization of Kolophon and Its Necropoleis: The Results of the 2011–2014 Surveys”, Hesperia 86/1, 43-81.
• Hadaczek 1903: K. Hadaczek, Der Ohrschmuck der Griechen und Etrusker, Wien.
• Hall 1914: E. H. Hall, Excavations in Eastern Crete: Vrokastro, Philadelphia.
• Hamilton 1842: W. J. Hamilton, Researches in Asia Minor, Pontus, and Armenia, Band 1, London.
• Hanfmann 1965: G. A. Hanfmann, “The Seventh Campaign at Sardis 1964”, BASOR 177, 2-37.
• Hägg 1973: I. Hägg, “Report on the Field-Work in the Levandis Sector 1970-72”, I. Hägg, R.Hägg (Ed.), Excavations in the Barbouna Area at Asine, Upsala, 22-82.
• Hdts.: Herodot Tarihi, Türkçesi: Müntekim Ökmen, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Higgins 1980: R. Higgins, Greek and Roman Jewellery, 2nd Edition, Berkeley.
• Hirschfeld 1872: G. Hirschfeld, “Alt-Smyrna”, Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, 74-91.
• Hürmüzlü 2005: B. Hürmüzlü, “The Organization and Utilization of the Burial Grounds in Klazomenai”, OLBA XII, 39-67.
• Lamb 1940: W. Lamb, “Excavations at Kato Phano in Chios”, BSA 35, 138–164.
• Lemos 1997: A. A. Lemos, “Rizari. A Cemetery in Chios Town”, In: O. Palagia (Ed.), Greek Offerings, Essays on Greek Art in honour of John Boardman, Oxford, 73-85.
• Lidell vd. 1996: T. H. G. Lidell, R. Scott, H. S. Jones, R. McKenzie, A Greek-English Lexicon, Oxford.
• Lindenlauf 2001: A. Lindenlauf, “Thrown Away Like Rubbish – Disposal of the Dead in Ancient Greece”, Papers from the Institute of Archaeology 12, 86-99.
• Löwe 1996: W. Löwe, “Die Kasseler Grabung 1894 in der Nekropole der archaischen Stadt”, SAMOS- Die Kasseler Grabung 1894, Staatliche Museen Kassel, 24-107.
• Maiuri 1921/1922: A. Maiuri, “Viaggio di Esplorazione in Caria (Parte II-B)”, ASAA 4/5, 425-459.
• Mansel 1943: A. M. Mansel, Trakya-Kırklareli Kubbeli Mezarları ve Sahte Kubbe ve Kemer Problemi / Die Kuppelgraeber Von Kırklareli in Thrakien, Türk Tarih Kurumu Yayınları VI.2, Ankara.
• Mariaud 2006: O. Mariaud, “Rituel Funéraire et Transformations Spatiales en Ionie Archaïque: Le Cas des Tombes D’enfant à Smyrne”, Revue Des Études Anciennes 108, 173-202.
• Marshall 1911: F. H. Marshall, Catalogue of the Jewellery, Greek, Etruscan and Roman in the Departments of Antiquities British Museum, London.
• Mazarakis Ainian 2008: A. Mazarakis Ainian, “Buried Among the Living in Early Iron Age Greece: Some Thoughts”, In: G. Bartoloni, M. G. Benedettini (Ed.), Sepolti Tra i vivi Buried Among The Living, Evidenza ed Interpretazione di Contesti Funerari in Abitato (23-26 Aprile 2009), Roma, 365-398.
• Mazarakis Ainian 2010: A. Mazarakis Ainian, “Tombes d’enfants à l’intérieur d’habitats au début de l’Âge du Fer dans le Monde Grec”, In: A. Guimier-Sorbets, Y. Morizot (Ed.), L’Enfant et la mort dans l’Antiquité I: Nouvelles recherches dans les nécropoles grecques Le signalement des tombes d’enfants, Paris, 67-95.
• Mazarakis Ainian ve Livieratou 2010: A. Mazarakis Ainian, A. Livieratou, “The Academy of Plato in the Early Iron Age”, In: H. Lohmann, T. Mattern (Ed.), Attika Archäologie einer “zentralen” Kulturlandschaft, Akten der Internationalen Tagung vom 18. bis 20. Mai 2007, Wiesbaden, 87-100.
• Meyer 2008: G. Meyer, “Les ruines de Smyrne dans les relations des voyageurs (XVIIe-XIXe siècles). Étude préliminaire”, Journal des Savants 2, 273-381.
• Miltner ve Miltner 1932: F. Miltner, H. Miltner, "Bericht über eine Voruntersuchung in Alt-Smyrna", ÖJh XXVII, 127-188.
• Morris 1987: I. Morris, Burial and Ancient Society: The Rise of the Greek City-State, New York, 1987.
• Nicholls 1958/1959: R. V. Nicholls, “Old Smyrna: The Iron Age Fortifications and Associated Remains on the City Perimeter”, BSA, 53/54, 35-137.
• Öğün 1964: B. Öğün, “Teos Kazıları 1963”, TAD XIII-I, 115-121.
• Öztekin 2006: İ. E. Öztekin, MÖ. I. Binde Anadolu’da Tümülüs Geleneğinin Kronolojik Gelişimi ve Coğrafi Yayılımı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Öztürk 2005: K. Öztürk, Smyrna Kent Sur Duvarı Önü Bezemesiz Gömü Kapları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Parker 1996: R. Parker, Miasma: Pollution and Purification in Early Greek Religion, Oxford.
• Paspalas 2017: S. A. Paspalas, “Old Smyrna: A window onto the Seventh-Century Painted Wares from the Anglo-Turkish Excavations (1948-1951)”, In: X. Charalambidou, C. Morgan (Ed.), Interpreting the Seventh Century BC: Tradition and Innovation, , Oxford, 114-122.
• Paus.: Pausanias, Description of Greece. With an English translation by W. H. S. Jones, H. A. Ormerod, Vol. II, Books 3-5 (Laconia, Messenia, Elis 1). Harvard University Press, Cambridge.
• Perrot ve Chipiez 1892: G. Perrot, C. Chipiez, History of art in Phrygia, Lydia, Caria, and Lycia, New York.
• Pococke 1745: R. Pococke, A Description of the East and Some Other Countries, Vol: II, Part: II, London.
• Prokesch Von Osten 1834: A. Prokesch Von Osten, “Smyrna”, Jahrbücher der Literatur 68, Anz.-Blatt, 55-86.
• Prokesch Von Osten 1836-1837. A. Prokesch Von Osten, Denkwürdigkeiten und Erinnerungen aus dem Orient, 3 Band, Stuttgart, 1836-1837.
• Ramage 1994: N. H. Ramage, “Pactolus Cliff: An Iron Age Site at Sardis”, In: A. Çilingiroğlu, D. H. French (Ed.), Anatolian Iron Ages 3, The Proceedings of the Third Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van (6-12 August 1990) / III. Anadolu Demir Çağları Sempozyumu Bildirileri Van (6-12 Ağustos 1990), Ankara, 173-183.
• Ratté 2011: C. J. Ratté, Lydian Architecture: Ashlar Masonry Structures at Sardis, Archaeological Exploration of Sardis, Report 5, London.
• Reiblich 1996: E. Reiblich, “Ringe und Ohrringe aus der Westtor-Nekropole von Assos”, In: U. Serdaroğlu, R. Stupperich (Ed.), Ausgrabungen in Assos 1992, Asia Minor Studies 21, Bonn, 127-137.
• Saner 2016: T. Saner, “Architectural Survey in Larisa (Buruncuk) 2010-2015”, Larisa Buruncuk Mimari Araştırmaları 1, İstanbul, 61-87.
• Schachermeyr 1929: F. Schachermeyr, Etruskische Frühgeschichte, Berlin and Leipzig.
• Schweitzer 1971: B. Schweitzer, Greek Geometric Art, London.
• Sourvinou-Inwood 1986: C. Sourvinou-Inwood, “Crime and Punishment: Tityos, Tantalos and Sisyphos in Odyssey 11”, Bulletin of the Institute of Classical Studies 33, 37-58.
• Strab. Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), Çev. Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Texier 1849: C. Texier, Description de L'Asie Mineure: faite par ordre du gouvernement français en 1833- 1837, beaux-arts, monuments historiques, plans et topographie des cités antiques, Band 2, Paris.
• Tsakos 1996: K. Tsakos, “Stadt und Nekropolen: Samos in der Archaischen Epoche (6. Jh)”, SAMOS- Die Kasseler Grabung 1894, Staatliche Museen Kassel, 120-131.
• Ulusoy 2010: P. Ulusoy, Burial Customs of Clazomenae in the Iron Age (1100 – 500 BC), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ulusoy 2020: P. Ulusoy, Klazomenai Asty’sünde Yerleşim Düzenleri ve Değişimleri: Politik, Sosyal ve Çevresel Faktörler, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Vlachou 2007: V. Vlachou, “Oropos: The Infant and Child Inhumations from the Settlement (Late 8th–Early 7th centuries BC)”, In: A. Mazarakis Ainian (Ed.), Oropos and Euboea in the Early Iron Age, Acts of an International Round Table, University of Thessaly (June 18-20, 2004), Volos, 213-240.
• Von Olfers 1858: J. F. M. von Olfers, “Über die Lydischen Königsgraber bei Sardeis des Alyattes nach dem Bericht des Kaiserlichen General Consuls Spiegelthal zu Smyrna”, Abhandlungen der Königlichen Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, 539-556.
• Waldbaum 1983: J. C. Waldbaum, Metalwork From Sardis: The Finds Through 1974, Archaeological Exploration of Sardis 8, London.
• Weber 1880: G. Weber, Le Sipylos et ses Monuments Ancienne Smyrne (Navlochon), Paris.
• Zeren-Hasdağlı 2019: S. M. Zeren-Hasdağlı, “İonia’da Lahit Geleneğinin Başlangıcına Dair Eski Smyrna’dan Bir Kanıt”, In: H. Göncü, A.Ersoy, D. Akar-Tanrıver (Ed.), Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları III, İstanbul, 75-88.