Sosyal bilgiler öğretmenlerinin afet konularının öğretiminde ve afet bilincinin kazandırılmasında yaşadığı güçlükler ve çözüm önerileri

Yıl 2025, Sayı: 54, 129 - 147, 31.01.2025

Mehmet Yolalan , Özge Metin

https://doi.org/10.32003/igge.1580351

Öz

Afetlerin dünya genelinde ve ülkemizde ciddi yıkıcı etkiler yarattığı bilinirken, bu durum toplumları derinden etkilemektedir. Bu bağlamda, afet bilincinin çocuk yaşlardan itibaren kazandırılması ve afet konularının okullarda etkili bir şekilde öğretilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu araştırma, sosyal bilgiler öğretmenlerinin afet konularını öğretirken karşılaştıkları güçlükleri ve bu konudaki çözüm önerilerini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, 2023–2024 eğitim-öğretim yılında Türkiye'nin çeşitli illerinde görev yapan 12 sosyal bilgiler öğretmeni ile olgubilim deseni kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Veri toplama sürecinde yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla öğretmenlerin deneyimlerine dair ayrıntılı bilgiler elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, öğretmenler afet konularını işlerken ders programındaki kazanım yetersizliği, sınırlı ders süresi ve uygun materyal eksikliği gibi zorluklarla karşılaşmaktadır. Çözüm önerisi olarak ise çoğu öğretmen, afet bilincinin kazandırılması için simülasyon tekniğinin etkili bir yöntem olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca, öğretmenler afet konularının sosyal bilgiler öğretim programında daha fazla yer alması gerektiğini, böylece öğrencilerin afetlere karşı bilinçli ve hazırlıklı yetiştirilebileceğini belirtmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Afet, Afet Eğitimi, Afet Bilinci, Öğretmen, Sosyal Bilgiler

Challenges faced by social studies teachers in teaching disaster topics and developing disaster awareness, and suggested solutions

Öz

While the destructive impacts of disasters are well-known worldwide, they profoundly affect societies. In this context, fostering disaster awareness from an early age and teaching disaster-related topics effectively in schools is of paramount importance. This study examines the challenges that social studies teachers face in teaching disaster-related topics and explores their proposed solutions. Conducted during the 2023–2024 academic year with 12 social studies teachers from various provinces in Turkey, the research employed a phenomenological design. Data were gathered through semi-structured interviews, providing in-depth insights into teachers' experiences. Findings indicate that teachers encounter significant obstacles, such as insufficient learning outcomes in the curriculum, limited class time, and a lack of adequate materials when addressing disaster topics. Many teachers suggested that simulation techniques would be an effective method for imparting disaster awareness. Additionally, teachers emphasized that disaster topics should be further integrated into the social studies curriculum to better prepare students, equipping them with essential awareness and preparedness skills.

Anahtar Kelimeler

Disaster, Disaster Education, Disaster Awareness, Teacher, Social Studies

Kaynakça

• Adanalı, R., Yıyın, F. T., & Özenel, N. (2022). Ortaokul öğrencilerinin afet bilinci. lnternational Journal of Geography and Geography Education, (47), 56-81. https://doi.org/10.32003/igge.1122725
• Acar, R. (2003). Sosyal bilgiler dersi içeriğinin öğretiminde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir).
• AFAD (2014). Açıklamalı afet yönetimi terimleri sözlüğü. T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı.
• A. Johnson, V., R. Ronan, K., M. Johnston, D., & Peace, R. (2014). Implementing disaster preparedness education in New Zealand primary schools. Disaster Prevention and Management, 23(4), 370-380.
• Altheide, D. L. (1987). Reflections: Ethnographic content analysis. Qualitative sociology, 10(1), 65-77.
• Altınöz, S. (2008). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler programı hakkında öğretmen ve müfettiş görüşleri (Bolu İli Örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara).
• Arslantaş, S. (2006). 6. ve 7. sınıflarda sosyal bilgiler dersi program uygulamalarında karşılaşılan sorunların öğretmen görüşleri açısından incelenmesi (Malatya İli Örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ).
• Avcı, K. (2019). Afet eğitimi ve afet eğitiminde kullanılan teknolojilere ilişkin afet eğiticisi, öğretmen ve öğrenci görüşleri (Bursa Afet Eğitim ve Simülasyon Merkezi örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara).
• Bulu, D. (2023). Sınıf öğretmenlerinin afet bilinci algı düzeylerinin belirlenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bartın).
• Creswell, J. W. (2005). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (2nd ed.). Upper Saddle River, NJ: Merrill.
• Creswell, J.W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches, 2nd Ed. Thousand Oaks, CA: Sage Publishers.
• Çakar, Ö. (2008). İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler dersinin deprem bilinci geliştirmedeki rolüne dair öğretmen görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ).
• Çelik, A. A., & Gündoğdu, K. (2022). Öğretmenlerin afete hazırlık düzeyleri ile ilkokullardaki afet eğitimi uygulamalarına yönelik görüşleri. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 77-112. https://doi.org/10.31463/aicusbed.1057401
• Çelikkaya, T., & Kürümlüoğlu, M. (2018). Yenilenen sosyal bilgiler dersi öğretim programına yönelik öğretmen görüşleri. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2018(11), 104-120.
• Çetin, F., (2007). İlköğretim 4. Sınıf sosyal bilgiler öğretim programının öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi (Meram İlçesi örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya).
• Erkal, T. & Değerliyurt, M. (2009). Türkiye’de afet yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 14(22),147-164.
• Değirmenci, Y., Kuzey, M., & Yetişensoy, O. (2019). Sosyal bilgiler ders kitaplarında afet bilinci ve eğitimi. E- Kafkas Journal of Educational Research, 6(2), 33-46. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.591345
• Dinç, E., & Doğan, Y. (2010). İlköğretim ikinci kademe sosyal bilgiler öğretim programı ve uygulanması hakkında öğretmen görüşleri. Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 17-49.
• Dilmaç, Y. (2008). Yeni ilköğretim sosyal bilgiler dersi öğretim programının uygulanabilirliği hakkında öğretmen görüşleri (İstanbul, Avrupa yakası örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Gökçe, O., Özden, Ş., & Demir, A. (2008). Türkiye'de afetlerin mekânsal ve istatistiksel dağılımı afet bilgileri envanteri. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü.
• İncekara, S. (2011). Özel öğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler öğretim programı ve programın uygulanmasına yönelik görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(36), 351-368.
• Izadkhah, Y. O., & Hosseini, M. (2005). Towards resilient communities in developing countries through education of children for disaster preparedness. International Journal Of Emergency Management, 2(3), 138- 148.
• Kadıoğlu, M. (2008). Modern, bütünleşik afet yönetimin temel ilkeleri. Kadıoğlu, M. ve Özdamar, E., (Editörler), Afet zararlarını azaltmanın temel ilkeleri (1-34). Ankara: Japonya Uluslararası İş Birliği Ajansı (JICA) Türkiye Ofisi Yayınları.
• Kalaycıoğlu, E. (2007). İlköğretim 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum).
• Karaca, Ö. F. (2022). Afet konularının sosyal bilgiler ders kitaplarına yansımaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray).
• Kırıkkaya, E. B., Ünver, A. O., & Çakın, O. (2011). İlköğretim fen ve teknoloji programında yer alan afet eğitimi konularına ilişkin öğretmen görüşleri. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 5(1), 24-42.
• Konur, K. B., Vekli, G. S., Şeyihoğlu, A., Tekbıyık, A., & Kartal, A. (2023). Afet eğitimi ve disiplinlerarası öğretim: Öğretmenler ne düşünüyor?. Afet ve Risk Dergisi, 6(2), 575-596. https://doi.org/10.35341/afet.1247735
• Kortak, V. (2023). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının afetlere yönelik tutumlarının incelenmesi. Afet ve Risk
• Dergisi, 6(2), 448-463. https://doi.org/10.35341/afet.1209047
• Kuş, A. G. Z., & Çelikkaya, T. (2010). Sosyal bilgiler öğretimi için sosyal bilgiler öğretmenlerinin beklentileri (ss. 69-91). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 69-91.
• MEB. (2024). Türkiye yüzyılı maarif modeli sosyal bilgiler öğretim programı, 31 Aralık 2024 tarihinde https://tymm.meb.gov.tr/ogretim-programlari/sosyal-bilgiler-dersi adresinden edinilmiştir.
• MEB. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı, 31 Aralık 2024 tarihinde https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686- SOSYAL%20B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI%20.pdf adresinden edinilmiştir.
• Ntim, N. S., Bordoh, A., Segkulu, L., Yalley, C. E., & Kofie, S. (2023). Social studies teacher trainees’ knowledge and training on disaster risk reduction in the selected colleges of education in ghana. Open Journal of Educational Research, 59-74. 10.31586/ojer.2023.631
• O'Reilly, D. J., & Brandenburg, D. C. (2006). Simulation and learning in disaster preparedness: A research and theory review. Online submission.
• Özelmaci, Ş. (2016). Ortaokul öğrencilerinin afete ve afet hazırlıklarına ilişkin algılarının incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara).
• Özgüven, B. (2006). İlköğretim öğrencilerine verilen temel afet bilinci eğitiminin bilgi düzeyine etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir).
• Öztürk, C., & Kafadar, T. (2020). 2018 Sosyal bilgiler öğretim programının değerlendirilmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 10(1), 112-126. https://doi.org/10.24315/tred.550508
• Rajabi, M. S., Taghaddos, H., & Zahrai, S. M. (2022). Improving emergency training for earthquakes through immersive virtual environments and anxiety tests: A case study. Buildings, 12(11), 1850. Ronan, K. R., Alisic, E., Towers, B., Johnson, V. A., & Johnston, D. M. (2015). Disaster preparedness for children and families: a critical review. Current psychiatry reports, 17, 1-9.
• Ronan, K. R., & Johnston, D. M. (2001). Correlates of hazard education programs for youth. Risk Analysis, 21(6), 1055-1064.
• Sakurai, A., Bisri, M. B. F., Oda, T., Oktari, R. S., Murayama, Y., & Affan, M. (2018). Exploring minimum essentials for sustainable school disaster preparedness: A case of elementary schools in Banda Aceh City, Indonesia. International journal of disaster risk reduction, 29, 73-83.
• Shaw, R., Shiwaku Hirohide Kobayashi, K., & Kobayashi, M. (2004). Linking experience, education, perception and earthquake preparedness. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 13(1), 39-49.
• Shaw, R., Takeuchi, Y., Shiwaku, K., Fernandez, G., Gwee, Q. R., & Yang, B. (2009). 1-2-3 of disaster education. European Commission (EC); United Nations Office for Disaster Risk Reduction–Regional Office for Asia and Pacific (UNISDR AP). Shoji, M., Takafuji, Y., & Harada, T. (2020). Formal education and disaster response of children: Evidence from coastal villages in Indonesia. Natural Hazards, 103(2), 2183-2205.
• Stoltman, JP, Lidstone, J. ve Dechano, LM (Ed.). (2007). Doğal afetlere ilişkin uluslararası bakış açıları: Oluşumu, azaltılması ve sonuçları. Springer Science & Business Media, Cilt 21.
• Şahan, C. (2019). Afet eğitim merkezinde simülasyon yöntemi kullanılarak verilen afet ve deprem eğitimlerinin ortaokul öğrencileri üzerindeki etkisinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale).
• Şahan, C., & Dinç, A. (2021). Simülasyon öğretim yönteminin ortaokul öğrencilerinin afetlere karşı hazırlık durumlarına etkisi. Resilience, 5(1), 21-36. https://doi.org/10.32569/resilience.807289
• Şulek, N., & Aktın, K. (2023). Sosyal bilgiler eğitiminde doğal afetler. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Mükemmellik Arayışı Dergisi, (5), 68-82.
• Tasantab, J. C., Gajendran, T., Owi, T., & Raju, E. (2023). Simulation-based learning in tertiary-level disaster risk management education: a class-room experiment. International journal of disaster resilience in the built environment, 14(1), 21-39.
• Uchida, O., Tajima, S., Kajita, Y., Utsu, K., Murakami, Y., & Yamada, S. (2021). Development and implementation of an ICT-based disaster prevention and mitigation education program for the young generation. Information Systems Frontiers, 23, 1115-1125.
• Yasuda, M., Yi, C. J., Nouchi, R., Suppasri, A., & Imamura, F. (2016, June). A practical application of a children’s disaster prevention education program in the Philippines. In 10th International Conference on Computer Simulation in Risk Analysis and Hazard Mitigation, RISK 2016 and the 14th International Conference on Structures under Shock and Impact, SUSI 2016 (pp. 145-153). WITPress.
• Yıldırım, A., & Simsek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. baskı: 1999-2018). Seçkin.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin.
• Yıldız, T., Er, Ö., & Metin, Ö. (2024). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının afet hazırbulunuşluk seviyelerinin incelenmesi. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 51, 48-67. http://dx.doi.org/10.32003/igge.1333070