Osmanlı Maarifinin İlk Basamağındaki Sıbyan Mekteplerinde Ahlaki Değerlerin Eğitimi

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 3, 1 - 22, 31.12.2024

Mert Ali Eren , Mustafa Şeker

Öz

Bu makalede, Osmanlı klasik döneminin temel eğitim kurumu olan sıbyan mekteplerinde ve modern eğitim dönemine geçiş aşamasındaki tanzim edilen sıbyan mekteplerinde ahlak ile değerler eğitiminin ve aktarımının nasıl uygulandığı araştırılmıştır. Çalışmada sıbyan mektebinde ahlaki bilgilerin aktarımının, talebeye hangi amaçlarla ve neden gerçekleştirildiği, mektepteki genel ahlaki durum ile değerlerin, kültürel ve sosyal cihetleriyle analizi yapılarak sıbyan mekteplerinde informal olarak verilen ahlak ve değerler eğitimi konusuna açıklık getirilmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma, Osmanlı maarif ve sosyal hayatının ve buna dair verilen eğitimin, çocuk öğrenciler üzerinde nasıl tesir bıraktığı, davranışlarının nasıl şekillendiği noktasında ve ahlaki eğitsel durumların karşılaştırmalı olarak açıklanması bakımından önem arz etmektedir. Öte yandan bu araştırma, literatürde sıbyan mekteplerinde ahlak eğitimi ve değerlerin eğitimi noktasında hacimli ilk çalışma olması bakımından özgün değer ve ciddi bir önem taşımaktadır. Bu çalışmada doküman analizi ve tarihsel araştırma yöntemlerinden faydalanılmıştır. Araştırmada, Osmanlı sıbyan mektebindeki eğitimin, yalnızca bilgi aktarımı üzerine olmadığı ve çocuk yaştaki öğrencileri sosyal ve kültürel hayata hazırlamada çok mühim bir rolü olduğu ortaya çıkarılmıştır. Diğer yandan mekteplerdeki ahlaki değerlerin temelleri araştırılmış, sosyal yaşamın huzuru için sıbyan mekteplerinde ahlaki anlamda yeter nitelikli öğrenci yetiştirmenin yöntemleri tespit edilerek metin içerisinde ortaya koyulmuştur. Bununla birlikte sıbyan mekteplerinde pedagojiye verilen önemin düzeyi tespit edilmiştir. Diğer yandan ahlak ve değerler eğitiminin dini ilimler ve sosyal araçlar vasıtasıyla öğrenciye talim ettirildiği ve bu uygulamalarda ise modern bir yöntem olan örtük programın kullanıldığı sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sıbyan Mektebi, Ahlak, Değer, Değerler Eğitimi, Ahlak Eğitimi

Etik Beyan

Etik beyan kurullarına uyulmuştur.

Destekleyen Kurum

Herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından desteklenmemiştir.

Kaynakça

• Açıkel, A. (2023). Osmanlı Dönemi Tokat Sıbyan Mektepleri. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(13), 229-276.
• Ağırakça, G. P. (2013). Mekteplerde Ahlâk Eğitim ve Öğretimi. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Akarçay, G. Ö. (2013). Etnografların Alanda Fotoğrafı Kullanma Deneyimleri ve Çalışma Pratikleri Üzerine Bir Etnografik Çalışma. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi (26), 83-128.
• Aktan, C. C. (2009). Ahlak ve Ahlak Felsefesine Giriş. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 1(1), 38-59.
• Akyüz, Y. (2015). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö.1000 –M.S. 2015). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Atuf, N. (1930). Türkiye Maarif Tarihi Hakkında (Bir Deneme). Ankara: Muallim Ahmet Halit Kütüphanesi, Millet Matbaası.
• Aydın, N. (2018). Nitel Araştırma Yöntemleri: Etnoloji. Uluslararası Beşeri ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi, 2(2), 60-71.
• Başaran, M. B. & Çelik, İ. (2017). Nafi Atuf Kansu'nun Çocuk Eğitimi Hakkındaki Görüşleri. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(8), 31-41.
• Bilim, C. Y. (1988). Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Çelebi, A. (2013). İslam'da Eğitim-Öğretim Tarihi. (Çev. A. Yardım) İstanbul: Damla Yayınevi.
• Çelik, A. (2007). Hatıralarla Sıbyan Mektepleri. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi (27), 125-135.
• Demirtaş, Z. (2007). Osmanlı’da Sıbyan Mektepleri ve İlköğretimin Örgütlenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 173-183.
• Dikmen, Ç. B., & Toruk, F. (2017). Sıbyan Mekteplerinin Mimarisi: Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi Örneği. Vakıflar Dergisi, (48), 35-73.
• Dilekçi, K. (2022). 18. Yüzyıl Osmanlı Eğitiminde Yenileşme Çabalarına Ulemanın Yaklaşımı. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Doğan, İ. (2012). Türk Eğitim Tarihinin Ana Evreleri. Ankara: Nobel Akademi Yayınları.
• Erdem, H. (1996). Son Devir Osmanlı Düşüncesinde Ahlâk. Konya: Sebat Ofset Matbaacılık Yayınları.
• Eren, M. A. (2024). II. Abdülhamid Dönemi İptidai Mekteplerinde Okutulan 1903 Tarihli Ahlak Risalesi. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 10(22), 257-285. https://doi.org/10.59304/ijhe.1525858
• Ergin, O. (1977). Türk Maarif Tarihi (C.1-2.). İstanbul: Eser Matbaası Yayınları.
• Erişen, Y., Kayhan, E., & Bağcı, Ö. A. (2019). Sıbyan Mektepleri İle Okul Öncesi Öğretim Programlarında Değerler Eğitimi. İlköğretim Online Dergisi, 18(3), 990-1013.
• Freankel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2011). How to design and evaluate research ineducation. New York: Connect Learn Succeed.
• Gazalî, İ. (1973). İhyâ-ı Ulûmi’d-Dîn Tercümesi. (çev. A. Serdaroğlu). İstanbul: Bedir Yayınları.
• Gurbetoğlu, A. (2020). II. Mahmut’un Temel Eğitimin Zorunluluğuna İlişkin 1824 Tarihli Talim-i Sıbyan Fermanının Çocuk Hakları Açısından İncelenmesi. Turkish Studies, 15(5), 2333-2356.
• Işık, H. H. (2020). Tam İlmihâl Se'âdet-i Ebediyye. İstanbul: Hakikat Kitabevi Yayınları.
• Kaya, U. (2013). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlıda Ahlak Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları.
• Kazıcı, Z. (2004). Osmanlı’da Eğitim Öğretim. İstanbul: Bilge Yayıncılık.
• Kılbaş, Ö. (1999). Kur'an'da Evrensel Ahlak İlkeleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Korkmaz, E., & Şeker, M. (2021). Ahilik Sisteminin Sosyal Bilgiler Değerler Eğitimi Açısından İncelenmesi. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi(16), 190-212.
• Köklü, N. (2019). Örnek Olay Çalışma Metotları. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 27(2), 771-779.
• Köksal, A. (1993). Darülerkam Maddesi, C.8, Türkİye Diyanet Vakfı İslam Ansikolpedisi (s. 520-521) içinde. İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Köycü, E. (2017). Ayet ve Hadislere Göre Ahlak ve Din İlişkisi. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 35-53.
• Landau, J. M. (2003). Küttâb Maddesi. C. 27, Türkİye Diyanet Vakfı İslam Ansikolpedisi (s. 3-4) içinde. Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Nazıroğlu, B. (2015). Osmanlı’da Öğretmenlik Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 1-10.
• Oktay, A. S. (2002). Kınalızâde Ali Efendi’nin Hayatı ve Ahlâk-ı Alâî İsimli Eseri. Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, (12), 185-233.
• Özden, E. (2020). Osmanlı Maarifi'nde Musiki. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özen, Y., & Gül, A. (2007). Sosyal ve Eğitim Bilimleri Araştımalarinda Evren-Örneklem Sorunu. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 394-422.
• Öztürk, İ. H. (2011). Tarih Öğretiminde Anakronizm Sorunu: Sosyal Bilgiler ve Tarih Ders Kitaplarındaki Kurgusal Metinler Üzerine Bir İnceleme. Journal of Social Studies Education Research, 2(1), 37-58.
• Peker, H. (1998). Din ve Ahlâk Eğitimi Psikolojik ve Metodik Esaslar. Samsun: Aksi Seda Matbaası Yayınları.
• Sarıçelik, K. (2016). Osmanlı Devleti’nde İptidai Mekteplerin Ders Programları. 15. Uluslararası Sınıf Öğretmenliği Eğitim Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitabı (USOS) (s. 428-428) içinde. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Saruhan, M. S. (2014). İslam Düşüncesinde Ahlâk İlmi. Eskiyeni, (28), 53-66.
• Sondoğan, Y. (2017). Nafi Atuf Kansu'nun Türk Eğitim Tarihindeki Yeri. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Türedi, H. (2008). Örtük Programın Eğitimde Yeri ve Önemi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Uludağ, S. (2015). İslam ve Musiki. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Unat, F. R. (1964). Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Ünal, M. (2022). İslam Hukukunda Mülkiyeti Kısıtlayan Bir Sebep Olarak Komşuluk Hakkı (Hakku'l Civar). Adalet Dergisi, (68), 339-363.
• Yazıbaşı, M. (2014). Klasik Osmanlı Döneminden Cumhuriyet’e Osmanlı’da Ahlâk Eğitim ve Öğretimi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3(4),761-780.
• Yazıcı, H., Reisoğlu, S., & Altun, F. (2012). Etnografik Araştırmacının Değerleri ile Araştırma Yöntem ve Sonuçları. Journal of Life Sciences, 1(1), 649-657.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yüksel, S. (2002). Örtük Program. Eğitim ve Bilim, 27(126), 31-37.