Population Structure of Mapavri (Çayeli) Township (1835-1846)

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 14, 517 - 538, 31.12.2022

Mehmet Kazdal

Öz

Located about 20 km east of Rize, Çayeli, formerly Mapavri, came under the sovereignty of the Ottoman Empire with the conquest of Trabzon and its surroundings (1461) during the reign of Sultan Mehmet the Conqueror. After the conquest, many Turkish tribal groups from different parts of Anatolia settled in the region. One of the reforms carried out during the restructuring of the state in the XIXth century was the census. As a result of this census, the male population throughout the country was recorded and many ledgers were created in this way. From one of these population books, book number 1143, we can learn the names of the neighborhoods and villages within the borders of Mapavri Township of Rize District and the number of male population. In addition, from the same book, we can also identify the imams and mukhtars of the settlements in the district and the migration movements in the township.

Anahtar Kelimeler

İslamic History, Ottoman State, Çayeli, Census, Township

Mapavri (Çayeli) Nahiyesinin Nüfus Yapısı (1835-1846)

Öz

Rize’nin takriben 20 km doğusunda bulunan Çayeli eski adıyla Mapavri nahiyesi II. Mehmed döneminde Trabzon ve çevresinin fethedilmesiyle (1461) Osmanlı Devleti’nin egemenliğine girmiştir. Fethin ardından Anadolu’nun farklı bölgelerinden birçok Türk aşiret grubu bölgeye yerleştirilmiştir. XIX. yüzyılda devletin yeniden yapılandırılması sürecinde yapılan ıslahatlardan birisi nüfus sayımıdır. Bu sayım sonucunda ülke çapındaki erkek nüfus kayda geçirilmiş ve bu şekilde birçok defter oluşturulmuştur. Bu defterlerden birisi 1143 numaralı Rize nüfus defteridir. Söz konusu defterden Rize kazasına bağlı Mapavri nahiyesi sınırları içindeki mahalle ve köylerin isimlerini ve erkek nüfusun sayısını öğrenebilmekteyiz. Bunun yanı sıra aynı defterden nahiyeye bağlı yerleşim yerlerinin imamlarını, muhtarlarını ve nahiyedeki göç hareketlerini de tespit edebilmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Osmanlı Devleti, Çayeli, Nüfus Sayımı, Nahiye

Kaynakça

• Akyıldız, Ali. “Muhtar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXXI/51-53. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Akyılmaz, Gül. “Osmanlı Hukukunda Köleliğin Sona Ermesi ile İlgili Düzenlemeler ve Tanzimat Fermanı’nın İlanından Sonra Kölelik Müessesesi”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi IX/1-2 (2004), 213-238.
• Albayrak, Haşim. Tarih Boyunca Doğu Karadeniz’de Etnik Yapılanmalar ve Pontus. Babıali Kitaplığı, 2010.
• Arslan, Hüseyin. 16.yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001.
• Aydın, M. Akif-Hamidullah, Muhammed. “Köle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXVI/237-246. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2002.
• Beydilli, Kemal. “İmam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXII/181-186. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Beydilli, Kemal. Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2013. Bilgin, Mehmet. Doğu Karadeniz / Tarih Kültür İnsan. Trabzon: Serander Yayıncılık, 2002.
• Bostan, İdris. “Rize”. TDV İslam Ansiklopedisi. XXXV/147-151. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Bostan, M. Hanefi. XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002.
• Çadırcı, Musa. Tanzimat Sürecinde Türkiye Anadolu Kentleri. Ankara: İmge Yayınevi, 2011.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1991.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1991.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1991.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 1997.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Kazdal, Mehmet. 1143 numaralı Rize Müslim Nüfus Defterinin Değerlendirmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Kirman, Mehmet Ali. “Bir Olgu Olarak Göç”. Terör, Göç ve Mültecilik. ed. Ali Akdoğan vd. 285. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Komisyon. Osmanlı İdaresinde Kıbrıs. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2000.
• Sarınay, Yusuf. Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları (1921-1931). İstanbul: Ötüken Yayınları, 1994.
• Ünal, Emine. Çayelı̇’nde Nüfusun Gelı̇şı̇mı̇ ve Mekansal Dağılımı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yel, Ali Murat-Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Mahalle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXVII/323-326. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Yüksel, Ayhan. “Trabzon Vilayetinde Yer Adlarını ve İdari Yapıyı Değiştirme Girişimleri”. http://mehmetakifbal.net. 18 Kasım 2014. http://mehmetakifbal.net/2013/04/16/trabzonvilayetinde-yer-adlarini-ve-idari-yapiyi-degistirme-girisimleri/
• BOA, DH. İD. (Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı), 97-2/ 25 (17 N 1328-5 B 1329).
• Kur’an, Maide 5/89.
• Kur’an, Tevbe 9/60.