Tarımsal ve Hayvansal Gıdaların Üretiminde Sürdürülebilirliğin Sağlanmasında Coğrafi İşaret Tescilinin Önemi ve İklim Değişikliğinin Olası Etkileri: Bingöl İli Örneği

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 113 - 129, 30.09.2025

Mehmet Ali Salık

Öz

“Sürdürülebilirlik” günümüz ihtiyaçlarının ve kültürel öz varlığımızın gelecek nesillere aktarılmasında önemli katkılar sağlayan ve birçok disipline uyarlanması mümkün olan elzem bir kavramdır. Sürdürülebilir gıda üretiminin temelini oluşturan tarım ve hayvancılık sektörü, iklim değişikliğinden en çok etkilenen faaliyetlerdendir. Coğrafi İşaretler (Cİ) sürdürülebilir kalkınmanın, çevreye duyarlı üretim modellerinin, kırsal refahın ve kültürel mirasın korunmasında stratejik bir araç haline gelmiştir. Bingöl’ün coğrafi konumu nedeniyle başlıca gelir kaynağını tarım (meyvecilik, sebzecilik ve tarla bitkileri) ve hayvancılık (arıcılık, sığır ve küçükbaş yetiştiriciliği) oluşturmaktadır. Bingöl’de TÜRKPATENT tarafından 4 Menşe (Bingöl Çobantaşı Kavurması, Yedisu Horoz Kuru Fasulyesi, Bingöl Balı ve Guldar Domatesi) ve 1 Mahreç (Sivan Dut Pekmezi) işaretli olmak üzere toplam 5 adet ürün tescillenmiştir. Bu çalışmada, “Tarım ve Havza Bazlı Kalkınma” alanında pilot bölge seçilen Bingöl’ün bitkisel ve hayvansal üretim potansiyeline dikkat çekmek amacıyla; bölgenin Cİ’li ürünlerini tanıtmak, iklim değişikliğinin gıdaların üretimi üzerindeki olası etkilerine ve/veya sürdürülebilirlik riskine karşı alınabilecek önlemlere dikkat çekmek hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bingöl , Coğrafi işaret , Sürdürülebilirlik , Bitkisel üretim , Hayvansal üretim

The Importance of Geographical Indication Registration in Ensuring Sustainability in the Production of Agricultural and Animal Foods and the Possible Effects of Climate Change: The Case of Bingöl Province

Öz

“Sustainability” is an essential concept that contributes importantly to the transfer of today’s needs and our cultural identity to future generations and can be adapted to many disciplines. The agriculture and livestock sector, which constitutes the basis of sustainable food production, is one of the activities most affected by climate change. Geographical Indications (GI) have become a strategic tool for sustainable development, environmentally conscious production models, rural prosperity, and the preservation of cultural heritage. Bingöl primarily generates its income from agriculture (fruit growing, vegetable growing, and field crops) and animal husbandry (beekeeping, cattle and small livestock breeding). A total of 5 products, 4 with PDO [Bingöl Çobantaşı Kavurması, Yedisu Horoz Fasulyesi (Beans), Bingöl Balı (Honey) and Guldar Domatesi (Tomato) and 1 with PDI (Sivan Dut Pekmezi (Mulberry Molasses)], belonging to the province of Bingöl have been registered by the Turkish Patent and Trademark Office (TÜRKPATENT). In this study, with the aim of drawing attention to the plant and animal production potential of Bingöl, which was selected as a pilot region in the field of “Agriculture and Basin-Based Development,” the objectives were to introduce the region's GI-registered products and to draw attention to the possible effects of climate change on food production and/or measures that can be taken against sustainability risks.

Anahtar Kelimeler

Bingöl , Geographical indication , Sustainability , Plant production , Animal production

Kaynakça

• Albayrak, M. & Güneş, E. (2010). Traditional foods: Interaction between local and global foods in Turkey. African Journal Business Management, 4, 555-561.
• Anonim (2025). Bingöl İli Meteorolojik Verileri, Bingöl Meteoroloji İl Müdürlüğü. https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=A&m=BINGOL (Erişim Tarihi: 10.07.2025).
• Avrupa Birliği Komisyonu (2025a). Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin (AB) 2024/1143 Sayılı Tüzüğü, https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2024/1143/oj (Erişim Tarihi: 17.07.2025).
• Avrupa Birliği Komisyonu (2025b). Resmi Web Sitesi, https://ec.europa.eu/agriculture/eambrosia/geographical-indications-register/ (Erişim Tarihi: 17.09.2025).
• Barjolle, D. (2015). Geographical indications and protected designations of origin: Intellectual property tools for rural development objectives. In Research Handbook on Intellectual Property and Geographical Indications; Gangjee, D., Ed.; Part 3; Edward Elgar Publishing: Cheltenham, UK, pp. 1-26.
• Behçet, L. & Yapar, Y. (2021). Çapakçur vadisi (Bingöl) buğdaygil (Poaceae) florası. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 24 (3), 539-553.
• Bilgin, S. & Akoğlu, A. (2018). Yerel Gıda Ürünlerinin Sürdürülebilirlik Açısından Önemi. International Conference on Food, Nutrition and Dietetics Gastronomy Research, Alanya: 326-331 p.
• Çakır, Y. & Çakmakçı, S. (2021). Bingöl İlinde Sütçülüğün Mevcut Durumu ve Gelecek Potansiyeli, ISPEC 8th International Conference on Agriculture, Animal Sciences and Rural Development, Binöl: 908-917 p.
• Çakmakçı, R., Salık, M. A. & Çakmakçı, S. (2023). Assessment and principles of environmentally sustainable food and agriculture systems. Agriculture, 13, 1073.
• Çakmakçı, S. & Salık M. A. (2021). Türkiye'nin coğrafi işaretli peynirleri. Akademik Gıda, 19 (3), 325-342.
• Çakmakçı, S. & Salık, M. A. (2023). Erzurum’un coğrafi işaret tescili almış ürünleri: Güncel bir bakış ve öneriler. ATA-Gıda Dergisi, 1(2), 0010.
• Çekal, N. & Doğan, E. (2021). Sürdürülebilir gastronomide standart reçete ve coğrafi işaretlerin önemi. Turizm Çalışmaları Dergisi, 4 (1), 49-60.
• Çelik Ş., Özbay, N. & Aygün T. (2024). Bingöl İli Tarım, Demografik ve Sosyal Gelişmeler. e-ISBN: 978-625-94585-0-2, 110 p.
• Duru, S., Hayran, S. & Gül, A. (2021). Türkiye’de geleneksel gıdaların üretim ve ihracat potansiyelinin değerlendirilmesi. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 35 (2), 439-449.
• Gülden Pekcan, A. (2019). Sürdürülebilir beslenme ve beslenme örüntüsü: Bitkisel kaynaklı beslenme. Beslenme ve Diyet Dergisi, 47 (2), 1-10.
• Keçeci, H. (2024). Bingöl’de hayvancılık ve hayvan yetiştiricilerinin arıcılığa bakışı. Binbee Arı ve Doğal Ürünler Dergisi, 4 (1), 37-45.
• Mancini, M. C. (2005). Geographical Indications (GIs) and Sustainable Rural Development: Exploring the Connections; University of Missouri: Columbia, MI, USA.
• Mevzuat (2016). Sınai Mülkiyet Kanunu, 6769 sayılı (22.12.2016), https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6769.pdf (Erişim Tarihi: 20.04.2022).
• Nirosha, R. & Mansingh, J. P. (2025). Mapping the sustainability of geographical indication products: A systematic literature review. Discover Sustainability, 6, 549.
• Özbay, N. (2021). ‘Guldar’ domatesinin coğrafi işaret almasına yönelik yürütülen arazi ve laboratuvar çalışmaları. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 8 (2), 492-500.
• Özbay, N., Ergun, M., Osmanoğlu, A. & Çakır, A. (2015). Bingöl’de bitkisel üretimin durumu, sorunları ve çözüm önerileri. Türk Doğa ve Fen Dergisi, 4 (1), 54-58.
• Saikia, A. R., & Laisharam, B. (2023). Sustainable Agriculture Practices: Promoting Environmentally Friendly Farming Systems. In book: Advances in Agriculture Extension, Chapter: 11, Edition: 1st, pp.147-159.
• Salık, M. A., Arslaner, A. & Çakmakçı, S. (2021). Erzincan geleneksel dut pekmezinin bazı fiziksel, kimyasal ve antioksidan özelliklerinin belirlenmesi. Türk Tarım-Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 9 (1), 181-190.
• Sertyeşilışık, E. (2022). Gıda güvencesini arttırmaya yönelik sürdürülebilir tarım ve çevre politikaları. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 13 (36), 1394-1406.
• Sharma, S. & K.C., B. (2024). Sustainable agriculture and ıt’s practices: A review. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 12 (12), 2631-2639.
• Şahin, G. (2013). Coğrafi işaretlerin önemi ve vize (Kırklareli)’nin coğrafi işaretleri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 23-37.
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2021). İklim Değişikliği ve Tarım Değerlendirme Raporu, https://www.tarimorman.gov.tr/TRGM/Duyuru/428/Iklim-Degisikligi-Ve-Tarim-Degerlendirme-Raporu (Erişim Tarihi: 10.07.2025).
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2024). Bingöl Tarımsal Yatırım Rehberi, https://www.tarimorman.gov.tr/TRGM/TARYAT/Belgeler/Tarımsal%20yatırım%20rehberi/Bingöl%20Tarımsal%20Yatırım%20Rehberi.pdf (Erişim Tarihi: 10.07.2025).
• Taş, D. & Olum, E. (2020). Yiyecek-içecek sektöründe sürdürülebilirlik ve yenilikçi yaklaşımlar. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4 (3), 3082-3098.
• Tekelioğlu, Y. (2019). Coğrafi işaretler ve Türkiye uygulamaları. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (15), 47-75.
• TÜİK (2025). Bitkisel ve Hayvansal Üretim İstatistikleri, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr (Erişim Tarihi: 03.07.2025).
• TÜRKPATENT (2017). Bingöl Çobantaşı Kavurması Cİ Tescil Belgesi (Tescil No:306), https://www.ci.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 21.12.2024).
• TÜRKPATENT (2019). Yedisu Horoz Kuru Fasulyesi Cİ Tescil Belgesi (Tescil No:670), https://www.ci.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 21.12.2024).
• TÜRKPATENT (2021). Sivan Dut Pekmezi Cİ Tescil Belgesi (Tescil No:660), https://www.ci.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 21.12.2024).
• TÜRKPATENT (2022). Bingöl Balı Cİ Tescil Belgesi (Tescil No:1237), https://www.ci.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 21.12.2024)
• TÜRKPATENT (2023). Guldar Domatesi Cİ Tescil Belgesi (Tescil No:1422), https://www.ci.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 21.12.2024).
• TÜRKPATENT (2025). Türkiye'nin Dijital Coğrafi İşaret Platformu, https://www.turkpatent.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 17.09.2025).
• UN, Department of Economic and Social Affairs (2017) World Population Projection; United Nations Department of Economic and Social Affairs: New York, NY, USA.
• Vandecandelaere, E., Samper, L. F., Rey, A., Daza, A., Mejía, P., Tartanac, F. & Vittori, M. (2021). The geographical ındication pathway to sustainability: A framework to assess and monitor the contributions of geographical ındications to sustainability through a participatory process. Sustainability, 13, 7535.