J. T. Smith ve Prens Sabahaddin'de Adem-i Merkeziyet Düşüncesi

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 430 - 453, 26.09.2023

Ömer Korkmaz , Arif Erencin

https://doi.org/10.14782/marmarasbd.1287310

Öz

Bu çalışma, birbirinden farklı zaman ve toplumlarda yaşamış olan iki siyasi düşünürün, Sabahaddin
Bey ve Joshua Toulmin Smith’in merkezi yönetime, yerel yönetimlere ve adem-i merkeziyet fikrine
yaklaşımlarını ele almaktadır. Çalışmada Sabahaddin Bey’in J. T. Smith’in fikirleri ile doğrudan bir
temasına rastlanmamıştır; ancak her iki düşünürün de merkezi yönetime karşı menfi tutumu ve yerel
yönetimlerin merkezden bağımsız olmasına yönelik tezleri hayli benzerdir. Her ikisinin fikirlerinin
tarihsel dönem olarak merkezileşmenin hızlandığı bir dönemde rağbet görmemiş olması da bir başka
ortak yönleridir. Bununla birlikte J. T. Smith kendi ülkesindeki Anglo-Sakson yerel yönetim geleneğini
sanayileşmenin ve kapitalizmin getirilerinden birisi olan merkezileşmeye karşı çeşitli argümanlarla
savunurken, Sabahaddin Bey aynı Anglo-Sakson geleneği, benzer argümanlarla, merkeziyetçi ve
cemaatçi olarak gördüğü kendi toplumunu ve Osmanlı idari yapısını dönüştürmeye çalışırken
savunmuştur. Çalışmanın amacı Türkiye’de hakkında çalışma yapılmamış J. T. Smith ile Sabahaddin
Bey’in fikirlerinin bir kısmını karşılaştırarak, benzerlikler ve farklılıkları ortaya koyarken, bu alanda
yapılabilecek sonraki çalışmalar için bir basamak, bir ilk adımı oluşturmaktır. Makalede her iki siyasi
düşünürün ulaşılabilen eserleri taranmış ve karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Makale bu alanda
yapılmış ilk çalışmadır

Anahtar Kelimeler

Joshua Toulmin Smith, Prens Sabahaddin, Adem-i Merkeziyet, Yerel Yönetimler

Decentralization Thought in J. T. Smith and Prince Sabahaddin

Öz

In this study, the perspectives of Sabahaddin Bey and Joshua Toulmin Smith, two political philosophers
from different times and cultures, are analyzed concerning central government, local governments,
and decentralization. It does not find any direct contact between Sabahaddin Bey and J. T. Smith’s
ideas; however, both thinkers’ negative attitudes towards central government and their arguments for
local governments to be independent from the center are pretty similar. Another common feature is
that their ideas were not popular in a historical period in which centralization accelerated. However,
while J. T. Smith defended the Anglo-Saxon local government tradition in his own country with
various arguments against centralization, which was a consequence of industrialization and capitalism; Sabahaddin Bey defended the same Anglo-Saxon tradition with similar ideas while trying to transform
his society and the Ottoman administrative structure, which he saw as centralized and communitarian.
This study aims to compare some of the views of J. T. Smith and Sabahaddin Bey, which have yet to be
studied in Turkey, to reveal the similarities and differences and to create a stepping stone, a first step,
for future studies in this field. In the article, the available works of both political thinkers were reviewed
and analyzed comparatively. The article is the first study in this field.

Anahtar Kelimeler

Joshua Toulmin Smith, Prince Sabahaddin, Decentralization, Local Self-Government

Kaynakça

• 1876 Kânûn-ı Esâsî. (t.y.). https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1876- k%C3%A2n%C3%BBn-i-es%C3%A2s%C3%AE/ adresinden erişildi.
• Akşin, S. (2017). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki Cemiyeti. Ankara: İmge Kitabevi.
• Avcıoğlu, D. (1976). Türkiye’nin Düzeni (Dün-Bugün-Yarın) (C. 1). İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Bentham, J. (2000). An Introduction to The Principles of Morals and Legislation. Kitchener: Batoche Books.
• Berkes, N. (2019). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Billington, R. (2011). Felsefeyi Yaşamak. (Abdullah Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Black, J. (2019). Kısa İngiltere Tarihi. (E. Duru, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Çetinsaya, G. (2016). II. Abdülhamid’in İç Politikası: Bir Dönemlendirme Denemesi. Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies, 47, 353-409. Doi: 10.18589/oa.583218
• Çetinsaya, G. (2019). Abdülamid Rejiminin Kilit Taşı: Merkeziyetçilik. M. Bulut ve diğerleri (Ed.), Sultan II. Abdülhamid Dönemi Siyaset İktisat Dış Politika Kültür Eğitim içinde (s.15-32). İstanbul: İZÜ Yayınları.
• Chadwick, E. (1836). The New Poor Law. Edinburg Review, 63(128), 487-537.
• Demolins, E. (2016). 19. Yüzyılda Karşılaştırmalı Eğitim Denemesi: Anglo-Saksonların Üstünlüğünün Sebepleri Nelerdir? (A. Fuad, A. Naci, Çev.). Ankara: Pegem Akademi.
• Durukan, K. (2017). Prens Sabahaddin ve İlm-i İçtima Türk Liberalizminin Kökenleri. M. Gültekin, T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi I. Cilt içinde (ss. 143-155). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ege, N. N. (1977). Prens Sabahaddin Hayatı ve İlmi Müdafaları. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Erençin, A. (2007). Yerinden Yönetim ve Türkiye’de Reform Süreci. Mülkiye Dergisi, 31(254), 99-122.
• Erişçi, L. (1941). Türkiye’de Sosyolojinin Tarihçesi ve Bibliyografyası. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(1), 159-169.
• Gardner, H. (2011). Frames of Mind The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books.
• Görün, M. (2006). Yerel Demokrasi ve Katılım: İzmir, Konya ve Ağrı İl Genel Meclis Üyeleri Üzerinde Bir Araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 4(2), 159-183.
• Greenleaf, W. H. (1975). Toulmin Smith and the British Political Tradition. Public Administration, 53(1), 25- 44. Doi:10.1111/j.1467-9299.1975.tb00203.x
• Güler, B. A. (2013). Yerel Yönetimler Liberal Açıklamalara Eleştirel Yaklaşım. Ankara: İmge Kitabevi.
• Hanioğlu, Ş. (1981). Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Hanioğlu, Ş. (2001). Preparation for a Revolution The Young Turks, 1902-1908. Journal of Chemical Information and Modeling (C. 53). New York: Oxford University Press.
• Hanioğlu, Ş. (2016). Modern Osmanlı Dönemi. M. Heper ve S. Sayarı (Der.), Dünden Bugüne Türkiye Tarih, Politika, Toplum ve Kültür (Çev. Tanrıyar, K.) içinde (s.17-32). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Hartley, O. A. (1971). The Relationship between Central and Local Authorities. Public Administration, 49(4), 439-456. Doi:10.1111/j.1467-9299.1971.tb00073.x
• Hill, D. M. (1974). Democratic Theory and Local Government. London: Allen and Unwin. https://archive.org/details/democratictheory0000hill/page/26/mode/2up?q=toulmin adresinden erişildi.
• Hocaoğlu, M. (1989). Abdülhamit Han’ın Muhtıraları Belgeler. İstanbul: Oymak Yayınları.
• Hüseyin Cahid. (22 Ağustos 1908). Adem-i Merkeziyet. Tanin, s. 1.
• Hüseyin Cahid. (6 Eylül 1908). Adem-i Merkeziyet. Tanin, s. 1.
• Hüseyin Cahid. (9 Aralık 1908). İntihabat Entrikaları. Tanin, s. 1.
• İnalcık, H. (2018). Devlet-i ‘Aliye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar – IV Âyânlar, Tanzimat, Meşrutiyet. E. Yalçın (Ed.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kansu, A. (2017). Prens Sabahaddin’in Düşünsel Kaynakları ve Aşırı-Muhafazakar Düşüncenin İthali. M. Gültekin ve T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi I. Cilt içinde (ss. 156-165). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karal, E. Z. (2014). Osmanlı Tarihi Cilt IV Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karpat, K. (2019). Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus. (C. Elitez, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Korkmaz, Ö. (2021). Türk Siyasal Hayatında İki Modernist: Prens Sabahaddin ve Ahmed Rıza’nın Siyasi Fikirlerinin Karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Kuran, A. B. (2000). İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Kurtaran, U. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (8), 57-71.
• Laffitte, P. (1889). Du Parti Governemental. Revue Occidental, 22, 90-122.
• Le Play, F. (2017). Seçilmiş Metinler. (L. Ünsaldı, Çev.). Ankara: Heretik Yayınları.
• Lewis, B. (2018). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (B. Babür Turna, Çev.). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Lewis, R. A. (1949). Edwin Chadwick and The Public Health Movement 1832-1854. (Doktora). https:// etheses.bham.ac.uk/id/eprint/4589/ adresinden erişildi. Mahmud Celaleddin Paşa (1983). Mir’ât-ı Hakîkat Tarihi Hakikatlerin Aynası. İ. Miroğlu (Haz.). I.II.III. Cilt. İstanbul: Berekât Yayınevi.
• Mardin, Ş. (2018). Türk Modernleşmesi. M. Türköne ve T. Önder (Ed.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mill, J. S. (2003). Utilitarianism. M. Warnock (Ed.), Utilitarianism and on Liberty içinde. New Jersey: WileyBlackwell.
• Mill, J. S. (2016). Özgürlük Üstüne. (T. Kanbur, Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Nişancı, Z. (2022). Demir Kafes. 17 Nisan 2023 tarihinde https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/ demir_kafes adresinden erişildi.
• Nohutçu, A. (2016). İdare Hukuku. Ankara: Savaş Kitap.
• Okan, O. (1989). Sosyologlarımız ve Tarihi Gerçekler Önünde Prens Sabahattin. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(1), 97-106.
• Oktay, E. ve Pekküçükşen, Ş. (2009). Yerel Yönetimlerin Demokratikleşmesinin Bir Aracı Olarak Sivil Toplum Kuruluşları – Türkiye İçin Kısa Bir Değerlendirme-. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (16), 172-186.
• Ortaylı, İ. (2018). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2020). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Öğün, S. S. (2004). Türk Politik Kültürü. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• Önder, Ö. ve Güler, E. (2016). Türkiye’de Yerel Demokrasi Açısından Kent Konseyleri Üzerine Bir Araştırma: Kütahya Kent Konseyi Örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 881-902.
• Özavcı, H. O. (2011). Düşünce Tarihi Merceğinde: Türkiye’de Liberalizm. Doğu Batı Düşünce Dergisi, (57), 137-174.
• Özavcı, H. O. (2019). Prens Sabahaddin’in Fikri Kaynakları: Le Play ve Toplum Bilim. Doğu Batı Düşünce Dergisi, (41), 227-253.
• Pustu, Y. (2005). Yerel Yönetimler ve Demokrasi. Sayıştay Dergisi, 16(57), 121-134.
• Reyhan, C. (2000). Bir Belge-Yerel Yönetim Metinleri (XX) 1913 Tarihli Vilayat Genel İdaresi Geçici Kanunu. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 9 (1), 129-154.
• Reyhan, C. (2007). Osmanlı’da İki Tarzı İdare Merkeziyetçilik-Adem-i Merkeziyetçilik. Ankara: İmge Kitabevi.
• Reyhan, C. (2008). Türkiye’de Liberalizmin Kökenleri Prens Sabahaddin (1877-1948). Ankara: İmge Kitabevi.
• Rıza, A. (2015). Batının Politik Ahlaksızlığı. (E. Göze, Çev.). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Sabahaddin, M. (2007). Prens Sabahaddin Gönüllü Sürgünden Zorunlu Sürgüne Bütün Eserleri. M. Ö. Alkan (Ed.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sabahaddin, M. (2018). İttihat ve Terakki’ye Açık Mektuplar Türkiye Nasıl Kurtarılabilir? Ve İzahlar. A. Z. İzgöer (Ed.). İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Shaw, S. J. ve Shaw, K. E. (2017). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. (M. Harmancı, Çev.) II. Cilt. İstanbul: E Yayınları. sic volo—Translation from Latin to English with examples. (t.y.). 20 Eylül 2021 tarihinde https://www. contdict.com/translate/latin-english/ adresinden erişildi.
• Smith, J. T. (1849). Government by Commissions Illegal and Pernicious, The Nature and Effects of All Commissions of Inquiry and Other Crown-appointed Commissions: The Constitutional Principles of Taxation and the Rights, Duties, and Importance of Local Self-government. London: S. Sweet.
• Smith, J. T. (1851). Local Self-Government and Centralization. Journal of Chemical Information and Modeling. London: John Chapman.
• Smith, J. T. (1852). The Metropolis and Its Municipal Administration: Showing the Essentials of a Sound System of Municipal Self-government, as Applicable to All Town Populations; and the Subject-matters that Come Properly Within the Range of Municipal Administration. London: Trelawny Saunders.
• Smith, J. T. (1853). The People and The Parish: The Common Law, and Its Breakers. London.
• Smith, J. T. (1857). The Parish: Its Powers and Obligations at Law, as Regards the Welfare of Every Neighbourhood, and in Relation to the State: Its Officers and Committees: And the Responsibility of Every Parishioner With Illustrations of the Practical Working of this Institution (2. bs.). London: H. Sweet.
• Smith, L. T. (2004). Oxford Dictionary of National Biography. H. C. G. B. H. Matthew (Ed.) (C. 51). Oxford. Toulmin Smith Esq. (1869).The register, and magazine of biography: A record of births, marriages, deaths, and other genealogical and personal occurrences içinde (ss. 88-91). London: Nichols and Sons.
• Tunaya, T. Z. (2016). Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tütengil, M. C. (1947). Prens Sabahaddin. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(4-5), 176-220.
• Ülken, H. Z. (2019). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. R. Kızıler (Ed.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Webb, S. ve Webb, B. (1963). English Local Government, Vol:8 English Poor Law History. Part II: The Last Hundred Years (C. 8). London: Frank Cass and Co. Ltd.
• Weinstein, B. (2008). “Local self-government Is true socialism”: Joshua Toulmin Smith, the state and character formation. English Historical Review, 123(504), 1193-1228. Doi:10.1093/ehr/cen255
• Wickwar, W. H. (1970). The Political Theory of Local Government. Columbia: University of South Carolina Press.
• Yıldırım, S. (2015). Yerel Yönetim ve Demokrasi Kavramlar Yaklaşımlar. İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları. https://mbbkulturyayinlari.com/kitaplar/yerel-yonetim-ve-demokrasi/ adresinden erişildi.
• Yıldız, M. (1996). Yerel Yönetimler ve Demokrasi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 5(4), 3-15.
• Zürcher, E. J. (2013). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. (Y. S. Gönen Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.