The Role of the Primary School Teacher in Supporting Peer Relationships: Social Communication Risks

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 49 - 65, 15.07.2025

Nida Bayındır

https://doi.org/10.46762/mamulebd.1572950

Öz

Peer relationships are the social interactions between students of the same or similar age. Students with low peer relations risk missing the opportunity to learn social skills that will be important throughout their lives. In particular, students who are unable to establish social communication, solve communication problems, and who lack social self-confidence experience a sense of exclusion and do not acquire social skills at an adequate level. The research aims to determine the roles of primary school teachers in supporting peer relationships, which is an important tool for students to acquire social skills at the desired level. The research is important in terms of showing the effect of primary school teachers in supporting peer relationships. The research covers 18 primary school teachers working in Eskişehir city center in the spring year of the 2024-2025 academic year. The research was conducted with a case study design from qualitative research methods. The study group of the research was determined by means of easy accessibility from purposive sampling methods. Data were collected using a semi-structured interview form and interpreted with descriptive analysis method. According to the results obtained from the research, the majority of the teachers stated that they care about the friendship relations in their classrooms and that they always follow the students' social relations with each other. Again, the majority of teachers state that they can easily understand and evaluate social communication problems in their classrooms based on their experiences. They stated that they included students in group activities and games to improve their social relations, and that they followed up students with social communication problems with counseling and family support. Teachers need to be good observers of students who are unable to establish social relationships with peers and follow their social development outside the classroom. For this purpose, teachers should apply student recognition and assessment techniques, create individualized support plans, teach and reinforce social skills, show sensitivity and empathy to the relationships between students, create environments that support social relationships, ensure family participation, develop an understanding of acceptance of differences, and refer students to professional help.

Anahtar Kelimeler

Primary school teacher , peer relationships , social skills

Akran İlişkilerinin Desteklenmesinde Sınıf Öğretmeninin Rolü: Sosyal İletişim Riskleri

Öz

Akran ilişkisi, aynı veya yakın yaştaki öğrencilerin birbirleriyle kurdukları sosyal etkileşim bütünüdür. Akran ilişkileri zayıf olan öğrenciler, yaşamları boyunca ihtiyaç duyacakları sosyal becerileri öğrenme fırsatını kaçırmaktadırlar. Özellikle sosyal iletişim kuramayan, iletişim sorunlarını çözemeyen, sosyal özgüveni olmayan öğrenciler dışlanmışlık hissi yaşayarak yeterli düzeyde sosyal beceri kazanamamaktadır. Araştırma öğrencilerin istendik düzeyde sosyal beceri kazanabilmeleri için önemli bir araç olan akran ilişkilerinin desteklenmesinde sınıf öğretmenlerinin rollerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Akran ilişkilerinin desteklenmesinde sınıf öğretmenlerinin etkisini göstermesi açısından önem taşımaktadır. Araştırma 2024-2025 eğitim öğretim yılının 1. döneminde Eskişehir il merkezinde görev yapan 18 sınıf öğretmenini kapsamaktadır. Nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışma deseni ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların belirlenmesinde kolay ulaşılabilirlik sağlanması açısından amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örneklemesi tekniği seçilmiştir Yarı yapılandırılmış bir görüşme formu kullanılarak veriler toplanmış, betimsel analiz yöntemi ile yorumlanmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre; öğretmenlerin büyük bir çoğunluğu sınıflarındaki arkadaşlık ilişkilerini önemsediğini ve öğrencilerin birbirleriyle olan sosyal ilişkilerini her zaman takip ettiğini belirtmektedir. Yine öğretmenlerin büyük bir çoğunluğu sınıflarındaki sosyal iletişim sorunlarını deneyimlerine bağlı olarak kolaylıkla farkına vardığını ve değerlendirebildiğini belirtmektedir. Öğrencilerin sosyal etkileşimlerini geliştirmek için onları grup etkinlikleri ve oyunlara dahil ettiklerini, sosyal iletişim sorunu olan öğrencilerini rehberlik ve aile desteği alarak takip ettiklerini belirtmişlerdir. Akranlarla sosyal ilişkiler kuramayan öğrencilere karşı öğretmenin iyi bir gözlemci olup, ders dışında da öğrencilerin sosyal gelişimlerini takip etmesi gerekmektedir. Bunun için öğretmenin öğrenciyi çok iyi tanıması ve değerlendirme tekniklerini uygulaması, bireyselleştirilmiş destek planları oluşturması, sosyal beceriler öğretmesi ve bu becerileri pekiştirmesi, öğrenciler arasındaki ilişkilere duyarlık ve empati göstermesi, sosyal ilişkileri destekleyici ortamlar oluşturması, aile katılımını sağlaması, farklılıkları kabul anlayışı geliştirmesi ve öğrencileri profesyonel yardıma yönlendirmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

sınıf öğretmeni , akran ilişkileri , sosyal beceriler

Kaynakça

• Ağır, S., M. (2017). Sınıf içi sosyal uyum davranışlarına yönelik, prososyal davranışların kazanımına ilişkin grup rehberliği örneği. İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 1-32.
• Alabaş, Ç. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programlarında (1968-2018) sosyal katılım becerisinin yerinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kastamonu Üniversitesi.
• Akyol, A., N, & Güney Kahraman, N. (2021). Çocukların akran ilişkileri öğretmen değerlendirme ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Cumhuriyet International Journal of Education, 10(3), 1066-1084. http://dx.doi.org/10.30703/cije.811946
• Aktepe, V., & Eren, P. (2023). İlkokulda sosyal katılım becerileri üzerine durum çalışması. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 653-700.
• Ataş, M., S., & Sirem, Ö. (2020). Özel yetenekli öğrencilerin akran ilişkilerinin öğretmen görüşlerine göre incelenmesi. Journal of History School, 48, 3256-3273. http://dx. doi.org/10.29228/joh.45173
• Atik, E, Z. (2014). Akran ilişkileri ölçeği'nin Türkçe’ye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 14(2), 433-446.
• Aysan, F., & Uzbaş, A. (2016). İlköğretim 4. ve 5. sınıflarda okuyan öğrencilerin sosyal becerileri ve okul uyumu ile depresyon düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 91-107.
• Bacanlı, H. (2006). Duyuşsal davranış eğitimi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Bacıoğlu, D., S. (2022). 21. Yüzyılda çocukları ve gençleri bekleyen siber riskler. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 14(1), 29-37. http://dx.doi.org/10.18863/pgy.896800
• Baş, U, A, & Siyez, D, M. (2011). Akranları tarafından kabul gören ve görmeyen ilköğretim okulu öğrencilerinin akran ilişkilerine yönelik algılarının incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(1), 43-70.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç, Ç., E, Akgün, Ö., E., Karadeniz, Ş, & Demirel, F. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (17. Baskı). Pegem Yayıncılık.
• Calp, Ş., Karaman, R.., E, & Çavuşoğlu, F. (2018). İlkokulda akran ilişkileri: farklı başarı düzeyindeki dördüncü sınıf öğrencileri arkadaş özerklik desteği hissediyor mu?, Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 8(1), 237-265. http://doi.org/10.23863/kalem.2018.102
• Çetin, F., Bilbay, A., A., & Kaymak, A., D. (2003). Araştırmadan Uygulamaya Çocuklarda Sosyal Beceriler: Grup Eğitimi. İstanbul: Epsilon Yayınları
• Coşkun, N. (2011). İlköğretim 4. ve 5. sınıflarda sosyal beceri düzeyi ile sosyal bilgiler dersine yönelik tutumların çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Atatürk Üniversitesi.
• Coşkun, N., & Samancı, O. (2012). İlköğretim 4. ve 5. sınıflarda sosyal beceri düzeyi ile sosyal bilgiler dersine yönelik tutumların çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Journal of Educational and Instructional Studies in the World, 2(1), 32-41.
• Creswell, J., W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. Siyasal Kitabevi.
• Çivitci, A., & Çivitci, N. (2009). İlköğretim öğrencilerinde algılanan sosyal beceri ve mantıkdışı inançlar. İlköğretim Online, 8(2), 415-424.
• Çoban, Ç., E. (2007). Sosyal beceri sorunu olan öğrenciler ve annelerine uygulanan yaratıcı drama etkinlikleri programının öğrencilerin sosyal beceri düzeylerinin gelişimi üzerindeki etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Çubukçu, Z., & Gültekin, M. (2006). İlköğretimde öğrencilere kazandırılması gereken sosyal beceriler. Bilig, 37, 155-174.
• Doğan, S., & Keleş, O. (2023). Nedenleri sonuçları ve çözüm önerileri bağlamında akran zorbalığı: Bir olgubilim çalışması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 59, 1-24. https://doi.org/10.9779.pauefd.1053832
• Ezmeci, F., Akgül, E., & Akman, B. (2020). Çocukların oyunlarındaki akran etkileşimleri ve ortaya çıkan sorunlarda öğretmen müdahalelerinin incelenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(1), 67-86. https://doi.org/10.19171/uefad.543694
• Gülhan, F. (2012). Sosyo-bilimsel konularda bilimsel tartışmanın 8.sınıf öğrencilerinin fen okuryazarlığı, bilimsel tartışmaya eğilim, karar verme becerileri ve bilim-toplum sorunlarına duyarlılıklarına etkisinin araştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Hatipoğlu, S., Z. (1999). The effect of social skills training on perceived dimensions of social skills and sociometric status of primary school students. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Kabasakal, Z., & Çelik, N. (2010). Sosyal beceri eğitiminin ilköğretim öğrencilerinin sosyal uyum düzeylerine etkisi. İlköğretim Online, 9(1), 203-212.
• Kaner, S. (2000). Akran ilişkileri ölçeği ve akran sapması ölçeği geliştirme çalışması. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences, 33(1), 77-89.
• Kara, E. (2003). Öğretmen ve öğrencilerin sosyal beceri algılarına etki eden faktörler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi.
• Kaya, K., & Tuna, M. (2008). İlköğretim çağındaki çocukların sosyalleşmesinde televizyonun etkisi. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 159-182.
• Kaya, Z., & Kaval, A. (2022). Sosyal beceri odaklı psiko-eğitim programının ilkokul öğrencilerinin sosyal beceri düzeyleri üzerindeki etkisi. Eğitim ve Bilim, 47(210), 281-298.
• Keskin, A. (2007). İlköğretim öğrencilerinin ders başarıları ile sosyal beceri durumlarının incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi.
• Koçak, S., & Kan, A. (2019). Sosyal duygusal beceri, arkadaşlık niteliği ve yalnızlık düzeyi arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Turkish Studies, 14(7), 3939-3952.
• Köksal, O., Dilci, T., & Koç, M. (2013). Çocuklarda görülen sosyal problemlerin akademik başarıya etkisi üzerine öğretmen görüşlerinin incelenmesi, Turkish Studies, 8(8), 873-883.
• Little, S., G., Swangler, J., & Akin-Little, A. (2017). Defining Social Skills. In J. Matson (Ed.), Handbook of Social Behavior and Skills in Children. Autism and Child Psychopathology Series (pp. 9-17). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-64592-6_2
• Meşeci, F. (2012). Öğretmenin sosyalleştirici rolü ve istenmeyen davranışlarla başa çıkma. HAYEF Journal of Education, 5(1), 115-125.
• Mynard, H., & Joseph, S. (2000). Peer relationships and psychological adjustment. Journal of Social and Personal Relationships, 17(2), 193-212.
• Odacı, H., Kalkan, M., Balcı, S., & Yılmaz, M. (2003). Sosyal beceri eğitiminin ilköğretim öğrencilerinin denetim odağı üzerine Etkisi. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 2(20), 49-58.
• Ogelman, H., G., & Aytaç, P. (2020). Küçük çocuklarda akran ilişkilerinin okula uyum değişkenlerini yordayıcı gücü: KKTC örneği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, 647-668.
• Özabacı, N. (2006). Çocukların sosyal becerileri ile ebeveynlerin sosyal becerileri arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 163-179.
• Özçelik, P., N., F. (2020). 6-10 Yaş aralığındaki çocukların sosyal beceri gelişim düzeyleri ile anne baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ulakbilge, 46, 365-379.
• Özdemir, M. (2010). Nitel veri analı̇zı̇: Sosyal bı̇lı̇mlerde yöntembı̇lı̇m sorunsalı üzerı̇ne bı̇r çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 323-343.
• Özdemir, H., & Atmaca, T. (2022). Sosyal sorumluluk çalışmalarının öğrencilerin sosyal gelişimlerine etkisinin öğretmenlerin görüşlerine göre incelenmesi. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi, 6(2), 69-89.
• Özkan, Y., & Kılıç, E. (2014). Çocuk ve aile odaklı sorunların çözümünde okul sosyal hizmet uzmanlarının önemi: uzmanların çocuk ve ailelerle çalışmada sahip oldukları beceriler. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 183(183), 397-412. https://doi.org/10.20296/tsad.35935
• Saban, A., & Sarıçelik, S. (2018). İçedönük bir çocuğu anlamak: Bir anlatı araştırması. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 6(1), 225-252.
• Samancı, O., & Diş, O. (2014). Sosyal becerileri zayıf olan ilkokul öğrencilerinin tutum ve davranışlarının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(2), 573-590.
• Samancı, O., & Uçan, Z. (2017). Çocuklarda sosyal beceri eğitimi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1), 281-288.
• Sezgin, Y., E. (2018). Okulöncesi öğretmenlerin akran zorbalığı ilişkin algı ve görüşleri: zorbalık davranışları tespitleri, zorbalık davranışları karşısında uyguladıkları stratejiler ve aldıkları önlemler. Pamukkale Üniversitesi Dergisi, 33, 85-104. https://doi.org/10.30794/pausbed.425988
• Stanley, M. (2010). Çocuk ve beceri. Ekinoks Yayıncılık.
• Sömen, T., & Bilgili, A., S. (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin öğrencilere sosyal katılım becerisi kazandırma durumları. Turkish Studies, 12(33) 403-426.
• Şahin, Ü., & Karatekin, K. (2022). Sınıf öğretmenlerinin sosyal katılım becerisi hakkındaki görüşleri. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 8(2), 375-412. http://dx.doi.org/10.47615/issej.1165622
• Topaloğlu, Ö., A. (2013). Etkinlik temelli sosyal beceri eğitiminin çocukların akran ilişkilerine etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi.
• Topcu, Z., Şirin, E., Baydemir, G., & Akman, B.(2011). 6 Yaş grubu çocukların sosyal becerilerinin oyun arkadaşı tercihleri üzerindeki etkisi. Education Sciences, 6(2), 1548-1560.
• Tuna, M. (2008). İlköğretim çağındaki çocukların sosyalleşmesinde popüler kültürün rolü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Tuncel, A., Z., & Demirel, M. (2010). İlköğretim öğrencilerinin sosyal sorun çözme becerilerinin geliştirilmesine ilişkin bir çalışma. Toplum ve Sosyal Hizmet, 21(1), 25-44.
• Tutar, H., & Erdem, .A, T. (2020). Örnekleriyle Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve SPSS Uygulamaları. Seçkin Yayıncılık.
• Uslu, E., M., & Genç, S., Z. (2021). Öğretmenlerin sosyal beceriye yönelik algılarının belirlenmesi. International Journal of Innovative Approaches in Education, 5(1), 63-86. http://dx.doi.org/10.29329/ijiape.2021.333.5
• Vatandaş, S. (2020). Sosyalleşme ve sosyalleşmenin sosyal medya mecralarındaki anlamsal ve işlevsel dönüşümü. Erciyes İletişim Dergisi, 7(2), 813-832. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.675531
• Yağar, F., & Dökme, S. (2018). Derleme niteliksel araştırmaların planlanması: araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yurdakavuştu, Y. (2012). İlköğretim öğrencilerinde duygusal zeka ve sosyal beceri düzeyleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Wentzel, K., R. (2002). Does being good make the grade? Social behavior and academic competence in middle school. Journal of Educational Psychology, 94(1), 25-38.