Ermeni-Gürcü Birliklerinin Kösedağ Savaşı’nın Seyrine Etki Eden Tutumları ve Faaliyetleri

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 4, 993 - 1005, 01.12.2014

Mehmet Özmenli

Öz

Türkiye Selçuklu Devleti’nin, Moğol Baycu Noyan komutasındaki ordularla karşılaştığı Kösedağ Savaşı’nın seyri esnasında gerçekleşen olaylar ve sonuçları bakımından incelenmesi gereken Türk tarihinin kaydettiği önemli olaylardan birisi olmuştur. Savaş öncesinde Türkiye Selçukluları iç isyanlar yüzünden sarsıntıya uğramıştır. Savaşın başından itibaren de hatalı kararlar veren Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev ve savaşa iştirak edenlerin oynadıkları roller sonucunda, Moğol ordusu kolay bir zafer kazanmıştır. Selçuklular idaresinde cennet gibi olan ve halkına saadet günlerini yaşatan Anadolu, hiçbir mukavemet görmeden ilerleyen ve yeryüzünü alt üst eden Moğol ordusu tarafından istila edilmiştir. Türkler, Ermeniler ve Gürcüler arasındaki ilişkilerin Selçukluların Anadolu’ya girişi ile başladığı kaynaklar tarafından belirtilmektedir. Bizans yönetiminde baskı altında yaşayan Ermeniler, Selçukluları kurtarıcı olarak karşılamışlardır. Ancak Haçlı Seferleri sırasında Hıristiyanlar, hem Ermenileri hem de yer yer Gürcüleri Türklere karşı kışkırtmışlardır. Haçlıların yardımı ile Çukurova bölgesini ele geçiren Ermeniler burada bir baronluk oluşturmuşlardır. Türkiye Selçuklu Sultanları İzzeddin Keykâvus ve Alâeddin Keykubâd zamanında Selçuklular, Ermenileri kendilerine tabi hale getirmişlerdi, ancak 1243 Kösedağ savaşı sırasında Ermeniler Selçuklulara verdikleri sözü tutmamışlardır. Çalışmamızda Kösedağ Savaşı’nda rol oynayan Ermeni ve Gürcü güçlerinin savaşın seyrine olan etkileri incelenmiştir. Ayrıca savaşın kaybedilmesinde Selçuklu devlet adamlarının etkisi de kısaca belirtilmiştir. Kösedağ Savaşı ile ilgili çeşitli dillerde (Arap, Süryani, Ermeni, Fars, Gürcü) yazılmış tarihsel kaynaklar bize çok değerli bilgiler vermektedir. Bu kaynaklar konuşlandırılması, birliklerin etnik yapısı ve savaşın gidişini ayrıntılı olarak anlatmaktadır. Çağdaş Türk tarihçileri Moğol ve Ön Asya toplulukları hakkında önemli bilgiler vermekle beraber Ermeni ve Gürcüler ile olan ilişkiler ve Selçuklu Devleti’nin yıkılışındaki etkileri, Ermeni-Gürcü eserlerinden faydalanarak savaşlardaki rolleri incelenmeye muhtaçtır

Anahtar Kelimeler

Ermeni, Gürcü, Kösedağ, Türkiye Selçuklu, Moğol

The Activities and Attitudes of Armenian-Georgian Troops which Affected the Course of Kösedağ War

Öz

The events which occurred during the course of the War of Kösedağ at
which the Seljuk Empire of Turkey met the armies under the command of
the Mongolian Baycu Noyan are one of the major happenings to be
examined in terms of their consequences, ever recorded in Turkish History. Prior to the war, the Seljuks of Turkey were traumatized because
of internal rebellions. The Mongol Army gained an easy victory because of
the incorrect decisions made Sultan Gıyaseddin Kaykhusraw II from the
beginning of the war and of the negative roles of those involved in the
war. Anatolia, which was like paradise and whose inhabitants experienced
a kind of idyllic bliss and happiness under the administration of The
Seljuks, was invaded by the Mongolian army, which advanced facing no
resistance and caused mischief on the earth. The sources concerned
indicate that the relationship between the Turks, the Armenians and the
Georgians coincided with the entrance of the Seljuks into Anatolia. The
Armenians, who lived under oppression and tyranny under the
administration of the Byzantine Empire, met and viewed the Seljucks as
their liberators. However, the Christians during the Crusades provoked
and instigated both the Armenians and sometimes the Georgians against
the Turks. The Armenians, who captured the Çukurova Region with the
help of the Crusaders, established a barony here. During the reign of
Alaeddin Keykubâd and İzzeddin Keykavus, the Sultans of the Seljuks of
Turkey, the Seljuks made the Armenians subjected to them, but the
Armenians did not keep their promise during the war of Kösedağ in 1243.
The study focuses on the effects of the course of Armenian and Georgian
forces, which played a role in the War of Kösedağ, upon the course of the
war. The study also deals, in brief, with the role the statesmen of the
Seljuks played in the defeat. Different historical sources written in such
various languages as Arabic, Syrian, Armenian, Persian and Georgian on
the War of Kösedağ provide plenty of useful information for you. The
sources in question describes and explains in detail the number of the
enemy, the way the enemy got prepared for the War, the deployment of
the troops, the ethnic composition of the enemy troops and the course of
the War. Contemporary Turkish historians give important knowledge of
about the Mongolian and Pre-Asian communities. However, based on the
Armenian and Georgian sources, some research needs to be done on the
relationship with the Armenians - Georgians and their role in the War and
in the collapse of the the State of the Seljuks.

Anahtar Kelimeler

Armenian, Georgian, Kösedağ, the Seljuks of Turkey, the Mongols

Kaynakça

• Aksarayi. (2010). Müsameretü’-Ahbar. (M. Öztürk, Çev.) Ankara: TTK.
• Alican, M. E.-M. (2013). Osmanlı’dan Önce Onlar Vardı (Türkiye Selçukluları). İstanbul: Timaş.
• Bayram, M. (2006). Ahi Evren-Mevlana Mücadelesi. Konya: Damla .
• Bibi, İ. (1996). El Evamirü’l-Ala’iyeFi’l-Umuri’l-Ala’iye II (Selçukname). (Cilt II). (M. Öztürk, Çev.) Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Fallmerayer, J. P. (2011). Trabzon İmparatorluğunun Tarihi. (A. C. Eren, Çev.) Ankara: TTK.
• Galstyan, A. G. (1977). Moğol Orduları Tarafından Ermenistan Fethi - Asya ve Avrupa'da Tatar-Moğolla. Moskova.
• Ganjakets’i, K. (1986).
• History of Armenians. (R. Bedrosian, Çev.)
• NewYork.(erişim tarihi: 12.06.2007 http://rbedrosian.com/seb1.htm. )
• Gordlevski, V. A. ( 1988). Anadolu Selçuklu Devleti. (A. Yaren, Çev.) Ankara: Melek Matbaası.
• Gökhan, İ. (2012). Türkiye Selçukluları İle Kilikya Ermenileri Arasındaki Siyasi İlişkiler. NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 , 99.
• Göksu, E. (2009). Kösedağ Savaşı. Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi .
• Grigor, A. (2007). Okçu Milletin Tarihi. (H. D. Andreasyan, Çev.) İstanbul: Yeditepe.
• Gül, M. (2005). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Moğol Hâkimiyeti. İstanbu: Yeditepe.
• Gül., M. (2010). Orta Çağlarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Hebraeus, B. ( 1999). Abû’l-Farac Tarihi II. (Ö. R. Doğru, Çev.) Ankara: TTK.
• He'tum. (2004). Het'um the Historian's History of the Tartars. (R. Bedrosian, Çev.) New Jersey: Long Branch. (erişim tarihi: 12.06.2007, http://rbedrosian.com/seb1.htm.)
• İbnü’l-İbr’î, E.-F. (2011). Tarihu Muhtasari’d-Düvel. (Ş. Yaltkaya, Çev.) Ankara: TTK.
• Konukçu, E. (2007). Baycu Noyan’ın Erzurum Kuşatması. Omeljan Pritsak Armağanı. içinde Sakarya.
• Müneccimbaşı. (2001). Câmiu’d-düvel (Selçuklular Tarihi II) (Cilt II). (A. Öngül, Dü.) İzmir: Akademik Kitabevi.
• Orbeli, İ. A. (1909). Asan Dzhalal, Knyaz Khachenskiy. Izvestiya imperatorskoy Akademiinauk. içinde Moskova: SPB.
• Ostrogorsky, G. (1999). Bizans Devleti Tarihi. (F. Işıltan, Çev.) Ankara: TTK.
• Özcan, A. T. (2012). Chronıca Maıora’da Moğol İmajı. Tarih İncelemeleri Dergisi , 27 (2).
• Rubriquis, W. (1964). The voyage of Johannes de Plano Carpini. New York: The journal of Friar Odoric.
• Selçuknâme, A. (2014). Tarih-i Âl-i Selçuk. (F. C. Halil İbrahim Gök, Çev.) Ankara: (a)tıf.
• Tellioğlu, İ. ( 2009)). XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri. Trabzon: Serander .
• Moğolların Gizli Tarihi. (1995). (A. Temir, Çev.) Ankara: TTK.
• Tskhovreba, K. (1959). Anonim Vakayiname . (S. G. Kaukhçişvili, Çev.) Tiflis.(erişim http://www.amsi.ge/istoria/qc/index.html) tarihi:15.07. 2014,
• Turan, O. ( 1984). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Nakışlar .
• Turan, O. (1977). II. Keyhüsrev. İA (Cilt 6). içinde İstanbul: MEB.
• Vardan, M. (1937). Türk Fütuhatı Tarihi. (H. D. Andreasyan, Çev.) İÜEF Tarih Semineri Dergisi, 1 (2).
• Vasiliev, A. A. (1952). History of the Byzantine Empire(324-1453) II (Cilt II). The University of Wisconsin Pres.
• Wheatley, J. Obstacles Impedingthe Regional Integration of the Javakheti Region of Georgia. ECMI Working Papers (22), 1-41.
• Yınanç, M. H. (1962, Mart ). Yakutiye Medresesi Banisi Sinanüddin Yakut. Tarih Yolunda Erzurum , 11-12.