JEREMY BENTHAM’S CRITIQUE OF NATURAL RIGHTS AND HIS CONCEPTION OF RIGHT

Yıl 2025, Sayı: 2, 287 - 301, 22.10.2025

Eylem Yolsal Murteza

Öz

This article analyzes Jeremy Bentham’s critique of natural rights, developed at the center of his utilitarian philosophy. In the first part of the study, the approaches of Edmund Burke and Thomas Paine, who significantly contributed to natural rights debates, is be examined comparatively. In doing so, the study aims to clarify Bentham’s position within this intellectual tradition. The analysis is guided by two main objectives. First, it addresses the question of whether Bentham’s critique of natural rights should be regarded merely as a historical reaction to the 1789 French Declaration of the Rights of Man and of the Citizen. Although Bentham presents detailed criticisms of the natural rights-based articles in the Declaration in his Anarchical Fallacies (1796), these criticisms are not solely responses to political events. Rather, they constitute an integral component of the philosophical system he constructs around the principle of utility. Accordingly, it is be demonstrated that Bentham’s opposition to natural rights can also be observed in his pre-revolutionary writings, particularly in A Fragment on Government (1776) and An Introduction to the Principles of Morals and Legislation (1780). In these works, Bentham establishes utility as the foundational principle of law and, although his theory had not yet fully matured, he clearly distances himself from the doctrine of natural rights. The second objective is to articulate the utilitarian definition of rights that Bentham develops as a result of his sustained critique. According to Bentham, the legitimacy of a political community must rest upon a legal framework designed to maximize the happiness of its members. Rights defined within such a framework are valid only insofar as they are established by positive law. In contrast, metaphysical and speculative discourses on natural rights, which position themselves outside of positive law and claim transcendent authority, are seen by Bentham as posing a serious threat to political stability. In the final section, the study evaluates the relevance of Bentham’s critique of natural rights to contemporary human rights discourse.

Anahtar Kelimeler

law , utilitarianism , natural rights , government , human rights

Jeremy Bentham’ın Doğal Haklar Eleştirisi ve Hak Tanımı

Öz

Bu makalede, Jeremy Bentham’ın faydacılık düşüncesi merkezinde geliştirdiği doğal haklar eleştirisi incelenecektir. Çalışmanın ilk bölümünde doğal haklar tartışmalarına katkıda bulunan Edmund Burke ve Thomas Paine’in yaklaşımları karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır. Böylece Bentham’ın bu gelenek içerisindeki konumlanışı ortaya konulacaktır. Bu incelemeyle iki temel amaç hedeflenmektedir. İlk amaç Bentham’ın doğal haklara yönelik eleştirisinin yalnızca 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’ne yönelik tarihsel bir tepki olarak mı değerlendirileceği sorusuyla ele alınacaktır. Her ne kadar Anarşik Safsatalar (1796) adlı eserinde Bentham, söz konusu bildirgede yer alan doğal hak temelli maddelere tek tek eleştirilerini dile getirmiş olsa da, bu eleştiriler onun yalnızca politik olaylara verdiği bir karşılık değil, aynı zamanda faydacılık ilkesine dayanan felsefi düşüncesinin tamamlayıcı bir unsurudur. Bu nedenle, Bentham’ın doğal haklar eleştirisinin Devrim’den çok önce kaleme aldığı Hükümet Üzerine Bir Fragman (1776) ile Ahlak ve Yasama İlkelerine Giriş (1780) adlı eserlerde de izlenebileceği gösterilecektir. Bu eserlerde Bentham, hukukun temel ilkesi olarak faydacılığı esas almış ve henüz olgunlaşmamış olsa da doğal haklar anlayışına mesafesini ortaya koymuştur. İkinci amaç ise, Bentham’ın doğal haklara yönelttiği eleştirilerin sonucunda ulaştığı faydacı hak tanımını ortaya koymaktır. Bentham’a göre bir politik topluluğun meşruiyeti, bu topluluğun üyelerine en fazla mutluluğu sağlayacak şekilde düzenlenmiş bir hukuki çerçeveye dayanmalıdır. Bu çerçevede tanımlanan haklar, ancak pozitif hukuk tarafından tesis edildikleri sürece geçerli olabilir. Buna karşılık, pozitif hukukun dışında kalan ve kendisini aşkın bir otorite gibi sunan metafizik ve spekülatif doğal hak söylemleri, politik istikrar açısından ciddi bir tehdit oluşturur. Çalışmanın sonuç bölümünde ise, Bentham’ın doğal haklar eleştirisinin günümüz insan hakları söylemlerine etkisi değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

yasa , faydacılık , doğal haklar , hükümet , insan hakları

Kaynakça

• Alexander, A. (2003). Bentham Rights and Humanity: A Fight in Three Rounds. Journal of Bentham Studies. Vol.6, 1-18.
• Bedau, H. A.(2000). “Anarchial Fallcies”: Bentham’s Attack on Human Rights”. Human Rights Quarterly. Vol. 22. No. 1, 261-279.
• Bentham, J. (1816). Sophismes anarchiques. Examen critique de diverses Declarations des Droits de l'Homme et du Citoyen. Tactique des assemblies legislatives, suivi d'un traite des sophismes politiques içinde (ss. 269-392). (Étienne Dumont, Ed.). (2. Cilt). Geneva ve Paris.
• Bentham, J. (1838-43a). Anarchical Fallacies; Being an Examination of The Declarations of Rights Issued during The French Revolution. The Works of Jeremy Bentham içinde (ss. 896-971). (John Bowring, Ed.). (2. Cilt). Edinburgh.
• Bentham, J. (1838-43b). The Book of Fallacies. The Works of Jeremy Bentham içinde (ss. 688-895). (John Bowring, Ed.). (2. Cilt). Edinburgh.
• Bentham, J. (2000). An Introduction to the Principles of Morals and Legislation. Batoche Books.
• Bentham, J. (2006). Saçmalığın Dik Alası. Siyasal Düşünce içinde (ss. 236-238). (Michael Rosen ve Jonathan Wolff, Der.). (Sevda Çalışkan ve Hamit Çalışkan, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Cranston, M.(1983). Are There Any Human Rights?. Daedalus. Vol.12. No.4, 1-17.
• Macit, M. H. (2020). Hazcı Yararcılık ve J.Bentham’ın Politika Felsefesi. Kaygı 19 (1), 80-96.
• Musulin, J. (1983). Hürriyet Bildirgeleri. Magna Charta’dan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine. ( Necmi Zekâ, Çev.). İstanbul: Belge Yayınları.
• Paine, T. (2013). İnsan Hakları. Ortak Akıl, İnsan Hakları ve Tarımsal Adalet içinde (ss.129-409). (Faruk Gültekin, Çev.) İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Schofield, P. (2003). Jeremy Bentham’s ‘Nonsense upon Stilts’. Utilitas. Vol.15. Sayı 01, 1-26.
• Schofield, P. (2009). Bentham: A Guide for the Perplexed. Londra ve NY: Continuum.
• Stanlis, P. J. (2003) Edmund Burke and the Natural Law. New Brunswick ve London: Transaction Publisher, 2003.
• Şahin Ceylan, Ş. (2020). Anarşik Safsatalar: Bentham’ın Doğal Haklar Eleştirisi. BUHFD. C. 15, 723-746.
• Ünlü, Ö. (2022). Erken Modernizmde Sözleşmecilik ve Amerika. Felsefi Düşün Akademik Felsefe Dergisi. (Kurtul Gülenç, Ed.). Sayı 19, 497-520. Yeşilçayır, C. (2020). Hugo Grotius’un Doğal Hukuk Düşüncesine Kazandırdığı Paradigmal Dönüşüm. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi). Güz, Sayı 30, 241-258.