AN EVALUATION ON THE BELIEFS OF SOYOT TURKS

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 12, 757 - 766, 20.07.2024

Mehmet Mustafa Erkal

https://doi.org/10.53718/gttad.1433173

Öz

The Siberian region of the Russian Federation hosts many ethnic groups. Soyot Turks, who are located in the north of the Autonomous Republic of Buryatia and are counted among the two ethnic groups, are among these ethnic groups. It is thought that they migrated to the Oka region in the 16th century and the snow leopard on the flag of the region is accepted as the symbol of the Soyots. Although they preserved their culture and language at a very good level until the emergence of the Soviets, they were subjected to oppression, especially on the grounds that their desire for autonomy was not in line with Soviet interests. While most of the Soyots were registered as Buryat, their leaders were shot. The Soyots' economy was largely based on reindeer breeding and their herds were culled by Soviet authorities in the 1960s. After the collapse of the Soviet Union, the Soyots began to revitalize reindeer breeding, which has been seen in many places since then. It is possible to say that the most important contribution to the survival of the culture and language of the Soyots was made by the Finnish researcher Rassadin. He interviewed people living in the region for about 30 years and wrote a dictionary in 2003 with the records he took. While the Soyots, who keep the traditional Turkish beliefs alive, use the name kham for shamans, there are also some beliefs unique to them. There are ornithomorphic images in the clothes of shamans. Reindeer, which are a part of daily life, are also reflected in their beliefs and elements related to deer are included in shamanic rituals. According to the Soyots, who also use various instruments in their rituals, a magical, musical flight is performed through these instruments. Buddhist beliefs and traditional beliefs, which are widespread in the region, have merged to form a syncretic structure. It is possible to say that the Soyots have a mountain cult based on the land. According to them, the name of the good living in the mountain called Munku-Saridak is Buren Khan. For this reason, the name of their most sacred holiday was called Ulugdag, attributed to the great, great mountain. At the foot of the sacred mountains there are trees or stones called murgel. Soyot, passing by, pay homage to the murgels. Sometimes they offer various offerings of food and drink. According to them, everything in the universe has a spirit and everything is connected to each other by an invisible thread. Some of the spirits are helpers and some are sources of evil, but shamans appealed to the higher spirits to deal with evil spirits. The Soyot, who have various beliefs about hunting, believe that hunting certain animals is a cause of damnation. Hunting out of season, setting iron traps, and hunting the young of an animal were strictly forbidden. In particular, the idea that birds can communicate with the higher spirits due to their flight is the source of this belief. Basically, they have a three-layered conception of the universe as upper, middle and lower worlds, but unlike traditional beliefs, they are said to have a 33-layered conception of the universe in the upper world and a 3-layered conception of the universe in the lower world. In this article about the Soyot Turks, whose language and culture are in danger, comparative and phenomenological method is used.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Soyots, Buryats, Ulugdag, Albystar.

SOYOT TÜRKLERİNİN İNANIŞLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Rusya Federasyonu’nun Sibirya bölgesi bünyesinde pek çok etnik grubu barındırmaktadır. Buryatya Özerk Cumhuriyeti’nin kuzeyinde bulunan ve iki etnik grup içerisinde sayılan Soyot Türkleri de bu etnik gruplar arasında yer almaktadır. Yaşadıkları Oka bölgesine 16. Yüzyılda göç ettikleri düşünülmekte ve bölge bayrağında bulunan kar leoparı Soyotların sembolü olarak kabul edilmektedir. Sovyetlerin ortaya çıktığı döneme kadar kültürlerini ve dillerini çok iyi seviyede korumalarına rağmen özellikle özerklik isteğinin Sovyet çıkarlarına uygun olmadığı gerekçesiyle baskıya maruz kalmışlardır. Soyotların büyük bir kısmı Buryat olarak kayıtlara geçirilirken liderleri kurşuna dizilmiştir. Ekonomileri genel itibarıyla Ren geyiği yetiştiriciliğine dayanan Soyotların sürüleri 1960’lı yıllarda Sovyet yetkililer tarafından itlaf edilmiştir. Sovyetlerin yıkılmasından sonra pek çok yerde görülen öze dönüş hareketi Soyotlarda da görülmüş ve Ren Geyiği yetiştiriciliği yeniden canlandırılmaya başlanmıştır. Soyotların kültürlerinin ve dillerinin yaşatılmasında en önemli katkının Finli araştırmacı Rassadin tarafından yapıldığını söylemek mümkündür. Yaklaşık 30 yıl boyunca bölgede yaşayan insanlarla görüşmüş ve aldığı kayıtlarla 2003 yılında bir sözlük yazmıştır. Geleneksel Türk İnanışlarını yaşatan Soyotlar, şamanlar için kham adı kullanılırken kendilerine has bazı inanışlar da görülmektedir. Şamanların kıyafetlerinde ornitomorfik görüntüler bulunmaktadır. Günlük hayatın bir parçası olan Ren Geyikleri, inanışlarına da yansımış ve şamanik ritüellerde geyiklerle ilgili unsurlara yer verilmiştir. Ritüellerinde çeşitli enstrümanlar da kullanan Soyotlara göre bu enstrümanlar vasıtasıyla büyülü, müzikal bir uçuş yapılmaktadır. Bölgede yaygın şekilde görülen Budist inanışlarıyla geleneksel inanışlar birleşerek senkretik bir yapı oluşturmuştur. Soyotlarda toprağa dayalı dağ kültü olduğunu söylemek mümkündür. Onlara göre Munku-Saridak adı verilen dağda yaşayan iyenin adı Buren Han’dır. Bu sebeple yüce, ulu olan dağa nispet edilerek en kutsal bayramlarının adı Ulugdag şeklinde adlandırılmıştır. Kutsal dağların eteklerinde murgel adı verilen ağaçlar ya da taşlar bulunmaktadır. Oradan geçen Soyot, murgellere tazimde bulunur. Bazen de yiyecek ve içeceklerden oluşan çeşitli sunular sunar. Onlara göre evrende bulunan her şeyin bir ruhu vardır ve her şey birbiriyle görünmez bir iplik vasıtasıyla bağlanmıştır. Ruhların bazıları yardımcıları bazıları ise kötülük kaynağı olmakla birlikte şamanlar kötü ruhlarla başa çıkmak üzere yüce ruhlara başvurmuştur. Avcılık ile ilgili çeşitli inanışları bulunan Soyotlar, bazı hayvanları avlamanın lanetlenme sebebi olacağına inanmaktadır. Mevsimi dışında avlanmanın, demir tuzak kurmanın, bir hayvanın yavrusunu avlamanın kesinlikle yasak olduğu görülmüştür. Özellikle kuşların uçmalarından dolayı yüce ruhlarla iletişimde olabilecekleri düşüncesi bu inanca kaynaklık etmektedir. Temelde üst, orta ve alt dünya olmak üzere üç katmanlı bir evren tasavvuruna sahip olmakla birlikte geleneksel inanışlardan farklı olarak üst dünyada 33 katmanlı, alt dünyada ise 3 katmanlı bir evren tasavvuruna sahip oldukları söylenmektedir. Dilleri ve kültürleri tehlikede olan Soyot Türkleri ile ilgili olarak çalışılan bu makalede karşılaştırmalı ve fenomenolojik yöntem kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Soyotlar, Buryatlar, Ulugdag, Albıstar.

Etik Beyan

Etik Kurul Kararından muaftır

Destekleyen Kurum

Çalışma için herhangi bir kurum ve projeden mali destek alınmamıştır

Kaynakça

• ARIK, Durmuş, “Eski Türklerde Gök-Tanrı”, Kökler Yay Çeken Kavimlerin Şafağı Dil, Arkeoloji, Tarih, Antropoloji ve Etnografya Işığında Altay Halklarının Kökeni, thk. Sergen Çirkin, İstanbul, Ötüken Neşriyat 2021. ss. 285-316.
• AYUŞEYEV, N.G., ABAYEV, N.V., “Etnokul’turnyye Traditsii Soyotov V Dukhovnoy Tsivilizatsii Sayanidov Vnutrenney Azii”, Sotsial’nyye i gumanitarnyye nauki, C. 1, 2017, ss. 86-92.
• AYUŞEYEV, Norbu, “Soyoty Buryatii v dukhovnoy tsivilizatsii sayanidov Vnutrenney Azii”, Vestnik Buryatskogo gosudarstvennogo universiteta. Gumanitarnyye issledovaniya Vnutrenney Azii, 1, 2017, ss. 86-92.
• CHADWICK, Nora K., “Shamanism Among the Tatars of Central Asia”, The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, C. 66, 1936, ss. 75-112.
• DAŞİYEVA, L.D., “Kul’t Lebedya v Traditsionnoy Kul’ture Buryat”, Mejdunarodnıy nauçno-issledovatel’skiy jurnal Vıpusk, 12, 2021, ss. 97-100.
• ELİADE, Mircea, Şamanizm, çev. İsmet Birkan, İmge Kitabevi, Ankara 1999.
• ELLİNGSON, Waugh, Ter. “Musical Flight in Tibet”, Asian Music, 5/2, 1974, ss. 3-44.
• FINDIK, Ayşe Şeyma, “V. I. Rassadin, Kartinnıy Slovar’ Soyotskogo Yazıka”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 17, 2021, ss. 805-808.
• FREEDMAN, William, “Mystical Initiation and Experience in ‘Call It Sleep’”, Studies in American Jewish Literature (1975-1979), 5/1, 1979, ss. 27-37.
• GÜNAY, Ünver, Harun Güngör, Türklerin Dini Tarihi: Başlangıçlarından Günümüze, Berikan Yayınları, Kayseri 2015.
• HANDAKOVA, Galina Sergeyevna, “Religioznıye predstavleniya soyot –”, Arktiçeskiy Mnogoyazıçnıy Portal, Erişim 18 Aralık 2023. http://arctic-megapedia.com/blog/2020/12/01/религиозные-представления-сойот/
• HARVA, Uno, Altay Panteonu: Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar, çev. Ömer Suveren, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2015.
• HITCHCOCK, John T., “A Nepalese Shamanism and the Classic Inner Asian Tradition”, History of Religions, 7/2, 1967, ss. 149-158.
• HOPPAL, Mihaly, Avrasya’da Şamanlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2021.
• KHABTAGAEVA, Bayarma, Mongolic Elements in Tuvan, Harrassowitz, Wiesbaden 2009.
• LAUFER, Berthold, “Origin of the Word Shaman”, American Anthropologist, 19/3, 1917, ss. 361-371.
• LAUFER, Berthold, “The Reindeer Once More”, American Anthropologist, 22/2, 1920, ss. 192-197.
• Lİ, Lisha, “The Symbolization Process of the Shamanic Drums Used by the Manchus and Other Peoples in North Asia”, Yearbook for Traditional Music, C. 24, 1992, ss. 52-80.
• OSSENDOWSKİ, Ferdinand, Beasts, Men and Gods, E.P. Dutton Company, New York 1924.
• PARTON, Anthony, Mikhail Fedorovich Larionov 1881-1964 A Study of The Chronology and Sources of His Art, Newcastle University (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Newcastle 1985.
• RASSADİN, Valentin, “Ob okinskih soyotah i ih yazıke. O probleme samoidentiçnosti u soyotov Buryatii”, Tsivilizatsionnıy vıbor i pograniç’e, ed. Yan Keneviç, Instytut Badań Interdyscyplinarnych «Artes Liberales» Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2011.
• RASSADİN, Valentin, “The Soyots and Their Language”, Tehlikedeki Türk Dilleri II B Örnek Çalışmalar, ed. Süer Eker, Ülkü Çevik Şavk, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Ankara-Astana 2016, ss. 173-187.
• RASSADİN, V.İ., Soyotsko-Buryatsko-Russkiy Slovar’, İzdatel’stvo oao “Respublikanskaya Tipografiya”, Ulan-ude 2003.
• ROUX, Jean-Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi İstanbul 2002.
• SZCZŚNİAK, Andrew L., “A Brief Index of Indigenous Peoples and Languages of Asiatic Russia”, Anthropological Linguistics, 5/6, 1963, ss. 1-29.
• VAJNŠTEJN, S.I., “The Tuvan (Soyot) Shaman’s Drum and the Ceremony of its ‘Enlivening’”, Popular Beliefs and Folklore Tradition in Siberia, ed. V. Diószegi, De Gruyter, Budapest 1968, ss. 331-338.
• WANG, Penglin, 王彭林, “The Power of Numbers in Shamanism A Patterned Explanation of Shaman Names in Inner Asia”, Central Asiatic Journal, 55/1, 2011, ss. 91-127.
• BURYAD ÜNEN, “Khara yolo shubuun Buryaad orondo ba Über Baigalai khizaarta uurkhaildag bolobo”, Erişim 19 Aralık 2023. https://burunen.ru/bur/news/society/98286-khara-yelo-shubuun-buryaad-orondo-ba-ber-baygalay-khizaarta-uurkhayldag-bolobo/
• okagazeta.ru. “Naşa Glavnaya Svyatınya”. Obşestvo. 22 Nisan 2016. Erişim 25 Aralık 2023. https://okagazeta.ru/news/media/2016/4/25/nasha-glavnaya-svyatyinya/