ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNE YÖNELİK KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ FARKINDALIK ÖLÇEĞİ: GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

Yıl 2025, Sayı: 73, 59 - 88, 31.01.2025

İsmail Satmaz , Derya Girgin , Leyla Ayverdi Eylem Yalçınkaya Önder

https://doi.org/10.21764/maeuefd.1449542

Öz

Bu çalışmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin küresel iklim değişikliği farkındalık düzeylerini ölçmek için geçerli ve güvenilir bir Likert tipi ölçek geliştirmektir. Araştırmada, kolay ulaşılabilir örnekleme yöntemiyle toplam 555 ortaokul öğrencisinden veri toplanmıştır. Açımlayıcı faktör analizi (AFA) için 300, doğrulayıcı faktör analizi (DFA) için 255 öğrenciden veri elde edilmiştir. AFA sonuçları, küresel iklim değişikliğinin etkileri, bilgi farkındalığı ve nedenleri olmak üzere üç alt boyuttan oluşan 19 maddelik bir ölçeğin geliştirilmesini sağlamıştır. DFA sonuçları, bu üç boyutlu yapının model uyum değerlerinin kabul edilebilir olduğunu göstermiştir. Ölçeğin geçerlik ve güvenilirlik analizleri de olumlu sonuçlar vermiştir. Geliştirilen ölçek, öğrencilerin küresel iklim değişikliği konusundaki farkındalık düzeylerini ölçmede etkili bir araç olarak değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Küresel iklim değişikliği, farkındalık ölçeği, ölçek geliştirme, ortaokul öğrencileri, güvenirlik, geçerlik

Etik Beyan

“Ortaokul Öğrencilerine Yönelik Küresel İklim Değişikliği Farkındalık Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamıştır ve veriler toplanmadan önce Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Etik Kurulu’ndan 13.07.2023 tarih ve 09/04 sayılı etik izin alınmıştır. Karşılaşılacak tüm etik ihlallerde “Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yayın Kurulunun” hiçbir sorumluluğunun olmadığı, tüm sorumluluğun Sorumlu Yazara ait olduğu ve bu çalışmanın herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiş olduğunu taahhüt ederim.

GLOBAL CLIMATE CHANGE AWARENESS SCALE FOR MIDDLE SCHOOL STUDENTS: A VALIDITY AND RELIABILITY STUDY

Öz

The aim of this study was to develop a valid and reliable Likert-type scale to measure the global climate change awareness levels of middle school students. In the study, data were collected from a total of 555 middle school students by convenience sampling method. Data were obtained from 300 students for exploratory factor analysis (EFA) and 255 students for confirmatory factor analysis (CFA). EFA results led to the development of a 19-item scale consisting of three sub-dimensions: the effects of global climate change, knowledge awareness, and causes. CFA results showed that the model fit values of this three-dimensional structure were acceptable. The validity and reliability analyses of the scale also yielded positive results. The developed scale is considered an effective tool for measuring students’ awareness levels about global climate change.

Anahtar Kelimeler

Global climate change, awareness scale, scale development, middle school students, reliability, validity

Kaynakça

• Arslan, A., & Zengin, R. (2016). Investigation of science teacher students’ perceptions about the concept of global warming through metaphor. The Journal of Academic Social Science Studies, 3(44), 453-466. https://doi.org/10.9761/JASSS3343
• Arslan, K., & Arı, A. G. (2023). Ortaokul öğrencilerine yönelik iklim ve iklim değişikliği başarı testinin geliştirilmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 8(2), 361-379. https://doi.org/10.54979/turkegitimdergisi.1380932
• Ataklı, G., & Kuran, H. (2022). İklim değişikliği farkındalık ölçeğinin geliştirilmesi. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 15(2), 150-161. https://doi.org/10.46309/biodicon.2022.1079715
• Ay, F., & Erik, N. Y. (2020). Knowledge and perception levels of university students towards global warming and climate change. Sivas Cumhuriyet University Faculty of Letters Journal of Social Sciences, 44(2), 1-18.
• Bentley, A. P., Petcovic, H. L., & Cassidy, D. P. (2019). Development and validation of the anthropogenic climate change dissenter inventory. Environmental Education Research, 25(6), 867-882. https://doi.org/10.1080/13504622.2016.1250150
• Benzer, S., & Akkaya, M. M. (2022). The knowledge and views of pre-service teachers about climate change. Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi, 6(2), 149-167.
• Birleşmiş Milletler (United Nations). (2023). Sustainability development goals. United Nations development program. Retrieved January 21, 2024, from https://www.undp.org/sustainable-development-goals
• Brown, T.A. (2006). Confirmatory factor analysis for applied research. New York: The Guilford Press.
• Bryne, B. (2010). Structural equation modeling with AMOS (2nd ed.). New York: Routledge.
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32(32), 470-483.
• Büyüköztürk, Ş. (2019). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (25th ed.). Ankara: Pegem A Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2010). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem A Akademi.
• Cebeci, F., Karaman, M., Öztürk, A. F., Uzun, K., Altın, M. O., Arıcı, A., & Artan, T. (2022). İklim değişikliği anksiyetesi ölçeğinin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 22(1), 20-42. https://doi.org/10.54961/uobild.1129602
• Crocker, L., & Algina, J. (1986). Introduction to classical and modern test theory. Florida: Holt Rinehart and Winston Inc.
• Çetin, T., & Yel, Ü. (2022). Kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla ortaokul öğrencilerinin iklim değişikliği kavramına yönelik zihinsel yapılarının incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 6(2), 244-255. https://doi.org/10.38015/sbyy.1194938
• Çokluk, Ö., Şekerci, G., & Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Dal, B., Alper, U., Özdem-Yilmaz, Y., Öztürk, N., & Sönmez, D. (2015). A model for pre-service teachers' climate change awareness and willingness to act for pro-climate change friendly behavior: Adaptation of awareness to climate change questionnaire. International Research in Geographical and Environmental Education, 24(3), 184-200. https://doi.org/10.1080/10382046.2015.1034456
• Demirdöven, N., & Kayaer, M. (2023). Üniversite öğrencilerinin iklim değişikliği farkındalığının toplumsal kalkınmadaki potansiyel rolünün araştırılması. Yönetim Ekonomi Edebiyat İslami ve Politik Bilimler Dergisi, 8(2), 41-63. https://doi.org/10.24013/jomelips.1358637
• Deniz, M., İnel Y., & Sezer, A. (2021). Üniversite öğrencilerinin küresel iklim değişikliğine yönelik farkındalık ölçeği. lnternational Journal of Geography and Geography Education, (43), 252-264. https://doi.org/10.32003/igge.818561
• Dere, İ., & Aktaşlı, İ. (2022). Ortaokul öğrencilerinin iklimle ilgili kavramlara ilişkin bilişsel yapıları. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 182-198. https://doi.org/10.38151/akef.2022.11
• Dijkstra, E. M., & Goedhart, M. J. (2012). Development and validation of the ACSI: Measuring students’ science attitudes, pro-environmental behaviour, climate change attitudes and knowledge. Environmental Education Research, 18(6), 733-749. https://doi.org/10.1080/13504622.2012.662213
• Doğan, S., Doğan, E., & Tüzer, M. (2020). Küresel ısınma ve iklim değişikliği: Bilimsel uzlaşmadan politik ayrışmaya. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(39), 1453-1484. https://doi.org/10.46928/iticusbe.759056
• Emli, Z., & Afacan, O. (2017). The mental models of secondary school 7th class students about global warming. HAYEF: Journal of Education, 14(1), 183-203.
• Erdoğan, A., & Özsevgeç, L. C. (2012). Kavram karikatürlerinin öğrencilerin kavram yanılgılarının giderilmesi üzerindeki etkisi: Sera etkisi ve küresel ısınma örneği. Turkish Journal of Education, 1(2), 38-50. https://doi.org/10.19128/turje.181046
• Fornell, C., & Larcker, D.F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50. https://doi.org/10.1177/002224378101800104
• Gezer, M., & İlhan, M. (2021). İklim değişikliği endişesi ölçeği: Türkçeye uyarlama çalışması. Ege Coğrafya Dergisi, 30(1), 195-204. https://doi.org/10.51800/ecd.932817
• Gönen, Ç., Deveci, E. Ü., & Aydede, M. N. (2023). Development and validation of climate change awareness scale for high school students. Environment, Development and Sustainability, 25(5), 4525-4537. https://doi.org/10.1007/s10668-022-02213-w
• Gülen, S., & Dönmez, İ. (2020). Yedinci sınıf öğrencilerinin küresel ısınma kavramına yönelik metafor ve çizimlerinin belirlenmesi: Karşılaştırmalı bir çalışma. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14(33), 359-378. https://doi.org/10.29329/mjer.2020.272.17
• Güloğlu, Y., & Bulut, A. (2016). Determining the knowledge level of the forestry faculty students about climate change (A case study of Kastamonu University Forestry Faculty). Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 16(2), 640-654. https://doi.org/10.17475/kastorman.289776
• Gülsoy, E., & Korkmaz, M. (2020). Üniversite öğrencilerinin sosyo-ekonomik özelliklerinin küresel ısınma ve iklim değişikliği algıları üzerine etkileri. Turkish Journal of Forestry, 21(4), 428-437. https://doi.org/10.18182/tjf.798032
• Güner, E. D., & Turan, E. S. (2017). Yenilenebilir enerji kaynaklarının küresel iklim değişikliği üzerine etkisi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 3(1), 48-55. https://doi.org/10.21324/dacd.285523
• Halady, I. R., & Rao, P. H. (2010). Does awareness to climate change lead to behavioral change?. International Journal of Climate Change Strategies and Management, 2(1), 6-22. https://doi.org/10.1108/17568691011020229
• Harris, R. M., Remenyi, T. A., Williamson, G. J., Bindoff, N. L., & Bowman, D. M. (2016). Climate–vegetation–fire interactions and feedbacks: Trivial detail or major barrier to projecting the future of the Earth system?. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 7(6), 910-931. https://doi.org/10.1002/wcc.428
• Hutcheson, G., & Sofroniou, N. (1999). The multivariate social scientist: Introductory statistics using generalized linear models. London: Sage Publications. https://doi.org/10.4135/9780857028075
• Inman, R. A., Moreira, P. A., Faria, S., Araújo, M., Cunha, D., Pedras, S., & Correia Lopes, J. (2022). An application of the transtheoretical model to climate change prevention: Validation of the climate change stages of change questionnaire in middle school students and their schoolteachers. Environmental Education Research, 28(7), 1003-1022. https://doi.org/10.1080/13504622.2021.1998382
• Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2014). Climate change 2014: Synthesis report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, R. K. Pachauri, & L. A. Meyer (Eds.)]. Geneva, Switzerland: IPCC. Retrieved from https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/SYR_AR5_FINAL_full.pdf
• Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2021). Climate change 2021: The physical science basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Masson-Delmotte, V., Zhai, P., Pirani, A., Connors, S. L., Péan, C., Berger, S., ... & Zhou, B. (Eds.)]. Cambridge, UK: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781009157896
• Kissling, M. T., & Bell, J. T. (2020). Teaching social studies amid ecological crisis. Theory & Research in Social Education, 48(1), 1-31. https://doi.org/10.1080/00933104.2019.1673267
• Kumler, L., & Vosburg-Bluem, B. (2014). Climate change in the social studies classroom: A “why” and “how to” guide using the C3 Framework. Social Education, 78(5), 225-229.
• Li, C., & Monroe, M. C. (2018). Development and validation of the climate change hope scale for high school students. Environment and Behavior, 50(4), 454-479. https://doi.org/10.1177/0013916517708325
• Malak Akgün, B., Balık, N., & Akgün, M. (2018). The evaluation of the views of the students from environmental engineering on global warming in terms of critical thinking trends and emotional intelligence levels. Journal of Qualitative Research in Education, 6(3), 34-61. https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.6c3s2m
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Retrieved from https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812312311937-FEN%20B%C4%B0L%C4%B0MLER%C4%B0%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI2018.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2022). Çevre eğitimi ve iklim değişikliği dersi öğretim programı (ortaokul 6, 7 veya 8. sınıflar). Retrieved from https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/202244102710628-2022-10-cevre-egitimi-iklim-degisikligi-ogretim-programi-web.pdf
• Öztürk, K. (2002). Küresel iklim değişikliği ve Türkiye’ye olası etkileri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 47-65.
• Partigöç, N. S., & Soğancı, S. (2019). Küresel iklim değişikliğinin kaçınılmaz sonucu: Kuraklık. Resilience, 3(2), 287-299. https://doi.org/10.32569/resilience.619219
• Pereira, T., Freire, T., & Tavares, D. (2023). Portuguese validation of the climate change attitude survey: Psychometric properties and relations with positive youth development. European Journal of Developmental Psychology, 20(5), 875-888. https://doi.org/10.1080/17405629.2023.2226389
• Polat, K., & Dellal, İ. (2016). Göksu Deltasında çeltik yetiştiriciliği yapan üreticilerin iklim değişikliği algısı ve iyi tarım uygulamaları yapmalarında etkili faktörlerin belirlenmesi. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 2(2), 46-54.
• Sanjit Maiti, S. M., Jha, S. K., Sanchita Garai, S. G., Arindam Nag, A. N., Bera, A. K., Bhattacharya, D., ... & Deb, S. M. (2016). Climate change awareness among the livestock rearers of east coast of India. Indian Journal of Animal Sciences, 86(7), 799-809.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş: Temel ilkeler ve LISREL uygulamaları. Ankara: Ekinoks.
• Tavşanlı, Ö. F., Birgül, K., & Oksal, A. (2016). Ortaokul öğrencilerinin okul iklimine yönelik algılarını yordayan değişkenlerin incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 11(9), 821-838. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9616
• Terzi, A. R. (2015). Üniversite öğrencilerine yönelik okul iklimi ölçeğinin geliştirilmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(4), 111-117.
• Tezci, E. (2016). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Tok, G., Cebesoy, Ü. B., & Bilican, K. (2017). Investigating pre-service primary teachers’ climate change awareness. Western Anatolia Journal of Educational Sciences, 8(2), 23-36.
• Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2022). Çevresel göstergeler. Retrieved from https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/Cevresel_Gostergeler2012-TR(1).pdf
• Uzun, S. (2021). Üniversite öğrencilerinin iklim değişikliği konusunda farkındalıklarının belirlenmesi: Düzce üniversitesi ilgili grupları örneği. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 7(2), 161-174. https://doi.org/10.53516/ajfr.1013243
• Vural, Ç. (2018). Küresel iklim değişikliği ve güvenlik. Güvenlik Bilimleri Dergisi, 7(1), 57-85. https://doi.org/10.28956/gbd.422726
• Wang, C., Geng, L., & Rodriguez-Casallas, J. D. (2021). How and when higher climate change risk perception promotes less climate change inaction. Journal of Cleaner Production, 321, 128952. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2021.128952
• Yılmaz, V., & Çelik, H. E. (2009). Lisrel ile yapısal eşitlik modellemesi-I: Temel kavramlar, uygulamalar, programlama. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Yurdugül, H. (2005). Ölçek geliştirme çalışmalarında kapsam geçerliği için kapsam geçerlik indekslerinin kullanılması. In XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı (Vol. 1, pp. 771-774).