İlk Vahyin Eğitimsel Yorumlarında İnsan Unsurunun İncelenmesi

Yıl 2022, Sayı: 58, 88 - 94, 31.12.2022

Yusuf Bahri Gündoğdu , Olcay Bayraktar

https://doi.org/10.5152/ilted.2022.22101234

Öz

İslam’ın ilk vahyi kabul edilen Alak suresinin ilk beş ayeti eğitim açısından daha çok “oku” emri üzerinden yorumlanmaktadır. Bir ve üçüncü ayette tekrar eden bu oku emri, açık bir okuma ve öğrenme vurgusu olarak sunulmaktadır. Dördüncü ayetteki “kalem” ifadesi okumanın yanında yazmayı da sürecin bir parçası olarak takdim eder. “Rabb” ile “terbiye” arasındaki ilişki de yine eğitimin etimolojisi ve tanımı söz konusu olduğunda ilk vahiy bağlamında öne çıkartılan hususlar arasındadır. Bununla birlikte eğitimin temel unsuru insandır. İlk ayetler eğitim açısından incelenirken bu unsur dikkatlerden kaçmaktadır. Buradan hareketle “Eğitimin temel unsuru kabul edilen insan, İslam eğitim sürecini başlatan ilk vahiyde nasıl ele alınmıştır?” sorusun cevabı aranmıştır. Doküman analizi yoluyla yürütülen çalışmada klasik dönem müfessirlerinin eğitimin temeli olan insan unsurunu nasıl ele aldıkları incelenmiştir. 14. asrın sonuna kadar eserleri incelenen müfessirler Alak suresinin ilk iki ayetine dair yaptıkları yorumlarda “insanın şerefi” neticesine ulaşmışlardır. İnsanın İslam’daki yüksek mevkiinin ilk vahiyde yer alması, İslam eğitim programlarının “insanın şerefi” ekseninde tasarlanması yönünde bir mesajdır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, İslam Eğitim Felsefesi, Eğitim Programları, Alak Suresi, İnsanın Şerefi, Education, Islamic Philosophy of Education, Educational Programs, Surah Alaq, Human Dignity

Examining the Human Element in the Educational Interpretations of the First Revelation

Öz

The first five verses of Surah Alaq, which is accepted as the first revelation of Islam, are interpreted more in terms of education through the command to "read." This command to read, repeated in verses one and three, is presented as a clear emphasis on reading and learning. The phrase “pen” in the fourth verse presents reading as well as writing as a part of the process. The relationship between the "Rabb" and "Tarbiyah" is also among the issues highlighted in the context of the first revelation when it comes to the etymology and definition of education. However, the basic element of education is human. While the first verses are examined in terms of education, this element is overlooked. From this point of view, "How was the human being, who is accepted as the basic element of education, handled in the first revelation that started the Islamic education process?" has been searched for answers to question. In this study, which was carried out through document analysis, it was examined how the mufassirs of the classical period handled the human element, which is the basis of education. The mufassirs, whose works were examined until the end of the 14th century, reached the conclusion of "human dignity" in their interpretations of the first two verses of Surah Alaq. The fact that human's high position in Islam is included in the first revelation is a message that Islamic education programs should be designed on the axis of "human dignity."

Anahtar Kelimeler

Education, Islamic Philosophy of Education, Educational Programs, Surah Alaq, Human Dignity

Kaynakça

• Ayhan, Halis. Din Eğitimi ve Öğretimi. İstanbul: İFAV Yayınları, 3. Basım, 1997.
• Baltacı. “Nitel Araştırmalarda Örnekleme Yöntemleri ve Örnek Hacmi Sorunsalı Üzerine Kavramsal Bir İnceleme”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/1 (ts.), 231-274.
• Bayraktar, Olcay. Varlık ve Bilgi Ekseninde Eğitimin Temelleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2022.
• el-Beyzâvî, Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer. Envārü’t-tenzīl ve esrārü’t-teʾvīl. thk. Muhammed Subhî Hasan Hallâk - Mahmud Ahmed el-Atrâş. Dımeşk-Beyrut: Dâru’r-reşîd, 2000.
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 2001.
• el-Cevziyye, İbn Kayyim. Bedāʾiʿu’t-tefsīr. thk. Yüsrî es-Seyyid Muhammed - Sâlih Ahmed eş-Şâmî. Demmam: Dâru İbni’l-Cevzî, 2007.
• Comenius, Johann Amos. Büyük Didaktika. çev. Hasip Ahmet Aytuna. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1964.
• el-Cürcânî, Abdülkâhir. Delāʾilü’l-iʿcāz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, ts.
• Egemen, Bedi Ziya. Terbiye İlminin Problemleri ve Terbiye Felsefesi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1965.
• el-Endelüsî, Ebû Hayyân. el-Baḥru’l-muḥîṭ. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavved. Beyrut: Dâru’ l-küt übi’l -ilmi yye, 3. Basım, 2010.
• el-Endelüsî, İbn Atıyye. el-Muḥarrerü’l-vecīz fî tefsī ri’l- kitāb i’l-ʿ azīz. thk. er-Rahhâle el-Fârûk. Beyrut: Dâru’l-hayr, 2. Basım, 2007.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1996.
• Gözütok, Şakir. İslam Medeniyetinde Eğitim Felsefesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Güler, Ahmet vd. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma. Ankara: Seçkin Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Gündoğdu, Yusuf Bahri. Alak Suresinin İlk Beş Ayetinin Eğitimsel Değeri. Ankara: Nobel Yayınları, 3. Basım, 2021.
• el-Halebî, Semîn. ed-Dürru’l-maṣūn fī ʿulûm i’l-k itābi ’l-me knûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımeşk: Dâru’l-kalem, ts.
• el-Hâzin, Alaüddin Ali b. Muhammed. Lübābü’t-teʾvīl fī meʿāni’t-tenzīl. thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’ l-küt übi’l -ilmi yye, 2004.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî. et-Teshīl li-ʿulūmi’t-tenzīl. haz. Muhammed Sâlim Hâşim. Beyrut: Dâru’ l-küt übi’l-ilmi yye, 1995.
• İbn Haldun, Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 13. Basım, 2016.
• Kant, Immanuel. Eğitim Üzerine. çev. Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2007.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 19. Basım, 2009.
• el-Kirmânî, Mahmûd b. Hamza. Ġarāʾibü’t-tefsīr ve ʿacāʾibü’t-teʾvīl. thk. Şemrân Serkâl Yûnus el-Aceliyyî. Cidde-Beyrut: Dâru’l-kıble lis’s ekâfe ti’l- İslâmiyye- Müess esetü ulumu’l-Kur’an, 1983.
• Koca, Ferhat. “Mutlak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/402-405. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Koca, Ferhat. “Tahsîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/432-434. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• el-Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Cāmiʿ li-aḥkāmi’l-Ḳurʾān. thk. Abdullah b. Abdisselâm et-Türkî. Dımeşk: Dâru’ l-ris âleti ’l-âl emiyy e, 2012.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed en-. Medārikü’t-tenzīl ve ḥaḳāʾiḳu’t-teʾvīl. thk. Yûsuf Ali Bedevî. Beyrut: Dâru’ l-kel imi’t -tayy ib, 1998.
• Öcal, Mustafa. Din Eğitimi ve Öğretiminde Metodlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. Basım, 1991.
• er-Râzî, Fahreddin. et-Tefsīru’l-kebīr. thk. Seyyid Umrân. Dâru’l-hadîs, 2012.
• er-Resanî, Abdürrezzâk. Rumūzü’l-künūz fī tefsī ri’l- kitāb i’l-a zīz. thk. Abdülmelik b. Abdillah Ibn Düheyş. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 1. Basım, 2008.
• es-Sehâvî, Alemüddîn Alî b. Muhammed. Tefsīrü’l-Ḳurʾān. thk. Musa Ali Musa Mes’ûd - Eşref Muhammed Abdullah el-Kassâs. Kahire: Dâru’n-neşr li’lcâmiât, 2009.
• es-Semerkandî, Ebû’l-leys. Tefsīru’s-Semerḳandī. thk. Ali Muhammed Ali Muhammed Muavved vd. Beyrut: Darü’ l-küt übi’l -ilmi yye, 1993.
• Süleyman, Mukâtil. Tefsīru Muḳātil b. Süleymān. thk. Abdullah Mahmûd Şemmâte. Beyrut: Müess esetü ’t-tâ rihi’ l-ara biyyi , 2002. Basım, ts.
• Şimşek, Hasan - Yıldırım, Ali. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 8. Basım, 2011.
• Tozlu, Necmettin. Eğitimden Felsefeye. Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yayınları, 2014.
• et-Tûsî, Ebû Ca’fer Muhammed b. el-Hasen. et-Tibyān fī tefsīri’l-Ḳurʾān. nşr. Ahmed Habîb Kasîr el-Âmilî. Beyrut: Dâru ihyâi ’t-tu râsi’ l-ara bî, ts.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşāf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavāmiżi’t-tenzīl ve ʿuyūni’l-eḳāvīl fī vücūhi’t-teʾvīl. nşr. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavved. Riyad: Mektebetü’l-obeykân, 1998.
• ez-Zernûcî, Burhâneddin. Taʿlīmü’l-müteʿallim ṭarīḳa’t-teʿallüm. çev. Ömer Faruk Kasadar. İstanbul: Ravza Yayınları, 3. Basım, 2019.