İLKOKUL DÖRDÜNCÜ SINIF TÜRKÇE VE SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARINDA TOPLUMSAL DUYARLILIK

Yıl 2021, Sayı: 60, 50 - 72, 12.11.2021

Ayşegül Bayraktar Ece Özdoğan Özbal Kübra Babacan

Öz

Bu araştırmanın amacı toplumsal duyarlılığın en fazla konu edinilebileceği Türkçe ve Sosyal Bilgiler ders kitaplarını incelemek ve bu kitaplarda toplumsal duyarlılık konusuna nasıl yer verildiğini belirlemektir. İlkokullarda öğrencilerin en çok etkileşimde bulunduğu kaynaklardan biri de ders kitapları olduğundan araştırma kapsamında incelemek için ders kitapları seçilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2019-2020 akademik öğretim yılında ilkokul dördüncü sınıflar için kullanılmakta olan Türkçe ve Sosyal Bilgiler ders kitaplarında toplumsal duyarlılığa yer verilme durumunun değerlendirildiği araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Toplumsal duyarlılığın kitaplarda ne oranda yer aldığı kültürel duyarlık, çevresel duyarlık, sivil ya da medeni duyarlık boyutlarında incelenmiştir. Araştırma sonucunda Türkçe ders kitabında Sosyal Bilgiler ders kitabına göre toplumsal duyarlılığa daha az yer verildiği, verilen toplumsal duyarlılık örneklerinin ise ağırlıklı olarak düşünme soruları ve etkinlikler ile sınırlı kaldığı görülmektedir. Toplumsal duyarlılığa ilişkin sahip olunması gereken becerilerin farklı çeşitlerine ise daha çok Sosyal Bilgiler ders kitabında yer verilmektedir. Sosyal Bilgiler ders kitabında her temada toplumsal duyarlılığın farklı boyutlarına yer verilirken, Türkçe ders kitabında bu boyutlara yer verilmediği belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre toplumsal duyarlılığa ilişkin vurgular Türkçe ders kitabında konu değerlendirme etkinliklerinin yanı sıra metin içerisinde de verilmelidir. Ayrıca, farkındalık bilincini oluşturmaya yönelik becerilere metinler içerisinde yer verilmesi ve Türkçe kitabının bu açıdan uygun metinler ile zenginleştirilmesi önerilebilir. Toplumsal duyarlılığın önemi dikkate alındığında Sosyal Bilgiler ders kitabında ayrı bir tema olarak toplumsal duyarlığa yer verilmesi önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

ilkokul, toplumsal duyarlılık, türkçe ders kitabı, sosyal bilgiler ders kitabı

Kaynakça

• Acar, N. F. (2009). Ne kadar farkındayım? Gestalt terapi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Aktan, O. ve Padem, S. (2013). İlköğretim 5. Sınıf sosyal bilgiler ders kitabında kullanılan okuma metinlerinde yer alan değerler. Asya Öğretim Dergisi, 1(2), 44-55.
• Aktaş, M. C. (2014). Nitel veri toplama araçları. Metin, M. (Ed.), Kuramdan uygulamaya eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (s. 337-371). Ankara: Pegem Akademi.
• Alkış Küçükaydın, M., & İşcan, A. (2017). İlköğretim 3. sınıf Türkçe ders kitapları ve öğretmen kılavuz kitabının yapılandırmacı öğrenme yaklaşımına uygunluk düzeyi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(1), 1-13.
• Aslan, C. (2013). Duyarlık ve düşünceyi geliştirmede çocuk/gençlik edebiyatı. Çoluk Çocuk Anne Baba Eğitimci Dergisi, 12, 29-32.
• Banks, J. A. (2017). Failed citizenship and transformative civic education. Educational Researcher, 46(7), 366–377.
• Baş, B. ve Yıldız, F. İ. (2015). 2. Sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerin okunabilirlik açısından incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 52-61.
• Bender, L., Walia, G., Kambhampaty, K., Nygard, K. E., ve Nygard, T. E. (2012). Social sensitivity and classroom team projects: an empirical investigation. In Proceedings of the 43rd ACM technical symposium on Computer Science Education (403-408).
• Bierman, K. L., Greenberg, M. T., Coie, J. D., Dodge, K. A., Lochman, J. E., & McMahon, R. J. (2017). Social and emotional skills training for children: The fast track friendship group manual. Guilford Publications.
• Bulut, M. ve Orhan, S. (2012). Türkçe-Edebiyat Ders Kitaplarinin Dil ve Kültür Aktarımındaki Rolü ve Önemi Üzerine Bir İnceleme. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(8), 297-311.
• Bulduk, S., Usta, E., ve Dinçer, Y. (2017). Kültürlerarası duyarlılık ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi: Bir sağlık hizmetleri meslek yüksekokulu örneği. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(2), 73-77.
• Canlı, S. (2015). Türkçe ders kitaplarına seçilecek metinlerin belirlenmesinde çocuğa görelik ilkesi. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 1(1), 98-123.
• Chen, X., Liu, J., Ellis, W., ve Zarbatany, L. (2016). Social sensitivity and adjustment in Chinese and Canadian children. Child development, 87(4), 1115-1129.
• Curdt-Christiansen, X. L. (2020). Environmental literacy: raising awareness through Chinese primary education textbooks. Language, culture and curriculum, 1-16.
• Davis, M. H. (2018). Empathy: A social psychological approach. Routledge.
• Durukan, E. (2009). 7. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinleri anlamaya yönelik sorular üzerine taksonomik bir Iinceleme. Milli Eğitim Dergisi, 181, 84-93.
• Keskin, Y., & Öğretici, B. (2013). Sosyal Bilgiler Dersinde" Duyarlılık" Değerinin Etkinlikler Yoluyla Kazandırılması: Nitel Bir Araştırma. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 143-181.
• Komalasari, K., Saripudin, D. (2018). The influence of living values education-based civic education textbook on student’s character formation. International Journal of Instruction, 11(1), 395-410.
• Mizraoğlu, V., & Akın, E. (2015). 5 Sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerin okunabilirliği üzerine bir inceleme. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 146-155.
• Nakaya, A. (2018). Overcoming ethnic conflict through multicultural education: The case of West Klimantan, Indonesia. International Journal of Multicultural Education, 20(1), 118-137.
• Oxley, J. (2011). The moral dimensions of empathy. Limits and applications in ethical theory and practice. United Kingdom: Palgrave Macmillan.
• Özbay, M. (2003). Türkçe öğretmeninde hedef - Araç ilişkisinin ders kitabı örneğinde değerlendirilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 13, 63.
• Özkan, R. (2010). Türk eğitim sisteminde himayeci değerler: İlköğretim ders kitapları örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 1124-1141.
• Pickett, C. L., Gardner, W. L., & Knowles, M. (2004). Getting a cue: The need to belong and enhanced sensitivity to social cues. Personality and Social Psychology Bulletin, 30(9), 1095-1107.
• Pilav, S. & Erdoğan, Ş. (2016). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki bilgilendirici metinlerin değer iletimi açısından incelenmesi, Milli Eğitim, 210, 351-371.
• Rothenberg, B. B. (1970). Children's social sensitivity and the relationship to interpersonal competence, intrapersonal comfort, and intellectual level. Developmental Psychology, 2(3), 335.
• Sarar Kuzu, T. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki metin altı sorularının yenilenmiş bloom taksonomisindeki hatırlama ve anlama bilişsel düzeyleri açısından incelenmesi. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 37(1), 58-76.
• Schwenck, C., Göhle, B., Hauf, J., Warnke, A., Freitag, C.M. and Schneider, W. (2014). Cognitive and emotional empathy in typically developing children: The influence of age, gender, and intelligence. European Journal of Developmental Psychology, 11(1), 63-76.
• Somerville, L. H. (2013). The teenage brain: Sensitivity to social evaluation. Current Directions in Psychological Science, 22, 121– 127. doi:10.1177/0963721413476512
• Stará, J., Chvál, M., & Starý, K. (2017). The role of textbooks in primary education. An independent scientific journal for interdisciplinary research in pedagogy, 60.
• Susar Kırmızı, F. (2014). 4. sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinde yer alan değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 12(27), 217-259.
• Şan, S. (2014). Öğrenci kulüp faaliyetleri yoluyla çevresel duyarlılık geliştirmede empati kullanımı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Türk Dil Kurumu (TDK). (2019). http://tdk.gov.tr/genel/turk-dili-kasim-2019/
• Topçuoğlu, F. ve Yeğen, Ü. (2013) Türkçe öğretmenlerinin okuma yöntem-tekniklerini ve araç- gereçlerini kullanma durumları. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(4), 1351-1365.
• Tuncer, A. T., Karasu, N., Altunay, B., & Güler, Ö. (2011). Türkçe ilköğretim kitaplarında engel ve engellilik: Bir doküman analizi örneği. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 439-457.
• Ünal, F. (2009). Öğretmen adaylarının sosyal sorumluluk projelerinin topluma kattığı değer hakkındaki görüşleri I. Ulusal İyilik Sempozyumu (20-21 Haziran 2009), Elazığ, 81-89.
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Way, B. M., & Lieberman, M. D. (2010). Is there a genetic contribution to cultural differences? Collectivism, individualism and genetic markers of social sensitivity. Social cognitive and affective neuroscience, 5(2-3), 203-211.
• Wentzel, K. R. (2005). Peer relationships, motivation, and academic performance at school. In A. J. Elliot & C. S. Dweck (Eds.), Handbook of competence and motivation (pp. 279– 296). New York, NY: Guilford.