SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİNDE ENDOKTRİNASYON VE İDEOLOJİNİN YENİDEN ÜRETİMİ

Yıl 2017, Cilt: 18 Sayı: 1, 313 - 332, 01.01.2017

Turgay Öntaş

Öz

Bu çalışmada sosyal bilgiler öğretim programının içeriği öğretim programının temel kavramları bağlamında incelenerek temel siyasi ideolojilerin değerleri ile bağlantısı kurulmuştur. Çalışmanın özgün yanı ideoloji kavramına yüklenen anlam çeşitliliklerinden farklı olarak ideoloji denildiğinde temel siyasi ideolojiler temel alınarak siyasi ideolojilerin öne çıkan değerleri ideoloji aktarımının temel derslerinden biri olan sosyal bilgiler dersinin vatandaşlık aktarımı olarak sosyal bilgiler yaklaşımı doğrultusunda bütüncül olarak incelenmesine imkân sağlamasıdır. Araştırmada Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı uygulama kılavuzundaki öğrenme alanları, ünite ve kavramların hangi siyasi ideolojiler ile ilişkisinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırmada nitel araştırma tekniklerinden doküman analizi kullanılmıştır. Araştırmanın veri kaynağını oluşturan öğrenme alanları, ünite ve kavramlar MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından 2005 yılında yayımlanan ve 2009 yılında revize edilen Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’ndan 4-7. sınıflar alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İdeoloji, endoktrinasyon, sosyal bilim, sosyal bilgiler eğitimi

Teaching Social Studies Education in Indoctrination and Reproduction of Ideology

Öz

In this study, the content of social studies curricula was examined in the context of the basic concepts that constituted said curricula, and a connection was made between this information and the values espoused by major political ideologies. What distinguishes this study from similar ones is the opportunity it provides to study taking the major political ideologies as a base the salient values of these ideologies in accordance with the approach to social studies that sees it as one of the core classes where ideologies are transferred to students, especially knowledge and ideology concerning citizenship and civics. This study aims to examine the learning domains, units, and concepts found in the Social Studies Class Curriculum implementation guidelines and determine which political ideologies they espouse. In this study, document analysis, a data collection technique common in qualitative research, was used. The learning domains, units, and concepts which constituted the study's source data were taken from the Social Studies Class Curriculum 4th-7th grades , published in 2005 by the MEB Turkish Ministry of Education Board of Education and Discipline and revised in 2009

Anahtar Kelimeler

Ideology, indoctrination, social sciences, social studies curriculum

Kaynakça

• Akın, M. H. (2009). Siyasal toplumsallaşma sürecinde gençlik-teorik ve uygulamalı bir çalışma-. (Doktora tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı. (Tez No: 234768).
• Akıncı, A. (2007). Milli kimlik inşa stratejileri (Türkiye Örneği 1839-1946). (Doktora tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı. (Tez No: 296102).
• Akman, Ö. ve Patoğlu, E. B. (2016). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan ihtilaflı konuların incelenmesi: İçerik analizi çalışması. Eğitim, Bilim ve Teknoloji Araştırmaları Dergisi, 1(1), 77-93.
• Akpınar, B. (2014). Milli eğitim programlarının felsefi temeli olarak ideolojiler. Eğitime Bakış. 10 (29), 34-39.
• Alkan, M. Ö. (2004). Giriş. M. Ö. Alkan (Ed.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce 1: Cumhuriyet'e devreden düşünce mirası: Tanzimat ve meşrutiyet'in birikimi içinde (17-22). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Althusser, L. (1994). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Avaroğulları, M. (2015). Sosyal Bilgiler öğretiminde tartışmalı konularla ilgili bir eylem araştırması. E-Journal of New World Sciences Academy-Education Sciences, 2(10), 139-150.
• Bakioğlu, A. ve Sılay, N. (2011). Yüksek öğretim ve öğretmen yetiştirmede karakter eğitimi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Baradat, L. P. (2012). Siyasi ideolojiler: kökenleri ve etkileri. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Barrow, R. & Woods, R. (2006). An introduction to philosopy of education. USA: Routledge.
• Bilgili, A. S. (2014). Eğitim programlarımızda Türk-İslam sentezi meselesi. E-Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, (1). 1-13.
• Binning, A. and Binnig, D. H. (1952). Teaching the social studies in secondary schools. New York. McGraw-Hill Book Company.
• Clisset, P. (2008). Evaluating qualitative research. Journal of orthopedic nursing (12), 99- 105.
• Cohen, L. Manion, L. & Morrison, K. (2007). Research methods in education. NewYork: Routledge.
• Crittenden, S. B. (2010). Indoctrination as mis-education. (Ed.) I. A. Snook, Concepts of Indoctrination: Philosophical Essays (s.102-117). USA: Routledge & Kegan Paul.
• Çelik, Z. (2014). Eğitim sistemindeki vesayet. Eğitime bakış, 10 (29), 6-10.
• Çetin, H. (2001). Devlet, ideoloji ve eğitim. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 25 (2), 201-211.
• De Ruyter, D. J. & Conroy, J. C. (2002). The formation of identity: The importance of ideals. Oxford Review of Education, (28)4, 509–522.
• Dijk, T. A. (2006). Ideology and discourse analysis. Journal of Political Ideologies, (11), 115-140.
• Doğan, K. (2008). Cumhuriyet dönemi kimlik inşası (Doktora tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı. (Tez No: 270091).
• Doğan, O. (2012). Upper elemantary mathematics curriculum in Turkey: a critical discourse analysis. Doctoral Thesis, METU The Graduate School of Social Sciences. Ankara.
• Dönmez, C. ve Yeşilbursa, C. (2014). Kültürel miras eğitiminin öğrencilerin somut kültürel mirasa yönelik tutumlarına etkisi. İlköğretim Online, 13 (2), 425-442.
• Eatwell, R. (1993). Ideologies: approach and trends. (Ed) R. Eatwell and A. Wright. Contemporary Political Ideologies (1-22). London: Pinter Publishers.
• Ellis, A. K. (2007). Teaching and learning elementary social studies. USA: Pearson.
• Ersoy, A. F., (2007). Sosyal bilgiler dersinde öğretmenlerin etkili vatandaşlık eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri (Doktora tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı. (Tez No: 205766).
• Eskicumali, A. (1994). Ideology and education: reconstructing the turkish curriculum for social and cultural change:1923-1946. Doctoral Thesis. Wisconsin: The Wisconsin University.
• Gay, G. (2014). Kültürel değerlere duyarlı eğitim:Teori, araştırma ve uygulama. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Gulbenkian Komisyonu. (2003). Sosyal bilimleri açın: Sosyal bilimlerin yeniden yapılandırılması üzerine bir rapor. İstanbul. Metis Yayınları.
• Gündüz, M. (2013). Kültür ve medeniyet bağlamında batı merkezci eğitim ve eleştirisi. İnsan &Toplum, 3 (6), 223-243.
• Hahn, C. L. & Alviar-Martin, T. (2008). International political socialization research. (Ed) L.S. Levstik and C.A. Tyson. Handbook of Research in Social Studies Education (81-108). New York: Routledge.
• Hanioğlu, Ş. (1985). Osmanlıcılık. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi içinde (s.1389-1393). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Heywood, A. (2000). Siyaset teorisine giriş. İstanbul: Küre Yayıncılık.
• Heywood, A. (2014). Siyasi ideolojiler. Ankara: Liberte Yayıncılık.
• History–Social Science Curriculum Framework and Criteria Committee (2005). History– social science framework for California public schools, kindergarten through grade twelve. USA: California Department of Education.
• Hoge, J. D. (2002). Character education, citizenship education, and the social studies, The Social Studies, 93(3), 103-108, doi: 10.1080/00377990209599891
• Kaplan, İ. (2011). Türkiye'de milli eğitim ideolojisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaya, B. (2016). T.C. İnkılap tarihi ve Atatürkçülük eğitimi. (Ed). D. Dilek. Sosyal bilgiler eğitimi (s. 135-150). Ankara: Pegem Akademi.
• Kaya, E. ve Eroğlu, T. (2013). 2004 Sosyal bilgiler öğretim programında ideoloji. Akademik Araştırmalar Dergisi, (56), 55-92.
• Kaymakçı, S. ve Er, H. (2009). İnkılâp tarihi ve atatürkçülük dersinin ögretimi üzerine yapılan tezlerin analizi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5 (9). 165-180.
• Koutselini, M. (2008). Citizenship education in context: student teacher perceptions of citizenship in Cyprus. Intercultural Education, 19 (2), 163-175.
• Kuş, Z. ve Tarhan, Ö. (2016). Political education in social studies classrooms: a perspective from Turkey. Eğitimde Kuram ve Uygulama. 12 (3). 164-183.
• Lammi, M. (2010). The hermeneutics of ideological indoctrination. Perspectives on Political Science, (26) 1, 10-14.
• Macris, V. (2009). The ideological conditions of social reproduction. Journal for Critical Education Policy Studies, 9 (1). 19-46.
• Maynard, J. L. (2013). A map of the field of ideological analysis. Journal of Political Ideologies, 18 (3), 299-327.
• Mclellan, D. (2012). İdeoloji. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• MEB. (1924). Tevhid-i tedrisat kanunu. 01.02. 2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı: http://mevzuat.meb.gov.tr/html/110.html adresinden alındı.
• MEB. (2009). Sosyal bilgiler dersi ilköğretim 4. ve 5. Sınıf programı. 04.06.2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı: http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx?islem=1&kno=38 adresinden alındı.
• MEB. (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 6–7. sınıflar öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: MEB Yay.
• Momanu, M. (2010).The pedagogical dimension of ındoctrination: Criticism of ındoctrination and the constructivism in education. META: Research in Hermeneutics, Phenomenology and Practical Philosophy. 4(1). 88-105.
• Örs, B. (2009). İdeoloji-karmaşık dünyayı anlaşılır kılmak. (Ed) B. Örs , 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler (s. 3-46). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Öntaş, T. (2014). Özel öğretim kurumlarında ideolojik analizin boyutları. I. Eğitim Kongresi: 21. Yüzyılda Bir Eğitim Felsefesi Oluşturmak ve Özel Okullar: I. Eğitim Kongresi Bildirileri. 28-30 Kasım 2014. (s. 282-289). Antalya: MEB.
• Öntaş, T. (2015). Özel öğretim kurumundaki sınıf öğretmenlerinin milli eğitim ideolojisini yeniden üretme pratiklerinin okul etnografyasıyla incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 3 (1), 74-97. doi: 10.14689/issn.2148- 2624.1.3c1s4m
• Öntaş, T. ve Atmaca, T. (2016). Eğitim ve ideoloji bağlamında hesap verebilirlik ve neoliberalizm bağlantısı. Turkish Studies. (11) 3. 1813-1828.
• doi : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9342
• Özavcı, H. O. (2011). Düşünce tarihi merceğinden: Türkiye'de liberalizm. Doğu Batı Düşünce Dergisi, (57), 137-174.
• Özden, Y. ve Şimşek, H. (1998). Davranışçılıktan oluşturmacılığa öğrenme paradigmasının dönüşümü ve Türk eğitimi. Bilgi ve Toplum, 1, 71-82.
• Özpolat, A. (2009). Toplumsallaşma hedefleri açısından 2005 sosyal bilgiler öğretim programı. Milli Eğitim Dergisi, (182), 249-267.
• Öztürk, Ö. (2009). 1980 sonrası Türkiye'de milli eğitim ideolojisi. (Yüksek lisans tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı. (Tez No: 249678).
• Parlak, İ. (2005). Türkiye'de eğitim-ideoloji ilişkisi: erken cumhuriyet dönemi tarih ve yurt bilgisi ders kitapları üzerine bir inceleme. (Doktora tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı. (Tez No: 159994).
• Ross, E. W. (2006). The struggle for the social studies curriculum. (Ed) E. W. Ross , The Social Studies Curriculum: Purposes, Problems, and Possibilities (p. 17-36). New York: State University of New York Press.
• Safran, M. (2008). Sosyal bilgiler öğretimine bakış. (Ed). B. Tay ve A. Öcal. Özel Öğretim Yöntemleriyle Sosyal Bilgiler Öğretimi. (s.2-18). Ankara: Pegem Akademi.
• Seefeldt, C., Castle, S. & Falconer, R. C. (2015). Okul öncesi ve ilkokul çocukları için sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Sunal, G. S. & Hass, M. (2011). Social studies for the elementary and middle grades. USA: Pearson.
• TEDMEM (2016). Ders saatleri ne kadar az ne kadar fazla?.Ankara: TED Yayınları.
• TTKB. (2004). Talim terbiye kurulu program geliştirme çalışmaları. Ankara: MEB. http://ttkb.meb.gov.tr/programlar/prog_giris/prg_giris.pdf
• Tuncay, M. (2004). Cumhuriyet öncesinde sosyalist düşünce. M. Ö. Alkan (Ed.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce 1: Cumhuriyet'e devreden düşünce mirası: Tanzimat ve meşrutiyet'in birikimi içinde (s. 296-309). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Turan, R. (2016). “Milli tarih”ten “sosyal bilgiler”e türkiye’de İlköğretim düzeyinde tarih öğretimi. International Journal of Social Science, (49), 257-278.
• Üstel, F. (2003). Türkiye Cumhuriyeti'nde resmi yurttaş profilinin evrimi. T. Bora (Ed.), Milliyetçilik içinde (s. 273-283). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ünlü, İ. (2012). Sosyal bilgiler öğretim programında kültür aktarımı konuları öğretiminin yeterlik düzeyinin incelenmesi (Doktora tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı. (Tez No: 325809).
• Washington, E. Y., & Humphries, E. K. (2011). A social studies teacher’s sense making of controversial issues discussions of race in a predominantly white, rural high school classroom. Theory and Research in Social Education, 39 (1). 92-114.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, K. (2012). Tartışmalı ve tabu konuların incelenmesi: sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9 (18). 201-225.
• Zavagnin, A. J. (2012). Politics in the classroom: Teacher political disclosure and the decision-making of secondary social studies teachers. Unpublished doctorate dissertation. Boston University School of Education.