Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Türkçe 5. Sınıf Ders Kitabı’ndaki Etkinliklerin İşlev Temelli Dil Yapıları / Söz Varlığı ve Taksonomik Düzeyleri

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: 1, 709 - 758, 24.12.2025
https://doi.org/10.37669/milliegitim.1710286

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM) kapsamında uygulamaya koyulan Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı (TDÖP) kapsamında hazırlanmış olan Türkçe 5. Sınıf Ders Kitabı’ndaki işlev temelli dil yapıları / söz varlığı kategorilerine dâhil olan etkinliklerin ve bunların taksonomik düzeylerinin belirlenmesidir. Bu amaçla ders kitabındaki ana dinleme ve okuma metinlerinin yani etkinlikler içerisindeki metinler ile tema sonu değerlendirmelerindeki metinler dışındakilerin etkinlikleri ele alınmıştır. Her etkinlik, güncellenmiş Bloom taksonomisi bağlamında ve TDÖP’deki işlev temelli dil yapıları / söz varlığı kategorilerine göre incelenmiştir. Böylece her etkinlik, güncellenmiş Bloom taksonomisindeki bilgi türleri ile bilişsel süreç boyutlarına göre değerlendirilmiştir. Doküman incelemesi yönteminin kullanıldığı çalışma sonunda şu sonuçlara ulaşılmıştır. İşlev temelli dil yapıları / söz varlığı kategorilerine bütüncül bakıldığında kitabın temaları arasında nispeten dengeli bir etkinlik dağılımı olduğu ortaya çıkmıştır. Bu kategoriler ayrı ayrı değerlendirildiğinde ise bunlara yönelik etkinliklerin temalar arasında dengeli bir dağılım göstermediği tespit edilmiştir. Bazı kategorilere ilişkin etkinliklerin belli temalarda toplandığı anlaşılmıştır. Bazı kategorilere yönelik etkinliklerin ise çok az sayıda olduğu belirlenmiştir. Ayrıca incelenen etkinliklerin bilişsel süreç boyutları açısından daha çok anlama ve uygulama basamaklarında toplandığı ortaya konmuştur. Bilgi türleri açısından ise kavramsal ve olgusal türlerde toplandığı anlaşılmıştır. Elde edilen bulgular doğrultusunda Türkçe ders kitaplarına yönelik öneriler sunulmuştur.

Etik Beyan

Mustafa ARMUT ve Tarık BAŞAR tarafından yürütülen “Türkçe 5. Sınıf Ders Kitabı’ndaki Etkinliklerin İşlev Temelli Dil Yapıları / Söz Varlığı ve Taksonomik Düzeyleri” başlıklı çalışmada, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli kapsamında hazırlanan Türkçe 5. Sınıf Ders Kitabı incelenmiştir. Bu doğrultuda veri kaynağı olarak anılan kitap, veri toplama yöntemi olarak ise doküman inceleme yöntemi kullanıldığı için etik izne gerek duyulmamıştır. Saygılarımızla…

Kaynakça

  • Adams, N. E. (2015). Bloom’s taxonomy of cognitive learning objectives. Journal of the Medical Library Association, 103(3), 152-153. http:// dx.doi.org/10.3163/1536-5050.103.3.010
  • Albayrak, F. (2022). Türkçe dil bilgisi öğretimine bütüncül bir yaklaşım: Dil bilgisiyle ilgili kazanımların program ve ders kitaplarındaki görünümleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 10(4), 829-857. https://doi.org/10.16916/ aded.1161499
  • Altun, K., & Yıldız, D. (2023). Yenilenmiş Bloom Taksonomisi ve PISA okuma becerileri yeterliklerine göre 8. sınıf Türkçe ders kitabı tema değerlendirme sorularının incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 24(1), 90- 106. https://doi.org/10.12984/egeefd.1128483
  • Anderson, L. W., & Krathwohl, D. R. (2001). A taxonomy for learning, teaching, and assessing: A revision of Bloom’s taxonomy of educational objectives. Longman.
  • Arslan, S., & Göçer, A. (2024). Türkçe eğitiminde metin temelli işlevsel dil bilgisi öğretimine yönelik bir eylem araştırması. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 8(2), 25-58. https://dergipark.org.tr/tr/pub/adea/ issue/89603/1496427
  • Austin, J. L. (1962). How to do things with words: The William James lectures delivered at Harvard University in 1955. Clarendon Press.
  • Aydın, İ., & Aydın, G. (2020). 2018 Türkçe dersi öğretim programı bağlamında 5, 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki söz varlığına yönelik etkinliklerin sözcük öğretimi açısından incelenmesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 10(1), 1-23. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1021353
  • Aydın, İ., Uyar, Y. E., & Akpınar, M.Y. (2024). Türkçe öğretmenlerinin dil bilgisi öğretimine ilişkin görüşleri üzerine bir değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 61, 2416-2435. https://doi. org/10.53444/deubefd.1474510
  • Benzer, A. (2023). Dil öğretiminde işlevsel dil bilgisi (4. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Bloom, B. (1956). Taxonomy of educational objectives: Book 1 cognitive domain. Longman.
  • Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27–40. https://doi.org/10.3316/ QRJ0902027
  • Brennan, R. L., & Prediger, D.J. (1981). Coefficient kappa: Some uses, misuses, and alternatives. Educational and Psychological Measurement, 41(3), 687–699. https://doi.org/10.1177/001316448104100307
  • Buth, R. (2023). Functional grammar and the pragmatics of information structure for biblical languages. In W. A. Ross & E. Robar (Eds.), Linguistic theory and the biblical text. University of Cambridge. https://doi.org/10.11647/ obp.0358.02
  • Chomsky, N. (1965). Aspects of the theory of the syntax. MIT Press.
  • Creswell, J. W. (2013). Qualitative inquiry & research design: Choosing among five approaches (3rd ed.). Sage Publications.
  • Creswell, J. W. (2016). 30 essential skills for the qualitative researcher. Sage Publications.
  • Cruz, M. C.N. (2019). The role of systemic functional grammar in the expansion of nominal groups. Profile: Issues in Teachers’ Professional Development, 21(2), 97-112. https://doi.org/10.15446/profile.v21n2.73796
  • Çalışkan, G. (2016). Türkçe dersi öğretim programı ve Türkçe ders kitapları: 5. sınıf Türkçe ders kitabına yönelik bir inceleme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4(2), 200-214. https://doi.org/10.16916/aded.93425
  • Decarrico, J. S. (2001). Vocabulary learning and teaching. In M.Celce Murcia (Ed.). Teaching English as a second or foreign language (Third edition). Heinle & Heinle Tomson Learning.
  • Demirel, Ö. & Kıroğlu, K. (2021). Eğitim ve ders kitapları. Ö. Demirel & K.
  • Kıroğlu (Ed.),Ders kitabı incelemesi (5. baskı, ss. 4-13). Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Derewianka, B. (2003). Making grammar relevant to students’ lives. In G. Bull, & M. Anstey (Eds.), The literacy lexicon (2nd ed., pp. 37-50) Pearson.
  • Derewianka, B., & Jones, P. (2010). From traditional grammar to functional grammar: Bridging the divide. University of Wollongong Research Online. https://ro.uow.edu.au/articles/journal_contribution/From_ traditional_grammar_to_functional_grammar_bridging_the_ divide/27716754?file=50467233
  • Dik, S. C. (1981). Functional grammar (3rd ed.). Foris Publications.
  • Dik, S.C. (1997). The theory of functional grammar (2nd rev. ed.). Walter de Gruyter & Co.
  • Doğan, K., & Süğümlü, Ü. (2023). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerle dil bilgisi etkinliklerinin ilişkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 21(2), 731-757.
  • Dolunay, S. K., & Koçyiğit, S. (2023). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi terimleri ve bunlara ilişkin öğretmen görüşleri. International Journal of Language Academy, 11(2), 206-219. http://dx.doi. org/10.29228/ijla.69731
  • Durbidge, L. (2022). Dell Hymes and language education. In Oxford research encyclopedia of education. https://doi.org/10.1093/ acrefore/9780190264093.013.1735
  • Durukan, E., & Demir, E. (2017). 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe dersi öğrenci çalışma kitaplarındaki etkinliklerin Bloom’un yenilenmiş taksonomisine göre sınıflandırılması. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(3), 1619-1629. https://dergipark.org.tr/en/pub/teke/issue/31471/344463
  • Ekinci Çelikpazu, E. (2015). Ortaokul 5-8. sınıf Türkçe dil bilgisi öğretimi üzerine bir inceleme. Electronic Turkish Studies, 10(15), 333-360. http:// dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8926
  • Erdem, İ., & Çelik, M. (2011). Dil bilgisi öğretim yöntemi üzerine değerlendirmeler. Turkish Studies, 6(1), 1057-1069. http://dx.doi. org/10.7827/TurkishStudies.1988
  • Eroğlu, D., & Sarar Kuzu, T. (2014). Türkçe ders kitaplarındaki dilbilgisi kazanımlarının ve sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Başkent University Journal of Education, 1(1), 72-80.
  • Forehand, M. (2010). Bloom’s taxonomy. In M. Orey (Ed.), Emerging perspectives on learning, teaching and technology (pp. 47-56). Global Text.
  • Güler, M., & Mert, O. (2022). Türkçe eğitimi alanında yenilenmiş Bloom taksonomisini temel alarak yapılan akademik çalışmaların incelenmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(35), 1089-1118. https://doi. org/10.35675/befdergi.1031207
  • Güven, A. Z., & Sert, Ş. (2024). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının işlevsel dil bilgisi kuramı bakımından incelenmesi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 12(3), 54-73. https://dergipark.org. tr/tr/pub/ijlet/issue/87434/1526041
  • Halliday, M.A.K. (2014). Halliday’s introduction to functional grammar (4th rev. ed., revised by C. M. I. M. Matthiessen). Routledge.
  • Hymes, D. (1972). On communicative competence. In J.B. Pride, & J. Holmes (Eds.), Sociolingustics: Selected readings (pp. 269-292). Penguin Books.
  • İsmail, T., & Raslan, A.G. (2020). Assessing grammar and morphology question papers of Malaysian Islamic High Certificate according to Bloom’s taxonomy: A descriptive and analytical. Journal of Linguistic and Literary Studies, 11(1), 51–68. https://journals.iium.edu.my/arabiclang/ index.php/jlls/article/view/785
  • İşcan, A. (2007). İşlevsel dil bilgisinin Türkçe öğretimindeki yeri. Current Perspectives in Social Sciences, 9(1), 253-258. https://dergipark.org.tr/ en/pub/ataunisosbil/issue/2819/37997
  • Kanat, A. (2021). Türkçe ders kitaplarında dil bilgisi öğretimi konulu lisansüstü tezlerin yönelimleri üzerine bir değerlendirme. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8(15), 19-34. https://doi.org/10.29129/ inujgse.879394
  • Kanık Uysal, P., Karabağ, A. & Uygur, M. E. (2025). Ana dili öğretiminde kullanılan ders kitaplarına yönelik bir inceleme: Rusya ve Türkiye örneği. Uluslararası Türkçe Öğretimi Araştırmaları Dergisi, 5(1), 31- 59. https://zenodo.org/doi/10.5281/zenodo.15154857
  • Kansızoğlu, N., & Bekiroğlu, N. (2023). Kelime öğretimi alanında yapılan lisansüstü tezlere ilişkin bir meta-sentez çalışması. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı 1(Cumhuriyetin 100. Yılına), 932-983. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1359181
  • Kaplan, K. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan dinleme/izleme becerisini ölçmeye yönelik soruların yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(1), 626-645. http://www.itobiad.com/tr/pub/issue/60435/836238
  • Karadağ, Ö. (2019). Aynı sınıf düzeyi için hazırlanan Türkçe ders kitaplarının ortak sözvarlığı açısından karşılaştırılması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 1130-1140. https://doi.org/10.16916/aded.616942
  • Karagöl, E., & Tarakcı, R. (2019). Söz varlığı öğretimi açısından ortaokul Türkçe ders kitapları. Milli Eğitim, 48(222), 149-171. https://dergipark.org.tr/en/ download/article-file/725987
  • Karagöl, E., & Yeşilyurt, E. (2025). Yenilenmiş Bloom taksonomisi ve Türkiye yüzyılı maarif modelindeki değerler bağlamında 5. sınıf Türkçe ders kitabı. Anadolu Dil ve Eğitim Dergisi, 3(1), 9-26. https://10.5281/ zenodo.15755182
  • Karagöz, M., & Oryaşın, U. (2014). Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi etkinliklerinin metinlerle ilişkisi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(2), 187-194.
  • Karakaş Yıldırım, Ö. (2020). 8. sınıf Türkçe ders kitabındaki yazma etkinliklerinin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 315-325. https://doi.org/10.16916/aded.675304
  • Kavruk, H., & Yıldırım, N. (2021). Türkçe öğretim programındaki konuşma kazanımlarının ortaokul Türkçe ders kitabı (5, 6, 7 ve 8. sınıf) etkinliklerine yansıması. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 9(2), 159-174. https://doi.org/10.29228/ijlet.51274
  • Kılınç, O. (2024). İşlevsel dil bilgisi yöntemiyle Türkçede “azlık” kavramının incelenmesi. Y. Yılmaz (Ed.), Rumeli filoloji yazıları 1 içinde. Rumeli Yayıncılık.
  • Krathwohl, D. R. (2002). A revision of Bloom’s taxonomy: An overview. Theory into Practice, 41(4), 212–218. https://www.jstor.org/stable/pdf/1477405
  • Krathwohl, D. R., & Anderson, L.W. (2010). Merlin C. Wittrock and the revision of Bloom’s taxonomy. Educational Psychologist, 45(1), 64-65. https:// doi.org/10.1080/00461520903433562
  • Kuckartz, U., & Rädiker, S. (2019). Analyzing qualitative data with MAXQDA. Springer.Kurudayıoğlu, M. (2005). İlköğretim II. kademe öğrencilerinin kelime hazinesi üzerine bir araştırma. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
  • Langacker, R.W. (2008). Cognitive grammar: A basic introduction. Oxford University Press.
  • Mackenzie, J. L. (1992). What is functional grammar? l’Université Foy, Québec. http://dx.doi.org/10.1075/hop.m.fun1
  • Matthiessen, C. M. I. M., & Halliday, M. A. K. (2009). Systemic functional grammar: A first step into the theory. Higher Education Press.
  • Mete, F., Çiçek, S., & Asar, A. (2022). Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi konuları: Yapılandırmacı yaklaşım öncesi ve sonrası. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 10(2), 363-384. https://doi.org/10.16916/aded.1064198
  • Mete, G. (2017). Ortaokul Türkçe dil bilgisi öğretimine ilişkin öğretmen görüşleri. International Journal of Language Academy, 5(3), 306-328. http://dx.doi.org/10.18033/ijla.3604
  • Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). An expanded sourcebook qualitative data analysis. Sage Publications.
  • Miles, M. B., Huberman, A.M., & Saldaña, J. (2019). Qualitative data analysis: A methods sourcebook (4th ed.). Sage Publications.
  • Morgan, H. (2022). Conducting a qualitative document analysis. The Qualitative Report, 27(1), 64–77. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2022.5044
  • Mutlu, H. H., & Dinç, S. (2019). 6. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan temalardaki metinlerin kök değerlerle ilişkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 1048- 1062. https://doi.org/10.16916/aded.593400
  • Oryaşın, U. (2021). Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin Yenilenen Bloom Sınıflandırması’na göre incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(3), 820- 832. https://doi.org/10.16916/aded.888116
  • Ömeroğlu, A. F. (2023). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında dil bilgisi konularına yönelik etkinliklerin geliştirilme düzeyi ve metinlerle ilişkisinin değerlendirilmesi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Dergisi, 5(2), 313-329. https://doi.org/10.38151/akef.2023.56
  • Ömeroğlu, A. F. (2025). Türkçe öğretmeni adaylarının dil yapılarının işlevsel katkılarıyla ilgili anlayışları: İşlevsel dil bilgisi öğretimi bağlamında bir inceleme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 13(2), 471-487. https://doi. org/10.16916/aded.1659884
  • Özdemir, S. (2021). Kuramdan uygulamaya Türkçe ders kitabı incelemeleri (3. baskı). Anı Yayıncılık.
  • Özer, Ş., & Özkaya, S. D. (2020). 5, 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Z. Gölen & S. Özer (Ed.) İnsanî ve sosyal bilimlerde güncel araştırmalar içinde. Cetinje.
  • Özkan, U. B. (2021). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi (4. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Pan, L., & Chen, P. (2020). Research on language-teaching materials—An evaluation of extensive reading textbooks. Theory and Practice in Language Studies, 10(12), 1628–1633. https://doi.org/10.17507/ TPLS.1012.17
  • Riazi, A. M., & Mosalanejad, N. (2010). Evaluation of Learning Objectives in Iranian High-School and Pre-University English Textbooks Using Bloom’s Taxonomy. The Electronic Journal for English as a Second Language, 13(4). https://tesl-ej.org/wordpress/issues/volume13/ej52/ ej52a5/
  • Sallabaş, M. E., & Yılmaz, G. (2020). Türkçe ders kitabında bulunan metin altı sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisi’ne göre incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 586-596. https://doi.org/10.16916/aded.679933
  • Searle, J. R. (1969). Speech acts: An essay in the philosophy of language. Cambridge University Press. https://books.google.com.tr/ b o o k s ? i d = t 3 _ W h f k n v F 0 C & p g = PA 1 2 & h l = t r & s o u r c e = g b s _ toc_r&cad=2#v=onepage&q&f=false
  • Sorokin, S. V., Lykhosherstova, M., & Liubymova, Y. (2021). Representation of time in typologically different languages: A functıonal approach (based on Turkısh, Arabıc and Chinese). Asian & African Studies, 30(2), 275- 312. https://doi.org/10.31577/aassav.2021.30.2.01
  • Stevani, M., & Tarigan, K. (2022). Evaluating English textbooks by using Bloom’s taxonomy to analyze reading comprehension question. Study of Applied Linguistics and English Education, 4(1), 1-18. https://doi.org/10.35961/ salee.v0i0.526
  • Şahin, K., & Köseoğlu, E. (2025). İlkokul Türkçe ders kitaplarının 2024 ilkokul Türkçe dersi öğretim programındaki dinleme/izleme becerileri açısından incelenmesi. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Researches, 11(56), 70-94. https://doi.org/10.5281/zenodo.16971444
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2024). Ders kitapları ve eğitim araçları yönetmeliği. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/10/20241015-3.htm
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2024a). Ortaokul Türkçe dersi öğretim programı. Millî Eğitim Bakanlığı (2024b). Türkçe ve Türk Kültürü 5. sınıf ders kitabı (1 & 2. kitap). https://ulkemyanimda.eba.gov.tr/kitap/
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2025). Türkiye yüzyılı maarif modeli öğretim programları ortak metni. Millî Eğitim Bakanlığı (2025). Türkiye yüzyılı maarif modeli öğretim programları ortak metni.
  • Thompson, G. (2014). Introducing functional grammar (3rded.). Routledge. Tuan, T. A., & Hoai, N. V. M. (2023). Adapting bloom’s taxonomy for designing grammar activities to teach English tenses at IUH. International Social Sciences and Education Journal, 1(1), 21-38. https://doi.org/10.61424/ issej.v1i1.17
  • Turhan Ağrelim, H., & Ağın Haykır, H. (2022). Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi etkinliklerinin dil bilgisi öğretim yöntemleri bakımından incelenmesi. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 1691-1734. https://doi.org/10.29299/kefad.1028371
  • Ulum, H., & Taşkaya, S. M. (2019). İlkokul 2, 3 ve 4. sınıf Türkçe ders ve çalışma kitaplarında yer alan etkinliklerin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Kastamonu Education Journal, 27(1), 107-118. https://doi. org/10.24106/kefdergi.2380
  • Uygur, M. E., & Bayındır, Z. N. (2022). 2019 Türkçe dersi öğretim programının program geliştirme basamaklarına göre incelenmesi. Uluslararası Türkçe Öğretimi Araştırmaları Dergisi, 2(2), 222-245. http://dx.doi. org/10.478347/utoad.48
  • Uzun, O., Aytan, T., & Ungan, S. (2022). Türkçe ders kitaplarında yer alan dinleme/izleme metni ve etkinliklerinin Türkçe Öğretim Programı doğrultusunda incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 366-401. https://doi.org/10.21733/ibad.1132465
  • Ülper, H. (2023). Sözcük ve öğretimi. Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Wach, E., & Ward, R. (2013). Learning about qualitative document analysis (IDS Practice Paper in Brief, No. 13, pp. 1–11). Institute of Development Studies. https://opendocs.ids.ac.uk/articles/report/Learning_about_ Qualitative_Document_Analysis/26442637?file=48090622
  • Wijanarko, B. D., Heryadi, Y., Toba, H., & Budiharto, W. (2021). Question generation model based on key-phrase, context-free grammar, and Bloom’s taxonomy. Education and Information Technologies, 26, 2207– 2223. https://doi.org/10.1007/s10639-020-10356-4
  • Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin Yayıncılık.
  • Yılmaz, E. (2014). Temel dil bilgisi terimleri sözlüğü. Pegem Akademi Yayıncılık.

Function-Based Language Structures / Vocabulary and Taxonomic Levels of Activities in Turkish 5th Grade Textbook

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: 1, 709 - 758, 24.12.2025
https://doi.org/10.37669/milliegitim.1710286

Öz

The purpose of this study is to determine the activities included in the function-based language structures/vocabulary categories in the 5th-Grade Turkish Textbook, which was prepared within the scope of the Middle School Turkish Language Curriculum (TLC) implemented under the The Century of Türkiye Education Model and their taxonomic levels. For this purpose, the activities were examined, excluding the main listening and reading texts in the textbook, i.e., the texts within the activities and the texts in the end-of-theme assessments. Each activity was examined in the context of the updated Bloom taxonomy and according to the function-based language structures/vocabulary categories in the TDÖP. Thus, each activity was evaluated according to the types of knowledge and cognitive process dimensions in the updated Bloom taxonomy. The study, which employed document analysis, yielded the following results. When function-based language structures/vocabulary categories were examined holistically, a relatively balanced distribution of activities among the book's themes was observed. However, when these categories were evaluated separately, it was determined that activities related to them did not show a balanced distribution across themes. It was understood that activities related to certain categories were concentrated in specific themes. It was also determined that activities related to some categories were very few in number. Furthermore, it was found that the examined activities were mostly concentrated in the understand and apply stages in terms of cognitive process dimensions. In terms of knowledge types, it was understood that they were concentrated in conceptual and factual types. Recommendations for Turkish textbooks were made based on the findings.

Kaynakça

  • Adams, N. E. (2015). Bloom’s taxonomy of cognitive learning objectives. Journal of the Medical Library Association, 103(3), 152-153. http:// dx.doi.org/10.3163/1536-5050.103.3.010
  • Albayrak, F. (2022). Türkçe dil bilgisi öğretimine bütüncül bir yaklaşım: Dil bilgisiyle ilgili kazanımların program ve ders kitaplarındaki görünümleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 10(4), 829-857. https://doi.org/10.16916/ aded.1161499
  • Altun, K., & Yıldız, D. (2023). Yenilenmiş Bloom Taksonomisi ve PISA okuma becerileri yeterliklerine göre 8. sınıf Türkçe ders kitabı tema değerlendirme sorularının incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 24(1), 90- 106. https://doi.org/10.12984/egeefd.1128483
  • Anderson, L. W., & Krathwohl, D. R. (2001). A taxonomy for learning, teaching, and assessing: A revision of Bloom’s taxonomy of educational objectives. Longman.
  • Arslan, S., & Göçer, A. (2024). Türkçe eğitiminde metin temelli işlevsel dil bilgisi öğretimine yönelik bir eylem araştırması. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 8(2), 25-58. https://dergipark.org.tr/tr/pub/adea/ issue/89603/1496427
  • Austin, J. L. (1962). How to do things with words: The William James lectures delivered at Harvard University in 1955. Clarendon Press.
  • Aydın, İ., & Aydın, G. (2020). 2018 Türkçe dersi öğretim programı bağlamında 5, 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki söz varlığına yönelik etkinliklerin sözcük öğretimi açısından incelenmesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 10(1), 1-23. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1021353
  • Aydın, İ., Uyar, Y. E., & Akpınar, M.Y. (2024). Türkçe öğretmenlerinin dil bilgisi öğretimine ilişkin görüşleri üzerine bir değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 61, 2416-2435. https://doi. org/10.53444/deubefd.1474510
  • Benzer, A. (2023). Dil öğretiminde işlevsel dil bilgisi (4. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Bloom, B. (1956). Taxonomy of educational objectives: Book 1 cognitive domain. Longman.
  • Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27–40. https://doi.org/10.3316/ QRJ0902027
  • Brennan, R. L., & Prediger, D.J. (1981). Coefficient kappa: Some uses, misuses, and alternatives. Educational and Psychological Measurement, 41(3), 687–699. https://doi.org/10.1177/001316448104100307
  • Buth, R. (2023). Functional grammar and the pragmatics of information structure for biblical languages. In W. A. Ross & E. Robar (Eds.), Linguistic theory and the biblical text. University of Cambridge. https://doi.org/10.11647/ obp.0358.02
  • Chomsky, N. (1965). Aspects of the theory of the syntax. MIT Press.
  • Creswell, J. W. (2013). Qualitative inquiry & research design: Choosing among five approaches (3rd ed.). Sage Publications.
  • Creswell, J. W. (2016). 30 essential skills for the qualitative researcher. Sage Publications.
  • Cruz, M. C.N. (2019). The role of systemic functional grammar in the expansion of nominal groups. Profile: Issues in Teachers’ Professional Development, 21(2), 97-112. https://doi.org/10.15446/profile.v21n2.73796
  • Çalışkan, G. (2016). Türkçe dersi öğretim programı ve Türkçe ders kitapları: 5. sınıf Türkçe ders kitabına yönelik bir inceleme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4(2), 200-214. https://doi.org/10.16916/aded.93425
  • Decarrico, J. S. (2001). Vocabulary learning and teaching. In M.Celce Murcia (Ed.). Teaching English as a second or foreign language (Third edition). Heinle & Heinle Tomson Learning.
  • Demirel, Ö. & Kıroğlu, K. (2021). Eğitim ve ders kitapları. Ö. Demirel & K.
  • Kıroğlu (Ed.),Ders kitabı incelemesi (5. baskı, ss. 4-13). Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Derewianka, B. (2003). Making grammar relevant to students’ lives. In G. Bull, & M. Anstey (Eds.), The literacy lexicon (2nd ed., pp. 37-50) Pearson.
  • Derewianka, B., & Jones, P. (2010). From traditional grammar to functional grammar: Bridging the divide. University of Wollongong Research Online. https://ro.uow.edu.au/articles/journal_contribution/From_ traditional_grammar_to_functional_grammar_bridging_the_ divide/27716754?file=50467233
  • Dik, S. C. (1981). Functional grammar (3rd ed.). Foris Publications.
  • Dik, S.C. (1997). The theory of functional grammar (2nd rev. ed.). Walter de Gruyter & Co.
  • Doğan, K., & Süğümlü, Ü. (2023). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerle dil bilgisi etkinliklerinin ilişkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 21(2), 731-757.
  • Dolunay, S. K., & Koçyiğit, S. (2023). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi terimleri ve bunlara ilişkin öğretmen görüşleri. International Journal of Language Academy, 11(2), 206-219. http://dx.doi. org/10.29228/ijla.69731
  • Durbidge, L. (2022). Dell Hymes and language education. In Oxford research encyclopedia of education. https://doi.org/10.1093/ acrefore/9780190264093.013.1735
  • Durukan, E., & Demir, E. (2017). 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe dersi öğrenci çalışma kitaplarındaki etkinliklerin Bloom’un yenilenmiş taksonomisine göre sınıflandırılması. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(3), 1619-1629. https://dergipark.org.tr/en/pub/teke/issue/31471/344463
  • Ekinci Çelikpazu, E. (2015). Ortaokul 5-8. sınıf Türkçe dil bilgisi öğretimi üzerine bir inceleme. Electronic Turkish Studies, 10(15), 333-360. http:// dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8926
  • Erdem, İ., & Çelik, M. (2011). Dil bilgisi öğretim yöntemi üzerine değerlendirmeler. Turkish Studies, 6(1), 1057-1069. http://dx.doi. org/10.7827/TurkishStudies.1988
  • Eroğlu, D., & Sarar Kuzu, T. (2014). Türkçe ders kitaplarındaki dilbilgisi kazanımlarının ve sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Başkent University Journal of Education, 1(1), 72-80.
  • Forehand, M. (2010). Bloom’s taxonomy. In M. Orey (Ed.), Emerging perspectives on learning, teaching and technology (pp. 47-56). Global Text.
  • Güler, M., & Mert, O. (2022). Türkçe eğitimi alanında yenilenmiş Bloom taksonomisini temel alarak yapılan akademik çalışmaların incelenmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(35), 1089-1118. https://doi. org/10.35675/befdergi.1031207
  • Güven, A. Z., & Sert, Ş. (2024). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının işlevsel dil bilgisi kuramı bakımından incelenmesi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 12(3), 54-73. https://dergipark.org. tr/tr/pub/ijlet/issue/87434/1526041
  • Halliday, M.A.K. (2014). Halliday’s introduction to functional grammar (4th rev. ed., revised by C. M. I. M. Matthiessen). Routledge.
  • Hymes, D. (1972). On communicative competence. In J.B. Pride, & J. Holmes (Eds.), Sociolingustics: Selected readings (pp. 269-292). Penguin Books.
  • İsmail, T., & Raslan, A.G. (2020). Assessing grammar and morphology question papers of Malaysian Islamic High Certificate according to Bloom’s taxonomy: A descriptive and analytical. Journal of Linguistic and Literary Studies, 11(1), 51–68. https://journals.iium.edu.my/arabiclang/ index.php/jlls/article/view/785
  • İşcan, A. (2007). İşlevsel dil bilgisinin Türkçe öğretimindeki yeri. Current Perspectives in Social Sciences, 9(1), 253-258. https://dergipark.org.tr/ en/pub/ataunisosbil/issue/2819/37997
  • Kanat, A. (2021). Türkçe ders kitaplarında dil bilgisi öğretimi konulu lisansüstü tezlerin yönelimleri üzerine bir değerlendirme. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8(15), 19-34. https://doi.org/10.29129/ inujgse.879394
  • Kanık Uysal, P., Karabağ, A. & Uygur, M. E. (2025). Ana dili öğretiminde kullanılan ders kitaplarına yönelik bir inceleme: Rusya ve Türkiye örneği. Uluslararası Türkçe Öğretimi Araştırmaları Dergisi, 5(1), 31- 59. https://zenodo.org/doi/10.5281/zenodo.15154857
  • Kansızoğlu, N., & Bekiroğlu, N. (2023). Kelime öğretimi alanında yapılan lisansüstü tezlere ilişkin bir meta-sentez çalışması. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı 1(Cumhuriyetin 100. Yılına), 932-983. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1359181
  • Kaplan, K. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan dinleme/izleme becerisini ölçmeye yönelik soruların yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(1), 626-645. http://www.itobiad.com/tr/pub/issue/60435/836238
  • Karadağ, Ö. (2019). Aynı sınıf düzeyi için hazırlanan Türkçe ders kitaplarının ortak sözvarlığı açısından karşılaştırılması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 1130-1140. https://doi.org/10.16916/aded.616942
  • Karagöl, E., & Tarakcı, R. (2019). Söz varlığı öğretimi açısından ortaokul Türkçe ders kitapları. Milli Eğitim, 48(222), 149-171. https://dergipark.org.tr/en/ download/article-file/725987
  • Karagöl, E., & Yeşilyurt, E. (2025). Yenilenmiş Bloom taksonomisi ve Türkiye yüzyılı maarif modelindeki değerler bağlamında 5. sınıf Türkçe ders kitabı. Anadolu Dil ve Eğitim Dergisi, 3(1), 9-26. https://10.5281/ zenodo.15755182
  • Karagöz, M., & Oryaşın, U. (2014). Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi etkinliklerinin metinlerle ilişkisi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(2), 187-194.
  • Karakaş Yıldırım, Ö. (2020). 8. sınıf Türkçe ders kitabındaki yazma etkinliklerinin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 315-325. https://doi.org/10.16916/aded.675304
  • Kavruk, H., & Yıldırım, N. (2021). Türkçe öğretim programındaki konuşma kazanımlarının ortaokul Türkçe ders kitabı (5, 6, 7 ve 8. sınıf) etkinliklerine yansıması. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 9(2), 159-174. https://doi.org/10.29228/ijlet.51274
  • Kılınç, O. (2024). İşlevsel dil bilgisi yöntemiyle Türkçede “azlık” kavramının incelenmesi. Y. Yılmaz (Ed.), Rumeli filoloji yazıları 1 içinde. Rumeli Yayıncılık.
  • Krathwohl, D. R. (2002). A revision of Bloom’s taxonomy: An overview. Theory into Practice, 41(4), 212–218. https://www.jstor.org/stable/pdf/1477405
  • Krathwohl, D. R., & Anderson, L.W. (2010). Merlin C. Wittrock and the revision of Bloom’s taxonomy. Educational Psychologist, 45(1), 64-65. https:// doi.org/10.1080/00461520903433562
  • Kuckartz, U., & Rädiker, S. (2019). Analyzing qualitative data with MAXQDA. Springer.Kurudayıoğlu, M. (2005). İlköğretim II. kademe öğrencilerinin kelime hazinesi üzerine bir araştırma. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
  • Langacker, R.W. (2008). Cognitive grammar: A basic introduction. Oxford University Press.
  • Mackenzie, J. L. (1992). What is functional grammar? l’Université Foy, Québec. http://dx.doi.org/10.1075/hop.m.fun1
  • Matthiessen, C. M. I. M., & Halliday, M. A. K. (2009). Systemic functional grammar: A first step into the theory. Higher Education Press.
  • Mete, F., Çiçek, S., & Asar, A. (2022). Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi konuları: Yapılandırmacı yaklaşım öncesi ve sonrası. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 10(2), 363-384. https://doi.org/10.16916/aded.1064198
  • Mete, G. (2017). Ortaokul Türkçe dil bilgisi öğretimine ilişkin öğretmen görüşleri. International Journal of Language Academy, 5(3), 306-328. http://dx.doi.org/10.18033/ijla.3604
  • Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). An expanded sourcebook qualitative data analysis. Sage Publications.
  • Miles, M. B., Huberman, A.M., & Saldaña, J. (2019). Qualitative data analysis: A methods sourcebook (4th ed.). Sage Publications.
  • Morgan, H. (2022). Conducting a qualitative document analysis. The Qualitative Report, 27(1), 64–77. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2022.5044
  • Mutlu, H. H., & Dinç, S. (2019). 6. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan temalardaki metinlerin kök değerlerle ilişkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 1048- 1062. https://doi.org/10.16916/aded.593400
  • Oryaşın, U. (2021). Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin Yenilenen Bloom Sınıflandırması’na göre incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(3), 820- 832. https://doi.org/10.16916/aded.888116
  • Ömeroğlu, A. F. (2023). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında dil bilgisi konularına yönelik etkinliklerin geliştirilme düzeyi ve metinlerle ilişkisinin değerlendirilmesi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Dergisi, 5(2), 313-329. https://doi.org/10.38151/akef.2023.56
  • Ömeroğlu, A. F. (2025). Türkçe öğretmeni adaylarının dil yapılarının işlevsel katkılarıyla ilgili anlayışları: İşlevsel dil bilgisi öğretimi bağlamında bir inceleme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 13(2), 471-487. https://doi. org/10.16916/aded.1659884
  • Özdemir, S. (2021). Kuramdan uygulamaya Türkçe ders kitabı incelemeleri (3. baskı). Anı Yayıncılık.
  • Özer, Ş., & Özkaya, S. D. (2020). 5, 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Z. Gölen & S. Özer (Ed.) İnsanî ve sosyal bilimlerde güncel araştırmalar içinde. Cetinje.
  • Özkan, U. B. (2021). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi (4. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Pan, L., & Chen, P. (2020). Research on language-teaching materials—An evaluation of extensive reading textbooks. Theory and Practice in Language Studies, 10(12), 1628–1633. https://doi.org/10.17507/ TPLS.1012.17
  • Riazi, A. M., & Mosalanejad, N. (2010). Evaluation of Learning Objectives in Iranian High-School and Pre-University English Textbooks Using Bloom’s Taxonomy. The Electronic Journal for English as a Second Language, 13(4). https://tesl-ej.org/wordpress/issues/volume13/ej52/ ej52a5/
  • Sallabaş, M. E., & Yılmaz, G. (2020). Türkçe ders kitabında bulunan metin altı sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisi’ne göre incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 586-596. https://doi.org/10.16916/aded.679933
  • Searle, J. R. (1969). Speech acts: An essay in the philosophy of language. Cambridge University Press. https://books.google.com.tr/ b o o k s ? i d = t 3 _ W h f k n v F 0 C & p g = PA 1 2 & h l = t r & s o u r c e = g b s _ toc_r&cad=2#v=onepage&q&f=false
  • Sorokin, S. V., Lykhosherstova, M., & Liubymova, Y. (2021). Representation of time in typologically different languages: A functıonal approach (based on Turkısh, Arabıc and Chinese). Asian & African Studies, 30(2), 275- 312. https://doi.org/10.31577/aassav.2021.30.2.01
  • Stevani, M., & Tarigan, K. (2022). Evaluating English textbooks by using Bloom’s taxonomy to analyze reading comprehension question. Study of Applied Linguistics and English Education, 4(1), 1-18. https://doi.org/10.35961/ salee.v0i0.526
  • Şahin, K., & Köseoğlu, E. (2025). İlkokul Türkçe ders kitaplarının 2024 ilkokul Türkçe dersi öğretim programındaki dinleme/izleme becerileri açısından incelenmesi. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Researches, 11(56), 70-94. https://doi.org/10.5281/zenodo.16971444
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2024). Ders kitapları ve eğitim araçları yönetmeliği. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/10/20241015-3.htm
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2024a). Ortaokul Türkçe dersi öğretim programı. Millî Eğitim Bakanlığı (2024b). Türkçe ve Türk Kültürü 5. sınıf ders kitabı (1 & 2. kitap). https://ulkemyanimda.eba.gov.tr/kitap/
  • Millî Eğitim Bakanlığı (2025). Türkiye yüzyılı maarif modeli öğretim programları ortak metni. Millî Eğitim Bakanlığı (2025). Türkiye yüzyılı maarif modeli öğretim programları ortak metni.
  • Thompson, G. (2014). Introducing functional grammar (3rded.). Routledge. Tuan, T. A., & Hoai, N. V. M. (2023). Adapting bloom’s taxonomy for designing grammar activities to teach English tenses at IUH. International Social Sciences and Education Journal, 1(1), 21-38. https://doi.org/10.61424/ issej.v1i1.17
  • Turhan Ağrelim, H., & Ağın Haykır, H. (2022). Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi etkinliklerinin dil bilgisi öğretim yöntemleri bakımından incelenmesi. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 1691-1734. https://doi.org/10.29299/kefad.1028371
  • Ulum, H., & Taşkaya, S. M. (2019). İlkokul 2, 3 ve 4. sınıf Türkçe ders ve çalışma kitaplarında yer alan etkinliklerin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Kastamonu Education Journal, 27(1), 107-118. https://doi. org/10.24106/kefdergi.2380
  • Uygur, M. E., & Bayındır, Z. N. (2022). 2019 Türkçe dersi öğretim programının program geliştirme basamaklarına göre incelenmesi. Uluslararası Türkçe Öğretimi Araştırmaları Dergisi, 2(2), 222-245. http://dx.doi. org/10.478347/utoad.48
  • Uzun, O., Aytan, T., & Ungan, S. (2022). Türkçe ders kitaplarında yer alan dinleme/izleme metni ve etkinliklerinin Türkçe Öğretim Programı doğrultusunda incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 366-401. https://doi.org/10.21733/ibad.1132465
  • Ülper, H. (2023). Sözcük ve öğretimi. Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Wach, E., & Ward, R. (2013). Learning about qualitative document analysis (IDS Practice Paper in Brief, No. 13, pp. 1–11). Institute of Development Studies. https://opendocs.ids.ac.uk/articles/report/Learning_about_ Qualitative_Document_Analysis/26442637?file=48090622
  • Wijanarko, B. D., Heryadi, Y., Toba, H., & Budiharto, W. (2021). Question generation model based on key-phrase, context-free grammar, and Bloom’s taxonomy. Education and Information Technologies, 26, 2207– 2223. https://doi.org/10.1007/s10639-020-10356-4
  • Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin Yayıncılık.
  • Yılmaz, E. (2014). Temel dil bilgisi terimleri sözlüğü. Pegem Akademi Yayıncılık.
Toplam 88 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi (Diğer)
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Mustafa Armut 0000-0001-9574-0615

Tarık Başar 0000-0002-2653-0435

Gönderilme Tarihi 30 Mayıs 2025
Kabul Tarihi 18 Aralık 2025
Yayımlanma Tarihi 24 Aralık 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 54 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Armut, M., & Başar, T. (2025). Türkçe 5. Sınıf Ders Kitabı’ndaki Etkinliklerin İşlev Temelli Dil Yapıları / Söz Varlığı ve Taksonomik Düzeyleri. Milli Eğitim Dergisi, 54(1), 709-758. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1710286