Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

A Comparative Analysis of 2018 and 2024 Human Rights, Citizenship and Democracy Curriculum

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: 1, 941 - 986, 24.12.2025
https://doi.org/10.37669/milliegitim.1707590

Öz

The aim of the research is to compare the 2018 and 2024 Human Rights, Citizenship and Democracy curriculum in terms of curriculum structure, curriculum elements, curriculum objectives, skills, values, measurement and evaluation approach, issues to be considered in practice, the number of forms taken as basis when preparing textbooks, dimensions of textbooks and the number of outcomes/learning outcomes. The data obtained in the research, which benefited from the document analysis, were analysed using descriptive analysis. It is seen that 29 learning outcomes in the 2018 curriculum were replaced by 20 learning outputs in the 2024 curriculum. It was also determined that the units were restructured as learning areas and their names were changed. Unlike the 2018 curriculum, the 2024 curriculum was prepared in a skill-based manner and based on an interdisciplinary approach; it was seen that it includes a differentiation section that includes “enrichment” activities for students with higher academic achievement levels than their peers and “support” activities for academic achievement levels lower than their peers. Furthermore, in the 2024 curriculum, it was determined that the ‘school-based planning’ section, which allows each school department to plan and implement independent educational activities, was included.

Kaynakça

  • Akçeşme, B. (2018). Sınıf öğretmenlerinin insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersine yönelik görüşleri: Afyonkarahisar ili örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
  • Akdeniz, B. (2018). İlkokul 4. sınıf insan hakları vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (Kastamonu örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
  • Altıntaş, İ. N. (2025). Maarif Yüzyılı Eğitim Modeli’nin 4. sınıf insan hakları vatandaşlık ve demokrasi dersinin eleştirel ve sorgulayıcı yaklaşım bağlamında incelenmesi: Beceri ve eğilimler örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 73, 660-683. https://doi. org/10.21764/maeuefd.1525374
  • Arabacı, S., & Akgül, G. D. (2020). Okul dışı öğrenme ortamlarına yönelik fen bilgisi öğretmenlerinin görüşleri. International Journal of Scholars in Education, 3(2), 276-291.
  • Aslan, M., & Akalan, G. (2020). Özgün baskı resim derslerinde disiplinler arası yaklaşımların akademik başarıya etkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(3), 1343-1359. https://doi.org/10.17152/ gefad.804995
  • Aslan, S., & Aybek, B. (2018). Sınıf öğretmenlerinin ilkokul 4. sınıf insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programına yönelik görüşlerinin incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38(1), 233-262.
  • Avcı, G. (2019). Sınıf dışı eğitimin ilkokul öğrencilerinin sosyal bilgiler dersine yönelik tutum, başarı ve hatırda tutma düzeyine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
  • Bakioğlu, B. (2017). 5. sınıf vücudumuz bilmecesini çözelim ünitesinin okul dışı öğrenme ortamı destekli öğretiminin etkililiği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Amasya Üniversitesi.
  • Batdı, V., Öztaş, C., & Talan, T. (2021). Fen bilgisi dersinde yapılandırmacı yaklaşım uygulamalarının karma-meta yöntem ile analizi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(40), 33-44. https:// doi.org/10.14582/duzgef.2021.175
  • Beler, Y. (2019). Farklılaştırılmış öğretim ortamının sınıf yönetimine ve öğrencilerin akademik başarısına etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
  • Bezirgan, G., & Ateş, S. (2024). Farklılaştırılmış öğretim yönteminin öğrencilerin okuduğunu anlama becerisine ve üstbilişsel farkındalık düzeyine etkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 12(1), 39-51. http://doi.org/10.16916/ aded.1347929
  • Bilgin, A., & Kılıç, H. (2023). Okul dışı öğrenme ortamlarının 5. sınıfta bulunan güneş, dünya ve ay ünitesine yönelik akademik başarı ve tutum etkileri. Gayri Resmi Ortamlarda Araştırma Dergisi, 8(2), 211-236.
  • Bolat, A., Karamustafaoğlu, S., & Karamustafaoğlu, O. (2020). Okul dışı öğrenme ortamının 5. sınıf ‘canlılar dünyası’ ünitesinde öğrenci başarısına etkisi: Biyoçeşitlilik müzesi örneği. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(1), 42-54.
  • Bowen, G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
  • Boyraz, C., Çimen, G., & Turan, A. (2022). Eleştirel düşünme becerisi açısından ilkokul sınıfları: Bir karma yöntem araştırması. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 133-143.
  • Buğday, G., & Küçükoğlu, A. (2017). 4. sınıf insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi ders kitabının çocuk katılım hakkı ilkelerine göre incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 2(2), 61-81.
  • Çiçek, Ö., & Saraç, E. (2017). Fen bilimleri öğretmenlerinin okul dışı öğrenme ortamlarındaki yaşantıları ile ilgili görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 504-522. https://doi. org/10.29299/kefad.2017.18.3.027
  • Çobanoğlu, R., & Yıldırım, A. (2021). Türkiye’de program geliştirme çalışmaları: Cumhuriyet’in ilanından günümüze tarihsel bir analiz. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 19(2), 810-830. https://doi.org/10.37217/tebd.912329
  • Coşkun, S. (2009). İlköğretim 8. sınıf matematik dersinin disiplinler arası yaklaşımla işlenmesinin öğrencilerin matematik başarıları ve eleştirel düşünme eğilimleri üzerindeki etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
  • Danişman, Ş., & Karadağ, E. (2015). Öğrenme alanları ve kazanımlar bağlamında 2005 ve 2013 beşinci sınıf matematik öğretim programlarının karşılaştırılması. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education (TURCOMAT), 6(3), 380-398. https://doi.org/10.16949/ turcomat.03423
  • Duman, B., & Aybek, B. (2003). Süreç-temelli ve disiplinler arası öğretim yaklaşımlarının karşılaştırılması. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi,11, 1-12.
  • Durdi, M., & Erdamar, G. (2020). Sosyal bilgiler ve sınıf öğretmenlerinin 4. sınıf insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programına ilişkin görüşleri. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 7(1), 193-218.
  • Ektem, I., Keçici, S., & Pilten, G. (2016). Sınıf öğretmenlerinin süreç odaklı ölçme ve değerlendirme yöntemlerine ilişkin görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 661-680.
  • Elgün, A. (2023). Hayat bilgisi öğretiminde disiplinler arası yaklaşım bağlamında müzik ve görsel sanat derslerinden yararlanılmasının öğrenci başarısına etkisi. Temel Eğitim, (20), 6-16. https://doi.org/10.52105/temelegitim.20.1
  • Elkatmış, M. (2013). 1998 vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programı ile 2010 vatandaşlık ve demokrasi eğitimi programlarının karşılaştırılması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 14(3), 59-74.
  • Er, H., Ünal, F., & Özmen, C. (2013). 8. sınıf vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersinin 4. sınıfa alınmasına ilişkin görüşler üzerine bir araştırma. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(8) ,179-196. https://doi. org/10.9761/jasss1961
  • Erkuş, Z. U., & Taşdemir, A. (2024). Okul yöneticilerinin görüşlerine göre okul dışı öğrenme ve okul dışı öğrenme pratikleri. İnformal Ortamlarda Araştırmalar Dergisi, 9(1), 81-99.
  • Erol, M., Okur, C., & Can, G. (2025). Sınıf öğretmenlerine göre hayat bilgisi dersinde ilkokul öğrencilerine kazandırılması gereken yaşam becerileri. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 15(2), 1198-1214. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1613649
  • Filiz, S. B., & Sel, B. (2018). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi ders kitabında yer alan değerlerin incelenmesi. Asian Journal of Instruction (E-AJI), 6(2), 1-17.
  • Gülen, S., Taş, E., & Darga, H. (2015). Yapılandırmacılık; örnek uygulamanın değerlendirilmesi ve kalıcılığa etkisi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 278-301. https://doi.org/10.14582/ duzgef.495
  • Gürel, D. (2016). Sınıf ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin ilkokul 4. sınıf insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersine yönelik görüşlerinin karşılıklı olarak incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 641-660.
  • Izgar, G. (2017). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi ders kitabının yapılandırmacı yaklaşım açısından analizi. İlköğretim Online, 16(2), 584-600. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2017.304720
  • İneç, Z. F. (2024). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programının çocuk hakları açısından incelenmesi. T. Çalık & S. Eryılmaz (Ed.), Türk Asrı Eşiğinde Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Üzerine Değerlendirmeler içinde (58-132). UASEB.
  • Kaçar, H.,& Kaçar, M. (2024). İlkokul dördüncü sınıf öğretmenlerinin dördüncü sınıf insan hakları vatandaşlık ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 8, 182-196.
  • Karagözoğlu, N. (2017). İnsan hakları eğitiminde gazetelerden yararlanma. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 64-79. https://doi.org/10.29299/kefad.2017.18.3.004
  • Karakuş, M., & Aslan, S. (2016). İlkokulda disiplinler arası öğretime yönelik mevcut durumun incelenmesi. Elementary Education Online, 15(4), 1325-1344. https://doi.org/10.17051/io.2016.29013
  • Kazu, İ. Y., & Özdemir, O. (2009). Öğrencilerin bireysel özelliklerinin yapay zekâ ile belirlenmesi (Bulanık mantık örneği). Akademik Bilişim, 11, 457-466.
  • Kerr, D. (1999). Citizenship education: A international comparison. QCA/NFER.
  • Kerr, D. (2003). Citizenship: Local, national and international.L. Gearon (Ed.), Learning to teach citizenship in the secondary school içinde. Routledge Falmer.
  • Keskin, S., & Işık, A. (2024). Yapılandırmacı öğretim programına uygun olarak hazırlanmış çalışma yapraklarıyla üçgenler konusunun 8’inci sınıflara öğretimi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(2), 208- 216. https://doi.org/10.17556/erziefd.1367234
  • Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15,170-189.
  • Konukaldı, I. (2012). İlköğretim fen ve teknoloji eğitiminde disiplinler arası tematik öğretim yaklaşımının öğrenme ürünleri üzerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
  • Küçük, A., & Yıldırım, N. (2021). Okul dışı öğrenme ortamlarında işlenen insan ve çevre ünitesinin akademik başarı üzerindeki etkisi. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 9(2), 205-264. https://doi.org/ 10.14527/9786257880541.11
  • Mangal, K. (2020). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersinde dijital öyküleme etkinliklerinin öğrencilerin girişimcilik becerilerine ve derse yönelik tutumlarına etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
  • Metin, M., & Bozdoğan, A. E. (2020). Fen bilimleri dersi kapsamında planetaryuma düzenlenen bir gezinin 7. sınıf öğrencilerinin akademik başarı, ilgi ve motivasyonuna etkisi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 240-260. https://doi.org/10.30855/gjes.2020.06.02.004
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2018). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı. https://mufredat.meb.gov. tr/Dosyalar/2018120202622474INSAN%20HAKLARI%20 YURTTASLIK%20VE%20DEMOKRASI%20OGRETIM%20 PROGRAMI.pdf
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2024a). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı. https://tymm.meb.gov.tr/upload/ program/2024programvat4Onayli.pdf
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2024b). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli öğretim programları ortak metni. https://tymm.meb.gov.tr/ortak-metin
  • Morris, P., & Cogan J. (2001). A comparative overview: Civic education across six soceties. International Journal of Educational Research, 35, 109-123.
  • Mutlu, M. (2024). Sosyal bilgiler dersi kapsamında demokrasi eğitiminin demokratik tutuma etkisinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Nizip Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(2), 95-111.
  • Oğuz Haçat, S., & Demir, F. B. (2017). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2(1), 1-17.
  • Oğuz Haçat, S., Önlen, M., Tatan, M., & Demir, F. B. (2018). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programlarının karşılaştırmalı analizi 1998, 2010, 2015, 2018. Researcher: Social Science Studies, 6(1), 407-422.
  • Özcan, C., & Kaptan, F. (2019). 2018 fen bilimleri öğretim programının fen bilimleri için uyarlanmış Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(2), 78-90.
  • Özçelik, C. (2015). Disiplinler arası öğretim yaklaşımına dayalı hazırlanan öğretim etkinliklerinin, öğrencilerin geometrik cisimlerin hacimleri konusundaki akademik başarılarına ve problem çözme becerilerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bartın Üniversitesi.
  • Özdemir, H., Aydın, S., & Çapa, M. (2023). Türkiye’deki sosyal bilgiler eğitiminde demokrasi ve insan haklarının önemi. International Journal of Progressive Studies in Education (İJOPSE), 1(1), 65-74. https://doi. org/10.5281/zenodo.7651459%20
  • Özdemir, M. (2010). Nitel veri analizi: Sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerine bir çalışma. Eskişehir Osmangazi üniversitesi sosyal bilimler dergisi, 11(1), 323-343.
  • Recepoğlu, E., & Çınar, H. (2024). İlkokul birinci sınıf öğrencilerinin okul stresi ve sınıf öğretmenlerinin görüşlerine göre alınması gereken tedbirler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(2), 1349-1384. https:// doi.org/10.17152/gefad.1311532
  • Sağdıç, M. (2019). Türkiye’de sosyal bilgiler eğitiminde disiplinler arası öğretim yaklaşımının tarihsel gelişimi. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 8(2), 390-403. https://doi.org/10.7596/taksad.v8i2.2121
  • Sağlam, H. İ., & Hayal, M. A. (2015). Sınıf öğretmenlerinin “insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi” dersinin ilkokul 4. sınıfta yer almasına ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 207-217. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2015.15.1-5000128603
  • Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç.,&Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250. http://doi.org/10.33400/kuje.843306
  • Sevim, S., & Demirci, E. (2025). Okul dışı öğrenme ortamlarında gerçekleştirilen fen öğretiminin akademik başarı ve bilimsel epistemolojik inançlara etkisinin incelenmesi: Güneş sistemi ve ötesi ünitesi örneği. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 63, 334-372. https://doi. org/10.9779/pauefd.1457628
  • Şatıroğlu Karaağaç, F. (2021). İlk ve ortaokul öğretim programlarında barış, insan hakları ve demokrasi eğitimi. OPUS International Journal of Society Researches, 18(Eğitim Bilimleri Özel Sayısı), 4269-4301. https://doi. org/10.26466/opus.907189
  • Şen, A. (2021). İnsan hakları, çocuk hakları ve insan hakları eğitimi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 11(1), 462-482. https:// doi.org/10.18039/ajesi.742558
  • Şentürk, C. (2017). İlkokulda uygulanan farklılaştırılmış öğretim programının etkililiğinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
  • Takak Kartal, H. M., Uzunkol, E., Aydın, F. N., & Kılıç, G. E. (2024). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler ve insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi ders kitaplarının 21. yüzyıl becerileri açısından incelenmesi. Uluslararası Ders Kitapları ve Eğitim Materyalleri Dergisi, 7(1), 73-101. https://doi. org/10.53046/ijotem.1467138
  • Taş, F., & Sırmacı, N. (2018). Farklılaştırılmış öğretim tasarımının öğrencilerin bilişüstü becerilerine ve matematik akademik başarılarına etkisi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 336-351. https:// doi.org/10.17556/erziefd.312251
  • Taşkın, S. (2025). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nde değerler eğitimi yaklaşımının analizi. İstanbul Eğitim Dergisi, 2, 160-180. https://doi. org/10.71270/istanbulegitim.istj.1640604
  • Toprak, E., & Demir, S. B. (2017). İlkokul 4. sınıf “insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi” dersinde yaşanan sorunların sınıf öğretmenleri tarafından değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(4), 2160-2179. https://doi.org/10.17240/ aibuefd.2017.17.32772-364005
  • Türkben, T. (2022). Türkçe öğretmenlerinin sınıf içi öğrenme becerilerini ölçme ve değerlendirme yeterlikleri. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 13(25), 45-72.
  • Uludağ Kırçıl, R., & Uluçınar Sağır, Ş. (2025). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin sınıf içi yansımaları: Öğretmen görüşleri. Erciyes Journal of Education, 9(1), 24-46. https://doi.org/10.32433/eje.1673094
  • Ulusoy, A., & Taşer, S. (2024). Sosyal bilgiler dersinde farklılaştırılmış öğretim uygulamalarına ilişkin öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy University Journal of Education Faculty, (72), 571-601. https:// doi.org/10.21764/maeuefd.1495720
  • Ülger, A., & Kurt, M. (2021). İlkokul 1. sınıfa başlanılan dönemdeki bilişsel hazırbulunuşluk düzeyinin eğitim hayatına yansımalarının incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(51), 500-512. https://dx.doi. org/10.29228/SOBIDER.49765
  • Yabaş, D., & Altun, S. (2009). Farklılaştırılmış öğretim tasarımının öğrencilerin öz yeterlik algıları, bilişüstü becerileri ve akademik başarılarına etkisinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37, 201- 214.
  • Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
  • Yüksel, A. G. S. (1998). Okula dayalı program geliştirme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16(16), 513-525.

2018 ve 2024 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi Dersi Öğretim Programlarının Karşılaştırmalı Analizi

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: 1, 941 - 986, 24.12.2025
https://doi.org/10.37669/milliegitim.1707590

Öz

Araştırmanın amacı 2018 ve 2024 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi Dersi Öğretim Programlarının program yapısı, program ögeleri, öğretim programının amaçları, beceriler, değerler, ölçme ve değerlendirme yaklaşımı, uygulamada dikkat edilecek hususlar, ders kitapları hazırlanırken esas alınan forma sayıları, ders kitaplarının ebatları ve kazanım/öğrenme çıktısı sayısı açısından karşılaştırılmasıdır. Doküman incelemesinden yararlanılan araştırmadaki verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. 2018 öğretim programındaki 29 kazanımın yerini 2024 öğretim programında 20 öğrenme çıktısının aldığı görülmektedir. Ünitelerin öğrenme alanı olarak yeniden yapılandırıldığı ve isimlerinin değiştirildiği belirlenmiştir. 2024 öğretim programının beceri temelli bir şekilde ve disiplinler arası yaklaşım esas alınarak hazırlandığı; akademik başarı seviyesi akranlarına göre yüksek olan öğrencilere yönelik “zenginleştirme” ve akademik başarı seviyesi akranlarına göre düşük olan öğrencilere yönelik “destekleme” etkinliklerini kapsayan farklılaştırma bölümünü içerdiği görülmüştür. Ayrıca 2024 öğretim programında her bir okul zümresinin bağımsız eğitim öğretim etkinlikleri planlaması ve uygulamasına imkân tanıyan “okul temelli planlama” bölümüne yer verildiği; sosyal duygusal beceriler ile öğretmenlerin programa ilişkin görüşlerinin program geliştirme çalışmalarına yön vermesini sağlayacak olan “öğretmen yansıtmaları” bölümünün programa eklendiği belirlenmiştir.

Etik Beyan

Bu araştırmada doküman analizi yapıldığından etik kurul iznine gerek yoktur. Araştırma sürecinde etik kurallara uygun davranılmıştır. Etik kurallara aykırı olan uygulamalardan kaçınılmıştır.

Kaynakça

  • Akçeşme, B. (2018). Sınıf öğretmenlerinin insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersine yönelik görüşleri: Afyonkarahisar ili örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
  • Akdeniz, B. (2018). İlkokul 4. sınıf insan hakları vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (Kastamonu örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
  • Altıntaş, İ. N. (2025). Maarif Yüzyılı Eğitim Modeli’nin 4. sınıf insan hakları vatandaşlık ve demokrasi dersinin eleştirel ve sorgulayıcı yaklaşım bağlamında incelenmesi: Beceri ve eğilimler örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 73, 660-683. https://doi. org/10.21764/maeuefd.1525374
  • Arabacı, S., & Akgül, G. D. (2020). Okul dışı öğrenme ortamlarına yönelik fen bilgisi öğretmenlerinin görüşleri. International Journal of Scholars in Education, 3(2), 276-291.
  • Aslan, M., & Akalan, G. (2020). Özgün baskı resim derslerinde disiplinler arası yaklaşımların akademik başarıya etkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(3), 1343-1359. https://doi.org/10.17152/ gefad.804995
  • Aslan, S., & Aybek, B. (2018). Sınıf öğretmenlerinin ilkokul 4. sınıf insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programına yönelik görüşlerinin incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38(1), 233-262.
  • Avcı, G. (2019). Sınıf dışı eğitimin ilkokul öğrencilerinin sosyal bilgiler dersine yönelik tutum, başarı ve hatırda tutma düzeyine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
  • Bakioğlu, B. (2017). 5. sınıf vücudumuz bilmecesini çözelim ünitesinin okul dışı öğrenme ortamı destekli öğretiminin etkililiği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Amasya Üniversitesi.
  • Batdı, V., Öztaş, C., & Talan, T. (2021). Fen bilgisi dersinde yapılandırmacı yaklaşım uygulamalarının karma-meta yöntem ile analizi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(40), 33-44. https:// doi.org/10.14582/duzgef.2021.175
  • Beler, Y. (2019). Farklılaştırılmış öğretim ortamının sınıf yönetimine ve öğrencilerin akademik başarısına etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
  • Bezirgan, G., & Ateş, S. (2024). Farklılaştırılmış öğretim yönteminin öğrencilerin okuduğunu anlama becerisine ve üstbilişsel farkındalık düzeyine etkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 12(1), 39-51. http://doi.org/10.16916/ aded.1347929
  • Bilgin, A., & Kılıç, H. (2023). Okul dışı öğrenme ortamlarının 5. sınıfta bulunan güneş, dünya ve ay ünitesine yönelik akademik başarı ve tutum etkileri. Gayri Resmi Ortamlarda Araştırma Dergisi, 8(2), 211-236.
  • Bolat, A., Karamustafaoğlu, S., & Karamustafaoğlu, O. (2020). Okul dışı öğrenme ortamının 5. sınıf ‘canlılar dünyası’ ünitesinde öğrenci başarısına etkisi: Biyoçeşitlilik müzesi örneği. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(1), 42-54.
  • Bowen, G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
  • Boyraz, C., Çimen, G., & Turan, A. (2022). Eleştirel düşünme becerisi açısından ilkokul sınıfları: Bir karma yöntem araştırması. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 133-143.
  • Buğday, G., & Küçükoğlu, A. (2017). 4. sınıf insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi ders kitabının çocuk katılım hakkı ilkelerine göre incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 2(2), 61-81.
  • Çiçek, Ö., & Saraç, E. (2017). Fen bilimleri öğretmenlerinin okul dışı öğrenme ortamlarındaki yaşantıları ile ilgili görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 504-522. https://doi. org/10.29299/kefad.2017.18.3.027
  • Çobanoğlu, R., & Yıldırım, A. (2021). Türkiye’de program geliştirme çalışmaları: Cumhuriyet’in ilanından günümüze tarihsel bir analiz. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 19(2), 810-830. https://doi.org/10.37217/tebd.912329
  • Coşkun, S. (2009). İlköğretim 8. sınıf matematik dersinin disiplinler arası yaklaşımla işlenmesinin öğrencilerin matematik başarıları ve eleştirel düşünme eğilimleri üzerindeki etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
  • Danişman, Ş., & Karadağ, E. (2015). Öğrenme alanları ve kazanımlar bağlamında 2005 ve 2013 beşinci sınıf matematik öğretim programlarının karşılaştırılması. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education (TURCOMAT), 6(3), 380-398. https://doi.org/10.16949/ turcomat.03423
  • Duman, B., & Aybek, B. (2003). Süreç-temelli ve disiplinler arası öğretim yaklaşımlarının karşılaştırılması. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi,11, 1-12.
  • Durdi, M., & Erdamar, G. (2020). Sosyal bilgiler ve sınıf öğretmenlerinin 4. sınıf insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programına ilişkin görüşleri. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 7(1), 193-218.
  • Ektem, I., Keçici, S., & Pilten, G. (2016). Sınıf öğretmenlerinin süreç odaklı ölçme ve değerlendirme yöntemlerine ilişkin görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 661-680.
  • Elgün, A. (2023). Hayat bilgisi öğretiminde disiplinler arası yaklaşım bağlamında müzik ve görsel sanat derslerinden yararlanılmasının öğrenci başarısına etkisi. Temel Eğitim, (20), 6-16. https://doi.org/10.52105/temelegitim.20.1
  • Elkatmış, M. (2013). 1998 vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programı ile 2010 vatandaşlık ve demokrasi eğitimi programlarının karşılaştırılması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 14(3), 59-74.
  • Er, H., Ünal, F., & Özmen, C. (2013). 8. sınıf vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersinin 4. sınıfa alınmasına ilişkin görüşler üzerine bir araştırma. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(8) ,179-196. https://doi. org/10.9761/jasss1961
  • Erkuş, Z. U., & Taşdemir, A. (2024). Okul yöneticilerinin görüşlerine göre okul dışı öğrenme ve okul dışı öğrenme pratikleri. İnformal Ortamlarda Araştırmalar Dergisi, 9(1), 81-99.
  • Erol, M., Okur, C., & Can, G. (2025). Sınıf öğretmenlerine göre hayat bilgisi dersinde ilkokul öğrencilerine kazandırılması gereken yaşam becerileri. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 15(2), 1198-1214. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1613649
  • Filiz, S. B., & Sel, B. (2018). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi ders kitabında yer alan değerlerin incelenmesi. Asian Journal of Instruction (E-AJI), 6(2), 1-17.
  • Gülen, S., Taş, E., & Darga, H. (2015). Yapılandırmacılık; örnek uygulamanın değerlendirilmesi ve kalıcılığa etkisi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 278-301. https://doi.org/10.14582/ duzgef.495
  • Gürel, D. (2016). Sınıf ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin ilkokul 4. sınıf insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersine yönelik görüşlerinin karşılıklı olarak incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 641-660.
  • Izgar, G. (2017). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi ders kitabının yapılandırmacı yaklaşım açısından analizi. İlköğretim Online, 16(2), 584-600. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2017.304720
  • İneç, Z. F. (2024). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programının çocuk hakları açısından incelenmesi. T. Çalık & S. Eryılmaz (Ed.), Türk Asrı Eşiğinde Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Üzerine Değerlendirmeler içinde (58-132). UASEB.
  • Kaçar, H.,& Kaçar, M. (2024). İlkokul dördüncü sınıf öğretmenlerinin dördüncü sınıf insan hakları vatandaşlık ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 8, 182-196.
  • Karagözoğlu, N. (2017). İnsan hakları eğitiminde gazetelerden yararlanma. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 64-79. https://doi.org/10.29299/kefad.2017.18.3.004
  • Karakuş, M., & Aslan, S. (2016). İlkokulda disiplinler arası öğretime yönelik mevcut durumun incelenmesi. Elementary Education Online, 15(4), 1325-1344. https://doi.org/10.17051/io.2016.29013
  • Kazu, İ. Y., & Özdemir, O. (2009). Öğrencilerin bireysel özelliklerinin yapay zekâ ile belirlenmesi (Bulanık mantık örneği). Akademik Bilişim, 11, 457-466.
  • Kerr, D. (1999). Citizenship education: A international comparison. QCA/NFER.
  • Kerr, D. (2003). Citizenship: Local, national and international.L. Gearon (Ed.), Learning to teach citizenship in the secondary school içinde. Routledge Falmer.
  • Keskin, S., & Işık, A. (2024). Yapılandırmacı öğretim programına uygun olarak hazırlanmış çalışma yapraklarıyla üçgenler konusunun 8’inci sınıflara öğretimi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(2), 208- 216. https://doi.org/10.17556/erziefd.1367234
  • Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15,170-189.
  • Konukaldı, I. (2012). İlköğretim fen ve teknoloji eğitiminde disiplinler arası tematik öğretim yaklaşımının öğrenme ürünleri üzerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
  • Küçük, A., & Yıldırım, N. (2021). Okul dışı öğrenme ortamlarında işlenen insan ve çevre ünitesinin akademik başarı üzerindeki etkisi. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 9(2), 205-264. https://doi.org/ 10.14527/9786257880541.11
  • Mangal, K. (2020). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersinde dijital öyküleme etkinliklerinin öğrencilerin girişimcilik becerilerine ve derse yönelik tutumlarına etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
  • Metin, M., & Bozdoğan, A. E. (2020). Fen bilimleri dersi kapsamında planetaryuma düzenlenen bir gezinin 7. sınıf öğrencilerinin akademik başarı, ilgi ve motivasyonuna etkisi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 240-260. https://doi.org/10.30855/gjes.2020.06.02.004
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2018). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı. https://mufredat.meb.gov. tr/Dosyalar/2018120202622474INSAN%20HAKLARI%20 YURTTASLIK%20VE%20DEMOKRASI%20OGRETIM%20 PROGRAMI.pdf
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2024a). İnsan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı. https://tymm.meb.gov.tr/upload/ program/2024programvat4Onayli.pdf
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2024b). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli öğretim programları ortak metni. https://tymm.meb.gov.tr/ortak-metin
  • Morris, P., & Cogan J. (2001). A comparative overview: Civic education across six soceties. International Journal of Educational Research, 35, 109-123.
  • Mutlu, M. (2024). Sosyal bilgiler dersi kapsamında demokrasi eğitiminin demokratik tutuma etkisinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Nizip Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(2), 95-111.
  • Oğuz Haçat, S., & Demir, F. B. (2017). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2(1), 1-17.
  • Oğuz Haçat, S., Önlen, M., Tatan, M., & Demir, F. B. (2018). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programlarının karşılaştırmalı analizi 1998, 2010, 2015, 2018. Researcher: Social Science Studies, 6(1), 407-422.
  • Özcan, C., & Kaptan, F. (2019). 2018 fen bilimleri öğretim programının fen bilimleri için uyarlanmış Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(2), 78-90.
  • Özçelik, C. (2015). Disiplinler arası öğretim yaklaşımına dayalı hazırlanan öğretim etkinliklerinin, öğrencilerin geometrik cisimlerin hacimleri konusundaki akademik başarılarına ve problem çözme becerilerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bartın Üniversitesi.
  • Özdemir, H., Aydın, S., & Çapa, M. (2023). Türkiye’deki sosyal bilgiler eğitiminde demokrasi ve insan haklarının önemi. International Journal of Progressive Studies in Education (İJOPSE), 1(1), 65-74. https://doi. org/10.5281/zenodo.7651459%20
  • Özdemir, M. (2010). Nitel veri analizi: Sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerine bir çalışma. Eskişehir Osmangazi üniversitesi sosyal bilimler dergisi, 11(1), 323-343.
  • Recepoğlu, E., & Çınar, H. (2024). İlkokul birinci sınıf öğrencilerinin okul stresi ve sınıf öğretmenlerinin görüşlerine göre alınması gereken tedbirler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(2), 1349-1384. https:// doi.org/10.17152/gefad.1311532
  • Sağdıç, M. (2019). Türkiye’de sosyal bilgiler eğitiminde disiplinler arası öğretim yaklaşımının tarihsel gelişimi. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 8(2), 390-403. https://doi.org/10.7596/taksad.v8i2.2121
  • Sağlam, H. İ., & Hayal, M. A. (2015). Sınıf öğretmenlerinin “insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi” dersinin ilkokul 4. sınıfta yer almasına ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 207-217. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2015.15.1-5000128603
  • Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç.,&Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250. http://doi.org/10.33400/kuje.843306
  • Sevim, S., & Demirci, E. (2025). Okul dışı öğrenme ortamlarında gerçekleştirilen fen öğretiminin akademik başarı ve bilimsel epistemolojik inançlara etkisinin incelenmesi: Güneş sistemi ve ötesi ünitesi örneği. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 63, 334-372. https://doi. org/10.9779/pauefd.1457628
  • Şatıroğlu Karaağaç, F. (2021). İlk ve ortaokul öğretim programlarında barış, insan hakları ve demokrasi eğitimi. OPUS International Journal of Society Researches, 18(Eğitim Bilimleri Özel Sayısı), 4269-4301. https://doi. org/10.26466/opus.907189
  • Şen, A. (2021). İnsan hakları, çocuk hakları ve insan hakları eğitimi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 11(1), 462-482. https:// doi.org/10.18039/ajesi.742558
  • Şentürk, C. (2017). İlkokulda uygulanan farklılaştırılmış öğretim programının etkililiğinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
  • Takak Kartal, H. M., Uzunkol, E., Aydın, F. N., & Kılıç, G. E. (2024). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler ve insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi ders kitaplarının 21. yüzyıl becerileri açısından incelenmesi. Uluslararası Ders Kitapları ve Eğitim Materyalleri Dergisi, 7(1), 73-101. https://doi. org/10.53046/ijotem.1467138
  • Taş, F., & Sırmacı, N. (2018). Farklılaştırılmış öğretim tasarımının öğrencilerin bilişüstü becerilerine ve matematik akademik başarılarına etkisi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 336-351. https:// doi.org/10.17556/erziefd.312251
  • Taşkın, S. (2025). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nde değerler eğitimi yaklaşımının analizi. İstanbul Eğitim Dergisi, 2, 160-180. https://doi. org/10.71270/istanbulegitim.istj.1640604
  • Toprak, E., & Demir, S. B. (2017). İlkokul 4. sınıf “insan hakları, vatandaşlık ve demokrasi” dersinde yaşanan sorunların sınıf öğretmenleri tarafından değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(4), 2160-2179. https://doi.org/10.17240/ aibuefd.2017.17.32772-364005
  • Türkben, T. (2022). Türkçe öğretmenlerinin sınıf içi öğrenme becerilerini ölçme ve değerlendirme yeterlikleri. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 13(25), 45-72.
  • Uludağ Kırçıl, R., & Uluçınar Sağır, Ş. (2025). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin sınıf içi yansımaları: Öğretmen görüşleri. Erciyes Journal of Education, 9(1), 24-46. https://doi.org/10.32433/eje.1673094
  • Ulusoy, A., & Taşer, S. (2024). Sosyal bilgiler dersinde farklılaştırılmış öğretim uygulamalarına ilişkin öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy University Journal of Education Faculty, (72), 571-601. https:// doi.org/10.21764/maeuefd.1495720
  • Ülger, A., & Kurt, M. (2021). İlkokul 1. sınıfa başlanılan dönemdeki bilişsel hazırbulunuşluk düzeyinin eğitim hayatına yansımalarının incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(51), 500-512. https://dx.doi. org/10.29228/SOBIDER.49765
  • Yabaş, D., & Altun, S. (2009). Farklılaştırılmış öğretim tasarımının öğrencilerin öz yeterlik algıları, bilişüstü becerileri ve akademik başarılarına etkisinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37, 201- 214.
  • Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
  • Yüksel, A. G. S. (1998). Okula dayalı program geliştirme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16(16), 513-525.
Toplam 75 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Eğitimde Program Geliştirme, Eğitimde Program Değerlendirme, Sınıf Eğitimi
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Serkan Deniz 0000-0001-7573-5704

Eyüp İzci 0000-0002-6975-0454

Gönderilme Tarihi 27 Mayıs 2025
Kabul Tarihi 7 Aralık 2025
Yayımlanma Tarihi 24 Aralık 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 54 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Deniz, S., & İzci, E. (2025). 2018 ve 2024 İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi Dersi Öğretim Programlarının Karşılaştırmalı Analizi. Milli Eğitim Dergisi, 54(1), 941-986. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1707590