Eleştirel Düşünme Becerileri Konusunda Yapılan Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi: Türkiye Örneği

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 67, 0 - 0, 15.12.2016

Melek Demırel , İpek Derman , Ozge Can Aran

Öz

Problem
Durumu: Düşünme
insanoğlunun en önemli özelliklerinden biri ve günlük hayatımızın ayrılmaz bir
parçasıdır. Eleştirel düşünme olayları anlamak, değerlendirmek, incelemek, var
olan bir problemi çözmek için veya bir konuda karar vermek için
gerçekleştirilen aktif ve sistematik bir sorgulama ve problem çözme
stratejisidir. Özellikle son yıllarda Türkiye’de eleştirel düşünmeye ilişkin
araştırmalar artış göstermiştir. Bu araştırmaların analiz edilerek yeni
yapılacak araştırmalara yol göstermesi önemli görülmektedir. Eleştirel düşünme
becerilerinin sıklıkla hangi boyutlarıyla ele alındığının, hangi boyutlar
bakımından incelenmeye ihtiyaç duyulduğunun ortaya konulması araştırmaların
birikimli ilerlemesi bakımından oldukça önemlidir.  Bunun yanı sıra bir alanla ilgili yapılmış
bilimsel tezlerin analiz edilmesi, o konunun derinliği ve yaygınlığı hakkında
bilgiler verebilir ve incelenen alanın genel görünümünü ortaya çıkarabilir.

Araştırmanın
Amacı: Bu çalışmanın
amacı eleştirel düşünme becerileri ile ilgili olarak Türkiye’de eğitim
bilimleri alanında yapılmış olan lisansüstü tezlerin içerik analizini yapmak ve
tezlerdeki genel eğilimleri belirlemektir.

Araştırmanın
Yöntemi: Çalışma nitel
araştırma yöntem ve teknikleri kullanılarak yapılandırılmıştır. Verilerin
toplanmasında doküman incelemesi yönteminden yararlanılmıştır.  Araştırmada YÖK Ulusal Tez Merkezi’de bulunan
186 tez yayın yılı, düzeyi, araştırma yöntemi, veri toplama yöntemi, örneklem
özellikleri, kullanılan veri toplama araçları, deneysel çalışmalar için
kullanılan deney deseni ve uygulamanın yapıldığı dersler boyutlarında analiz
edilmiştir.

Araştırmanın
Bulguları: Elde edilen
verilere dayalı olarak, eleştirel düşünmenin 1999 yılından itibaren çalışılmaya
başlandığı ve konuyla ilgili tezlerin önemli bir bölümünün yüksek lisans
düzeyinde yapıldığı ve betimsel araştırmaların deneysel araştırmalara göre daha
çok tercih edildiği görülmüştür. Yapılan tezlerde nicel veri toplama yöntemiyle
yürütülen çalışmaların tercih edildiği; bunu karma yöntemin takip ettiği ve
nitel yöntemde yapılan çalışmaların oranının düşük olduğu ortaya konmuştur.
Tezlerde daha çok üniversite öğrencileriyle çalışıldığı ve veri toplama aracı
olarak sıklıkla ölçeklerin kullanıldığı saptanmıştır. Bunlar arasında
“Kaliforniya Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ölçeği” en sık kullanılan ölçektir.
Deneysel yöntemle yapılan çalışmaların genellikle kontrol gruplu ön test-son
test deneysel desene göre tasarlanmış olduğu ve bu tür çalışmaların çoğunlukla
Sosyal Bilgiler ve Fen Bilimleri derslerinde yürütüldüğü belirlenmiştir.

Araştırmanın
Sonuçları ve Önerileri: Bu
araştırmada eleştirel düşünme becerileri ile ilgili olarak YÖK Ulusal Tez
Tarama Merkezindeki toplam 186 lisansüstü düzeyde tez incelenmiştir. 1999
yılında yapılan ilk çalışmadan günümüze kadar eleştirel düşünme ile ilgili
çalışmalara olan ilginin sürdüğü, konunun en fazla 2011 yılında çalışıldığı
saptanmıştır. Yapılan incelemelerde eleştirel düşünme ile ilgili olarak yüksek
lisans tezlerinin doktora tezlerine göre sayıca daha fazla olduğu ve betimsel
araştırmaların deneysel araştırmalara göre daha çok tercih edildiği
belirlenmiştir. Veri toplama yöntemi bakımından ise daha çok nicel veri toplama
yöntemiyle yürütülen çalışmaların tercih edildiği; bunu karma yöntemin takip
ettiği ve nitel yöntemde yapılan çalışmaların oranının düşük olduğu ortaya
konmuştur. Eleştirel düşünme ile ilgili çalışmalarda nicel araştırmaların daha
fazla tercih edilmesine bağlı olarak veri toplama araçlarında ölçeklerin ön
plana çıktığı görülmektedir. Bu bağlamda eleştirel düşünme konusuna ilişkin
daha derinlemesine bilgilerin edinilebilmesi amacıyla görüşme, gözlem gibi veri
toplama yöntemlerinin kullanıldığı daha fazla sayıda nitel ve karma araştırmaya
ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Eleştirel düşünme ile ilgili çalışmalarda ölçek
ve anketlerin daha çok tercih edilmesinin temel nedeni olarak, bu araçların
daha çok kişiye ulaşabilme olanağı tanıması ve bu araçlarla veri toplama
sürecinin zaman ve maliyet açısından daha ekonomik olması gösterilebilir.
İncelenen tezlerde çalışma grubunun/örneklemin çoğunlukla üniversite
öğrencilerinden oluştuğu görülmüştür. Bunlar arasında da öğretmen adayları ile
yapılan çalışmalara ağırlık verildiği gözlenmiştir. Ayrıca yönetici ve öğretim
elemanları ile de oldukça az sayıda araştırma yürütülmüş olması dikkat çekici
bulunmuştur. Benzer şekilde Türkiye’de gerçekleşen eğitim araştırmalarının
incelendiği birçok çalışmada da örneklemin/katılımcıların çoğunlukla üniversite
öğrencilerinden oluştuğu görülmektedir. Eleştirel düşünme ile ilgili olarak
yapılan tezlerde veri toplama aracı olarak daha çok ölçeklerin tercih edildiği
ve ağırlıklı olarak Türkçeye uyarlaması yapılan “Kaliforniya Eleştirel Düşünme
Eğilimleri Ölçeği”'nin kullanıldığı görülmektedir. “Cornell Eleştirel Düşünme
Ölçeği”i ve “Watson-Glaser Eleştirel Akıl Yürütme Gücü Testi” de eleştirel
düşünme gücünü ortaya koymak amacıyla sıklıkla tercih edilen ölçeklerdir.
Deneysel yöntemle yapılan çalışmaların genellikle kontrol gruplu ön test-son
test deneysel desene göre tasarlandığı saptanmıştır. Deneysel yöntemle yapılan
araştırmalarda genellikle deney grubu lehine anlamlı sonuçlar elde edildiği
gözlenmiştir. Ayrıca araştırmaların seçilen örneklem gruplarıyla hangi
derslerde/konu alanlarında yürütüldüklerine ilişkin elde edilen bulgular,
çalışmaların çok çeşitli konu alanlarında yapıldığını göstermiştir. İlköğretim
birinci ve ikinci kademede yapılan araştırmalar en çok Sosyal Bilgiler ve Fen
Bilimleri derslerinde yoğunlaşırken, diğer örneklem gruplarında özel olarak bir
konu alanında yığılma olmadığı görülmektedir. Bu bakımdan ilköğretim düzeyinde
yürütülecek çalışmalarda, Sosyal Bilgiler ve Fen Bilimleri dışındaki derslerde
çalışılmasının ilgili alan yazına zenginlik katacağı düşünülmektedir. Eleştirel
düşünme becerilerinin karşılaştığı olayları sorgulayan ve problemleri
rahatlıkla çözebilen bireyler yetiştirme konusundaki önemi, bu konuda yapılacak
çalışmaların değerini daha da arttırmaktadır. Bu çalışma, eleştirel düşünme ile
ilgili yöntem, örneklem ve konu alanı açısından az çalışılmış araştırmalara
yönelik bilgi vermektedir. Bu bakımında yeni araştırmacılara ışık tutacağı
düşünülmektedir. Yeni yapılacak araştırmalarda, eleştirel düşünme becerileri
ile ilgili yayımlanmış makalelerin ve yurt dışında yapılmış tezlerin
incelenmesinin,  yurt içi ve yurt dışında
yapılmış araştırma sonuçlarının karşılaştırılmasının ve benzeri çalışmaların
diğer düşünme becerileri ile ilgili yapılmasının alan yazına katkı sağlayacağı
düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Üst düzey düşünme becerileri, yüksek lisans tezi, doktora tezi, doküman incelemesi, içerik analizi.

Examining Graduate Dissertations in the Field of Critical Thinking: A Case from Turkey

Öz

Purpose: The aim of this study is to conduct content analyses of graduate dissertations about critical thinking skills in the field of educational sciences in Turkey and to document general trends in dissertations. Research Methods:  This study is constructed using qualitative research methods and techniques. A document review was used to gather data in the study. One hundred eighty-six dissertations, available from the National Dissertations Center in the Higher Education Council, have been analyzed in terms of various variables. Findings:  Depending on the gathered data, it is clear that critical thinking has been studied since 1999 and a majority of the dissertations have been written for a master’s degree. It is also revealed that descriptive research has been more favored than experimental research. Studies have been primarily conducted through quantitative data gathering methods. The dissertations have mainly been written by undergraduate students using primarily data collection tools consisting of scales. Implications for Research and Practice:  This study reveals which theses were studied in Turkey mostly in terms of research methods, sample/study group characteristics, data collection tools, and subject areas concerning critical thinking. Therefore, new research about critical thinking should focus on experimental designs and in-depth analyses of critical thinking through qualitative methods.

Anahtar Kelimeler

Higher order thinking skills master’s thesis doctoral thesis document review content analysis

Kaynakça

• Alkin-Sahin, S., Tunca, N., & Ulubey, O. (2014). The relationship between pre-service teachers’ educational beliefs and their critical thinking tendencies. Elementary Education Online, 13(4), 1473-1492.
• Atabaki, A. S., Keshtiaray, N., & Yarmohammadian, M. H. (2015). Scrutiny of critical thinking concept. International Education Studies, 8(3), 93-102.
• Arik, R. S., & Turkmen, M. (2009). Egitim bilimleri alaninda yayinlanan bilimsel dergilerde yer alan makalelerin incelenmesi. [An investigation of articles in scientific journals in the field of educational sciences]. 1. Uluslararasi Turkiye Egitim Arastirmalari Kongresi.[The First International Congress of Educational Research Presentation]. Canakkale Onsekiz Mart Universitesi. Retrieved October 3, 2015, from http://www.eab.org.tr/eab/2009/pdf/488.pdf
• Aybek, B., & Aslan, S. (2016). An Analysis of the Units “I'm Learning my Past” and “The Place where We Live” in the Social Studies Textbook Related to Critical Thinking Standards. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), 65, 35-54.
• Aybek, B., Aslan, S., Dincer, S., & Coskun-Arisoy, B. (2015). Ogretmen adaylarina yonelik elestirel dusunme standartlari olcegi [Critical thinking standarts scale for the teacher candidates: Study of validity and reliability]. Kuram ve Uygulamada Egitim Yonetimi , 21 (1), 25-50.
• Aybek, B. & Celik, M. (2007). Watson-Glaser elestirel akil yurutme gucu olceginin (W-GEAYGO) universite ikinci, ucuncu ve dorduncu sinif ingilizce bolumu ogretmen adaylari uzerindeki guvenirlik calismasi. [The reliability study of Watson-Glaser Critical Thinking Appraisal (W-GEAYGO) on 2th, 3th and 4th grade teacher candidates at English Teaching Department] Cukurova Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi [Journal of Cukurova University of Social Sciences]. 16 (1), 101-112.
• Børhaug, K. (2014). Selective critical thinking: A textbook analysis of education for critical thinking in Norwegian social studies. Policy Futures in Education, 12(3), 431-444.
• Browne, M. N. & Keeley, S. M. (2012). Asking the right questions a guide to critical thinking. New Jersey: Pearson. Cai, W., & Sankaran, G. (2015). Promoting critical thinking through an interdisciplinary study abroad program. Journal of International Students, 5(1), 38-49.
• Condon, C., & Valverde, R. (2014). Increasing critical thinking in web-based graduate management courses. Journal of Information Technology Education: Research, 13, 177-191.
• Cakmak, E., & Civelek, F. (2013). Tartismaci yazma egitiminin ogretmen adaylarinin elestirel dusunme egilimleri ve yazma kaygilarina etkisi [The effect of argumentative writing instruction on critical thinking tendency and writing anxiety of pre-service teachers]. Gazi Universitesi Gazi Egitim Fakultesi Dergisi, 33(2), 355-371.
• Demir, M. K. (2006). Ilkogretim dorduncu ve besinci sinif ogrencilerinin sosyal bilgiler derslerinde elestirel dusunme duzeylerinin cesitli degiskenler acisindan incelenmesi [The research of fourth and fifth grade primary school students’ critical thinking levels in social studies lessons according to different variables]. Gazi Egitim Fakultesi Dergisi [Gazi University Journal of Gazi Educational Faculty]. 26(3), 155-169.
• Demir, O., & Kaya, H. I. (2015). Ogretmen adaylarinin bilissel farkindalik beceri duzeylerinin elestirel dusunme durumlari ile iliskilerinin incelenmesi [An investigation of relations between pre-service teachers’ metacognition skill levels and their critical thinking situations]. Pegem Egitim ve Ogretim Dergisi [Pegem Journal of Education and Instruction], 5(1), 35-68.
• Emir, S. (2013). Ogretmenlerin dusunme stillerinin elestirel dusunme egilimlerini yordama gucu (İstanbul-Fatih Ornegi) [Contributions of teachers’ thinking styles to critical thinking dispositions (Istanbul-Fatih sample)]. Kuram ve Uygulamada Egitim Bilimleri [Educational Sciences: Theory & Practice], 13(1), 325-347.
• Ennis, R., H. (1989). Critical thinking and subject specificity: Clarification and needed research. Educational Researcher, 18, 4-10.
• Ennis, R., H. (2011). The nature of critical thinking: An outline of critical thinking dispositions and abilities. Retrieved November 15, 2014, from http://faculty.ed.uiuc.edu/rhennis/documents/TheNatureofCriticalThinking_51711_00 1.pdf
• Erdem, D. (2011). Turkiye'de 2005-2006 yillari arasinda yayimlanan egitim bilimleri dergilerindeki makalelerin bazi ozellikleri acisindan incelenmesi: Betimsel bir analiz. [Investigation for some features of articles published in Turkey between 2005-2006 years in journal of educational science: a descriptive analysis] Egitimde ve Psikolojide Olcme ve Degerlendirme Dergisi , 2 (1), 140-147.
• Facione, P., A. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction. Executive Summary “The Delphi Report”. Millbrae, Ca: The California Academic Press.
• Fazliogullari, O., & Kurul, N. (2012). Turkiyedeki egitim bilimleri doktora tezlerinin ozellikleri [The characteristics of doctoral dissertations of educational sciences in Turkey]. Mehmet Akif Ersoy Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi (24), 43-75.
• Fisher, A. (2007). Critical thinking an introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
• Gall, M. D., Gall, J. P., & Borg, W. R. (2007). Educational research: An introduction. USA: Pearson Education.
• Gedik, H. (2013). Social studies teacher candidates’ critical thinking skills. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 93, 1020-1024.
• Goktas, Y., Hasancebi, F., Varisoglu, B., Akcay, A., Bayrak, N., Baran, M., & Sozbilir, M. (2012). Turkiye'deki egitim arastirmalarinda egilimler: Bir icerik analizi [Trends in educational research in Turkey: A content analysis]. Kuram ve Uygulamada Egitim Bilimleri [Educational Sciences: Theory & Practice], 12 (1), 443-460.
• Gomleksiz, M. N., & Bozpolat, E. (2013). Egitim programlari ve ogretim alanindaki lisansustu tezlerin degerlendirilmesi [An evaluation of graduate theses in the field of curriculum and instruction]. International Journal of Social Science, 6 (7), 457-472.
• Gupta, T., Burke, K. A., Mehta, A., & Greenbowe, T. J. (2015). Impact of guided-inquiry- based instruction with a writing and reflection emphasis on chemistry students' critical thinking abilities. Journal of Chemical Education, 92(1), 32-38.
• Halpern, D. F. (2002). Thought and knowledge: An introduction to critical thinking. Routledge.
• Hazir Bikmaz, F., Aksoy, E., Tatar, O., & Atak Altinyuzuk, C. (2013). Egitim programlari ve ogretim alaninda yapilan doktora tezlerine ait icerik cozumlemesi (1974-2009) [The content analysis of Phd theses completed in the field of curriculum and instruction (1974-2009)]. Egitim ve Bilim [Education and Science], 38 (168), 288-303.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel arastirma yontemleri [Scientific research methods]. Ankara: Nobel Publishing.
• Koc, E. S. (2015). Turkiye'de ilkogretim programlarinin degerlendirilmesine yonelik yapilan lisansustu tezlerin incelenmesi (2005-2014) [An analysis of dissertations written about evaluation of the primary education curricula in Turkey (2005-2014)]. Abant İzzet Baysal Universitesi Egitim Fakulesi Dergisi, 16 (1), 198-216.
• Kocak, B., Kurtlu, Y., Ulas, H., & Epcacan, C. (2015) Sinif ogretmeni adaylarinin elestirel dusunme duzeyleri ve okumaya yonelik tutumlari arasindaki iliski [Examining of the elementary class teachers’ critical thinking levels and their attitudes towards reading]. Ekev Akademi Dergisi [Ekev Academic Journal], 19(61), 211-228.
• Kozikoglu, I., & Senemoglu, N. (2015). The content analysis of dissertations completed in the field of curriculum and instruction (2009-2014). Education and Science, 40 (182), 29-41.
• Kurt, A., & Erdogan, M. (2015). Content analysis and trends of curriculum evaluation research: 2004-2013. Egitim ve Bilim [Education and Science], 40 (178), 199-224.
• Kutlu, O., & Schreglmann, S. (2011). Universitelerde gorev yapan akademisyenlerin elestirel dusunme egilimlerinin fakulte ve unvanlarina gore incelenmesi [An investigation of critical thinking dispositions of academicians who working at universities according to faculties and titles]. Cukurova Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi, 40(3), 116-121.
• Kucuk, D. P., & Uzun, Y. B. (2013). Muzik ogretmeni adaylarinin elestirel dusunme egilimleri [Critical thinking tendencies of music teacher candidates]. Ahi Evran Universitesi Kirsehir Egitim Fakultesi Dergisi, 14(1), 327-345.
• Kucukali, R., & Akbas, H. (2015). Elestirel dusuncenin bilimlerin gelismesine katkilari [The contributions of critical thinking to the developments of the science fields]. Ataturk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi, 19(3), 1-10.
• Kucukoglu, A., & Ozan, C. (2013). Sinif ogretmenligi alanindaki lisansustu tezlere yonelik bir icerik analizi [A content analysis for the graduate theses in the field of classroom teaching]. Uluslararasi Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 4(12), 27-47.
• Levy, D., A. (2010). Tools of critical thinking: Metathoughts for psychology. Long Grove, IL:Waveland Press.
• Mayer, R.E. & Goodchild, F.M. (1990). The critical thinker: Thinking and learning strategies for psychology students. IA:WM. C. Brown: Dubuque.
• McKnown, K. (1997). “Fostering critical thinking”, A Research Paper to Air Command and Staff College, USA.
• Merriam, S. B. (1998). Qualitative research and case study applications in education. Revised and expanded from. Jossey-Bass Publishers, San Francisco.
• Nosich, G. M. (2012). Elestirel dusunme ve disiplinlerarasi elestirel dusunme rehberi [Learning to think things through: A guide to critical thinking across the curriculum] (B. Aybek, Trans.). Ankara: Ani Publishing.
• Ozan, C., & Kose, E. (2014). Egitim programlari ve ogretim alanindaki arastirma egilimleri [Research trends in curriculum and instruction]. Sakarya University Journal of Education, 4(1), 116-136.
• Paul, R. W., & Elder, L. (2002). Critical thinking: Tools for taking charge of your professional and personal life. New Jersey: Pearson Education.
• Paul, R., & Elder, L. (2006). Critical thinking: Learn the tools the best thinkers use. Pearson Prentice Hall.
• Sahin, C., Cakmak, N., & Hacimustafaoglu, M. (2015). Akademisyenlerin Elestirel Dusunme Becerilerinin ve Elestirel Dusunme Becerileri Hakkindaki Goruslerinin Incelenmesi [Investigation of Academicians’ Critical Thinking Skills and Ideas about Critical Thinking Skills] . Inonu Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi, 16(2), 51-66.
• Selcuk, Z., & Palanci, M. (2014). Egitim ve Bilim dergisinde yayinlanan arastirmalarin egilimleri: Icerik analizi. [Tendencies of the researches published in Education and Science Journal: Content Analysis]. Egitim ve Bilim [Education and Science]. 39(173), 430-453.
• Sert, G., Kurtoglu, M., Akinci, A., & Seferoglu, S. S. (2012). Ogretmenlerin teknoloji kullanma durumlarini inceleyen arastirmalara bir bakis: bir icerik analizi calismasi [Overview of research on teachers’ technology usage: a content analysis study]. Computers & Education, 14 (46), 1-8.
• Sozbilir, M., & Kutu, H. (2008). Development and current status of science education research in Turkey. Essays in Education, [Special issue], 1-22.
• Tekin, N., Aslan, O., & Yagiz, D. (2016). Fen bilimleri ogretmen adaylarinin bilimsel okuryazarlik duzeyleri ve elestirel dusunme egilimlerinin incelenmesi [Investigation of pre-service science teachers’ scientific literacy level and critical thinking tendency]. Amasya Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi, 5(1), 23-50.
• Turan, S., Aydin, H., & Ugulu, I. (2013). Elestirel dusunme becerilerini temel alan biyoloji egitiminin ortaogretim ogrencilerinin ekolojik etik yaklasimlarina ve elestirel dusunme egilimlerine etkisi [The effect of biology education comprised of critical thinking activities on ecological ethics approaches and critical thinking tendency of high school students]. Education Sciences, 8(2), 232-244.
• Ulger, K. (2016). Ogrencilerin yaratici dusunme ve elestirel dusunme becerileri arasindaki iliski [The relationship between creative thinking and critical thinking skills of students]. Hacettepe Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi, 31(4), 695-710.
• Voogt, J., & Roblin, N. P. (2012). A comparative analysis of international frameworks for 21st century competences: Implications for national curriculum policies. Journal of Curriculum Studies, 44(3), 299-321.
• Yildirim, A., & Simsek, H. (2011). Nitel Arastirma Yontemleri. [Qualitative Research Methods]. Ankara: Seckin Publishing.