KAPADOKYA ÇAVUŞİN KÖYÜ, KIZILÇUKUR VE GÜLLÜDERE VADİLERİNDE BULUNAN KAYA KİLİSELERİNİN TAŞIYICI KAYAÇLARININ ARKEOMETRİK ANALİZLERİ VE KORUNMUŞLUK DURUMLARI

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 920 - 937, 15.07.2022

Bilgesu Şen , Ali Akın Akyol , Yusuf Kagan Kadıoğlu

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1064865

Öz

Bu çalışmanın konusu; Kapadokya Bölgesi Çavuşin Köyü, Kızılçukur Vadisi ve Güllüdere Vadisi’nde bulunan kaya kiliselerinden olan Çavuşin (Nikeforos Fokas veya Büyük Güvercinlik) Kilisesi, Vaftizci Yahya (Hagios Ioannes Prodromos) Kilisesi, Haçlı Kilise, Üç Haçlı (Aziz Agentangeus) Kilise ve Ayvalı (Aziz İoannes) Kilisesidir. Çalışmanın amacı kiliselerin tarihini, mimarisini, yapıların duvar resimlerine taşıyıcı görevde bulunan kayaç yapılarının fiziksel ve kimyasal kompozisyonunu ve bozulma süreçlerini tespit etmektir.
Kapadokya Kızılçukur ve Güllüdere Vadilerinde bulunan bahsi geçen kiliselerin kayaç yapılarına ait taş numuneleri çeşitli arkeometrik tekniklerle incelenmiştir. Taş örnekleri ilk olarak görsel incelemeler sonucu tanımlanmış, belgelenmesi amacıyla fotoğraflanıp kodlanmıştır. Kiliselerin ana yapı malzemesi olan kayaç örnekleri üzerinde yapılan arkeometrik incelemelerin odağını, petrografik ve kimyasal bileşim analizleri oluşturmaktadır. Taşın yapısını oluşturan temel elementler, kimyasal, makroskobik ve mikroskobik yapısı; X-ışını Floresans (μ XRF) spektrometrisinin yanı sıra stereo ve polarizan mikroskop cihazları kullanılarak tayin edilmiştir. Kiliselerin taşıyıcı nitelikte olan kayaç yapısının bozulma sebepleri fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenler göze alınarak sonuçlarıyla birlikte incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kapadokya, Arkeometri, XRF, Polarizan Mikroskop, Taş Bozulması.

Kaynakça

• Adıbelli, R. (2002). Kapadokya Bölgesi’ndeki Hıristiyanlık Tarihi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Dinler Tarihi Bilim Dalı, Konya.
• Akcan, E. (2017). Kapadokya Troglodit Mekânsal Kurguların İncelenmesi: Biçim Temelli Tipolojilerden Yeni Kavramsal Yaklaşımlara, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Akurgal, E., (1995). Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik Yayınlar, İstanbul.
• Akyol, A.A. & Kadioglu, Y.K., 2013, “Restoration Studies on Phaselis Hadrian Gate (Kemer, Antalya) Through Archaeometry”, Journal of Mediterranean Archaeology & Archaeometry, Vol. 13, No 1, pp. 89-105 (ISSN: 11089628).
• Akyol, A.A., Demirci, Ş. & Türkmenoğlu, A.G., 2005, “Ortaköy-Şapinuva A Binası Taş Bozulmaları Önçalışmaları”, V. Uluslararası Hititoloji Kongresi, 2-8 Eylül, 2002, Çorum, Nokta Ofset Ltd., Ankara, Türkiye, s. 5-19.
• Akyol, A.A., Kadıoğlu, Y.K. & Demirci, Ş., 2011, “Kaş (Antiphellos) Tiyatrosu Taşlarının Arkeometrik Yönden İncelenmesi”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 32. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 24-28 Mayıs 2010, İstanbul, Türkiye, s. 23-36.
• Akyürek, E. (1998). MS IV-XI. Yüzyıllar Kapadokya’daki Bizans, Oyma Yapılar, Oymacı Mimarlar, Issız Vadilerin Adsız Ressamları (Edit. M. Sözen), Kapadokya, İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı Yayınları, s. 238-395.
• Albuz Geren, G. & Akyol, A.A., 2021, “İstanbul Topkapı Sarayı Darphane-i Amire Binalarına Ait Taş Örneklerinde Arkeometrik Analizler”, 12. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi – UBAK 2021 Kitabı, 17-18 Aralık 2021, s. 320-331 (ISBN: 978-625-7501-39-2).
• Coşkun, E. N. (1999). Kapadokya Bölgesi Resim Sanatının Gelişim Evreleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Edirne.
• Esin, U. (1998). Paleolitik’ten İlk Tunç Çağı’nın Sonuna: Tarihöncesi Çağların Kapadokya’sı, Kapadokya, Ed. M. Sözen, İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı Yayınları, s. 62-123.
• Eskici, B., Akyol, A.A. & Kadıoğlu, Y.K., 2006, “Erzurum Yakutiye Medresesi Yapı Malzemeleri, Bozulmalar ve Koruma Problemleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 46, Sayı 1, Ankara, Türkiye, s. 165-188 (2459-0150).
• Google Haritalar (2021). https://www.google.com.tr/maps/@38.6633112,34.8488442,16z?hl=tr&authuser=0 (Erişim Tarihi 22 Kasım 2021)-URL-1.
• Gülyaz, M. E. & Ölmez İ. (2001). Kapadokya. Dünya Kitap Kırtasiye Turizm Ticaret, 5. Baskı.
• Jerphanion, G. (1925–1942) Une Nouvella Province de L’ art Byzantin Les Eglises Rupertres de Cappadoce I- IV, Paris.
• Jerphanion, G. (1931). La chronologie des peintures de Cappadoce. In: Échos d'Orient, tome 30, n°161, pp. 5-27.
• Jolivet-Lévy, C. (1991). Les Églises Byzantine de Cappadoce: Le Programme Iconographique de L’ abside et de ses Abords, Paris: Presses du CNRS.
• Jolivet-Lévy. C. (1994). Le canon 82 du Concile quinisexte et l'image de l'Agneau: à propos d' une église inédite de Cappadoce. Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 17, s.45-52.
• Korkanç, M. (2013). Deterioration of different stones used in historical buildings within Nigde province, Cappadocia. Construction and Building Materials 48, pp. 789–803.
• Koyun, G. (2014) Kapadokya Bölgesi Bizans Kiliselerindeki Davut ve Süleyman Tasvirleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Denizli.
• La Russa, M. F., Ruffolo, S. A., Rovella, N., Belfiore, C. M., Pogliani, P., Pelosi, C., Andaloro, M. & Crisci, G. M. (2014). Cappadocian Ignimbrite Cave Churches: Stone Degradation and Conservation. Strategies Periodico di Mineralogia 83, 2, pp. 187-206.
• Ostrogorsky, G. (2011), Bizans Devlet Tarihi, (Çev. F. Işıltan), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 7. Baskı. Ötüken, Y. (1987). Göreme, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Restle, M. (1967). Byzantine Wall Painting in Asia Minor, New York Graphic Society LTD, Greenwich, Connecticut. Strabon (1987). Coğrafya (XII, XIII, XIV), (Çev. A. Pekman), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Şen, B. & Akyol, A. A. (2019). Kapadokya Çavuşin (Nikeforos Fokas) Kilisesi Duvar Resimleri Pigment Analizleri, 34. Arkeometri Sonuçları, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 185, Çanakkale, Türkiye, s. 113-131.
• Şen, B. (2019). Nevşehir Kapadokya Bölgesi’ndeki Çavuşin Köyü ve Güllüdere Vadisi Kiliselerinin Duvar Resimlerinde Mevcut Korunma Durum Tespiti ve Arkeometrik İncelemeler, Gazi Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Thierry M. & Thierry N. (1964). Haçlı Kilise, (Haçli Kilise, l'Église à la croix, en Cappadoce. In: Journal des savants, no 4, s. 241-254.
• Thierry, N. & Thierry, M. (1965). Ayvali Kilise ou Pigeonnier de Gulludere Eglise Inédite de Cappadoce, Cahiers Archéologiques 15, pp. 97–154.
• Thierry, N. (1972). La basilique Saint-Jean-Baptiste de Çavuşin (prononcer Tchavouchine), Cappadoce. In: Bulletin de la Société Nationale des Antiquaires de France, 1974, pp. 198-213.
• Topal, T., Doyuran, V. (1998). Analyses of Deterioration of the Cappadocian Tuff, Turkey. Environmental Geology, 34, s.5-20.,
• Topal, T., Doyuran, V. & Türkmenoğlu, A. (1995). The ICCROM Project for Conservation of Mural Paintings in The Rock Churches of The Goreme Valley (1971-1983). The Safeguard of The Rock-Hewn Churches of The Göreme Valley Proceedings of an International Seminar Ürgüp, Cappadocia, Turkey, 5-10 September, 1993, ICCROM, Rome, pp. 95-107.
• Türker, A. (2008). Güllüdere’de Bulunan Ayvalı Kilise Duvar Resimleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
• Ulusay, R., Gökçeoylu, C., Topal, T., Çiner, A., Sönmez, H., Tuncay, E., Ergüler, Z. A. & Kaşmer, Ö. (2004). “Ürgüp Kayakapı Kültürel ve Doğal Çevre Koruma ve Canlandırma Projesi” Kapsamında Kayakapı Mahallesinde Kaya Düşmesi Olasılığının ve Kayadam Mekânların Jeolojik-Jeoteknik Açıdan İncelenmesi, Ankara.
• University of Tsukuba (2014). Scientific Studies on Conservation for Üzümlü Church and Its Wall Paintings in Cappadocia, Turkey, Üzümlü Kilisesi’nin ve Kilise İçindeki Duvar Resimlerinin Korunması Üzerine Bilimsel Çalışmalar (Kapadokya, Türkiye). Vol. 1: Annual report on the activities in 2014, Sayı 1: 2014 yılı faaliyet raporu.