ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN KONUŞMA KAYGILARI

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 709 - 726, 15.07.2022

Abdurrahman Gündüz , Sezgin Demir

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.985315

Öz

Konuşma kaygısı, konuşmanın verdiği/vereceği bunaltıdır. Yaygın bir kaygı türü olan konuşma kaygısı nitelikli iletişimin önündeki temel engellerden biridir. Bu çalışmayla konuşma kaygısı yaşayan ortaokul öğrencilerinin konuşma kaygılarına yönelik görüşlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma nitel türde olgubilimsel desende gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubunu amaçlı örneklem yöntemlerinden tipik durum örnekleme ile belirlenmiş 5’i erkek 10’u kız olmak üzere 15 ortaokul öğrencisi oluşturmaktadır. Veriler, 7 soru ile sınırlandırılan yarı yapılandırılmış görüşme kılavuzu üzerinden bire bir görüşmeler yapılarak elde edilmiştir. Görüşmelerden elde edilen veriler, betimsel ve içerik analizi yöntemleriyle analiz edilmiştir. Katılımcı görüşlerinin modellenmesinde Maxqoda programı kullanılmıştır. Sonuç olarak katılımcılar çoğunlukla kendilerinden kaynaklı kusurları ve dinleyici kaynaklı uyaranları konuşma kaygı düzeylerini artıran bir faktör olarak değerlendirmektedir. Bununla birlikte konuşma kaygısına dönük farkındalık ve bu süreçte sergilenen zihinsel ve motivasyonel stratejiler katılımcıların konuşma kaygılarını dengeleme çabalarına katkı sunmaktadır. Katılımcılar, kendi konuşma kaygılarını daha çok fiziksel ve duygusal tepkilerden sezerken başkalarının yaşadıkları konuşma kaygısını ise fiziksel ve davranışsal tepkilerden sezmektedir. Katılımcıların çoğu konuşma kaygısı yaşayan kişilere destek olmak istemektedir.

Anahtar Kelimeler

Dil, İletişim, Konuşma kaygısı, Ortaokul öğrencileri

THE SPEECH ANXIETIES OF SECONDARY SCHOOL STUDENTS

Öz

The anxiety of your speech is the anxiety that the speech gives / will give Speech anxiety, which is a common anxiety, is one of the obstacles to quality communication. With this study, it was aimed at the opinions of secondary school students who had speech anxiety about their speech anxiety. The study was carried out in a qualitative type of phenomenological design. The study group consists of 15 secondary school students, 5 of whom are male, 10 of which are female, determined by typical case sampling, among purposeful sampling methods. The data were obtained through one-to-one interviews over the semi-structured interview guide, which was limited to 7 questions. The data obtained from the interviews were analyzed using descriptive and content analysis methods. Maxqoda program was used in modeling the participant opinion. As a result, the participants mostly have their own faults and listeners evaluate stimuli as a factor that increases speech anxiety levels. In addition, awareness of speaking anxiety and the mental and motivational strategies contributed to the efforts of the participants to compensate their speaking anxiety. offers. While the participants intuit their speech anxiety more from physical and emotional reactions, they sense the speech anxiety of others from physical and behavioral reactions. Most of the participants want to support people with speech anxiety.

Anahtar Kelimeler

Language, Communication, Anxiety Speech, Secondary School.

Kaynakça

• Akalın, S., & Adıgüzel, A. (2020). Ortaokul öğrencilerinin konuşma kaygı düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28(3), 1345-1356. https://doi.org/10.24106/kefdergi.3956 Akkaya, A. (2011). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin konuşma kavramına ilişkin algıları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 1-9. https://doi.org/10.14520/adyusbd.168
• Akkaya, A. (2012). Öğretmen adaylarının konuşma sorunlarına ilişkin görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20), 405-420.
• Aktaş, Ş., & Osman, G. (2005). Yazılı ve sözlü anlatım kompozisyon sanatı (7. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Arslan, A. (2012). Üniversite öğrencilerinin “topluluk karşısında konuşma” ile ilgili çeşitli görüşleri (Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi örneği). Turkish Studies, 7(3), 221-231.
• Arslan, A. (2018). Ortaokul öğrencilerinin konuşma kaygıları ve akademik özyeterlik inançlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. International e-Journal of Educational Studies, 2(3), 26-43. https://doi.org/10.31458/iejes.399014
• Arslan, A., Ilıman, E., & Aslan, R. (2019). Sağlık hizmetleri meslek yüksekokulu öğrencilerinin konuşma kaygıları ve öz-yeterlik algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 2(4), 124-147. https://doi.org/10.35235/uicd.526073
• Arslan, Y. (2016). Kim daha iyi duygudaşlık kuruyor-empati üzerine mikro bir sosyolojik araştırma-. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 6(2/1), 51-64.
• Asan, H. (2019). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin konuşma becerilerine ve konuşma kaygılarına eğitsel oyunların etkisi [Yüksek lisans tezi, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi.]. Ulusal Tez Merkezi.
• Aydoğan, Y. (2019). Ortaokul öğrencilerinin konuşma becerilerinin geliştirilmesinde ve konuşma kaygılarında kavram haritalarının etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Aydoğdu, Y. (2017). Topluluk önünde konuşma korkusu ve çözüm yöntemi. Milliyet Gazetesi. https://www.milliyet.com.tr/pembenar/yasemin-aydogdu/topluluk-onunde-konusma-korkusu-ve-cozum-yontemi-2499009
• Baki, Y., & Karakuş, N. (2015). A research on speech anxiety of prospective Turkish teachers. Anthropologist, 21(1,2), 271-276. https://doi.org/10.1080/09720073.2015.11891816
• Baki, Y., & Kahveci, G. (2017). Türkçe öğretmeni adaylarının konuşma kaygılarının etkili konuşma becerileri üzerindeki etkisi: bir yapısal eşitlik modellemesi. Turkish Studies, 12(4), 47-70. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11373
• Başaran, M., & Erdem, İ. (2009). Öğretmen adaylarının güzel konuşma becerisi ile ilgili görüşleri üzerine bir araştırma. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(3), 743-754.
• Başarır, D. (1990). Ortaokul son sınıf öğrencilerinde sınav kaygısı, durumluk kaygı, akademik başarı ve sınav başarısı arasındaki ilişkiler [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi] Ulusal Tez Merkezi.
• Baucom, J. A. (1994). An exploratory study of public speaking anxiety and audience familiarity [Doctoral dissertation, California School of Professional Psychology]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Beck, A. T., & Emery, G. (2006). Anksiyete bozuklukları ve fobiler: Bilişsel bir bakış açısı. (4. Baskı) (V. Öztürk, Çev.). Litera Yayıncılık.
• Berksun, O. (2003). Anksiyete ve anksiyete bozuklukları (2. Baskı). Turgut Yayıncılık.
• Bippus, A.M., & Daly, J. (1999). What do people think causes stage fright?: Naive attributions about the reasons for public speaking anxiety. Communication Education, 48(1), 63-72. http://dx.doi.org/10.1080/03634529909379153
• Breakey, L. K. (2005). Fear of public speaking—the role of the SLP. Semin Speech Lang, 26, 107–117. https://doi.org/10.1055/s-2005-871206
• Butcher, J. N., Mineka, S., & Hooley, J. M. (2013). Anormal psikoloji (O. Gündüz, Çev.). Kaknüs Yayınları.
• Bulut, K. (2015). Mikro öğretim tekniğinin Türkçe öğretmen adaylarının konuşma beceri ve kaygılarına etkisi [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Calp, M., & Calp, Ş. (2016). Özel eğitim alanı olarak Türkçe öğretimi I–II. Nobel.
• Condrill, J., & Bough, B. (2004). 101 İletişim Yolu (A. Şahin, Çev.). Beyaz Yayınları.
• Coşkun, R., Altunışık, R., & Yıldırım, E. (2017). Sosyal bilimlerden araştırma yöntemleri: Spss Uygulamalı (9. Baskı). Sakarya Yayıncılık.
• Christensen, L. B., Johnson, R. B., & Turner, L. A. (2020). Araştırma yöntemleri desen ve analiz. A. Aypay (Çev. Ed.). Anı Yayıncılık.
• Creswell, J. W. (2016). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. S. B. Demir (Çev. Ed.). Eğiten Kitap.
• Creswell, J. W. (2020). Eğitim araştırmaları nicel ve nitel araştırmanın planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi. H. Ekşi (Çev. Ed.). EDAM.
• Çodur, H. (2019). Farklı programlardaki öğretmen adaylarının konuşma kaygı düzeyleri ile yaşam becerileri arasındaki ilişkinin fiziksel aktiviteye katılım ve farklı değişkenler açısından incelenmesi: Atatürk üniversitesi örneği [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Demir, S., & Gül-Özdil, B. (2019). Öğretmen görüşlerine göre ortaokul öğrencilerinin konuşma becerileri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 865-881.
• Demir, T., & Melanlıoğlu, D. (2014). Ortaokul öğrencileri için konuşma kaygısı ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 47(1), 103-124. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001319
• Demirci, E. (2019). 5E öğrenme modelinin ortaokul öğrencilerinin konuşma becerileri ve konuşma kaygılarına etkisi, [Yüksek lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Deringöl, Y. (2018). Sınıf öğretmeni adaylarının konuşma kaygıları. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 23-36. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.465705
• Dilbaz, N. (2000). Sosyal anksiyete bozukluğu: Tanı, epidemiyoloji, etiyoloji, klinik ve ayırıcı tanı. Klinik Psikiyatri Dergisi, 3(2), 3-21. Doğru-Çabuker, N., Balcı-Çelik, S. & Aldemir, A. (2020). Topluluk önünde konuşma kaygısı ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19(76), 601-1610. https://doi.org/10.17755/esosder.674060
• Durmuş, E., & Baş, K. (2016). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının konuşma kaygılarının incelenmesi. Turkish Studies, 11(19), 325-336. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9981
• Er, S. (2014). Topluluk önünde etkili konuşma teknikleri. Hayat Yayınları.
• Esposito, J. (2010). Sahne ışıkları altında: Topluluk önünde konuşma ve performans sergilemeyle ilgili korkularınızdan kurtulun (K. Önem, Çev.). Elips Kitap.
• Fossum, L. (1999). Endişeyi yenmek: Daha iyi bir yaşam yönetimi için (M. Sağlam, Çev.). Alfa Yayınları.
• Gedik, M. (2015). Siirt örnekleminde ortaöğretim öğrencilerinin konuşma kaygılarının incelenmesi. ODU Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13, 77-93.
• Goleman, D. (2018). Empati nedir? Duygusal Zekâ: Empati içinde (ss. 9-19). (L. Göktem, Çev.). Optimist Yayıncılık.
• Gölpınar, Ş. Hamzadayı, E., & Bayat, N. (2018). Konuşma kaygı düzeyi ile konuşma başarımı arasındaki ilişki. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 4(2), 75-85. http://dx.doi.org/1010.31464/jlere.425224
• Gülbahçe, A. Tozoğlu, E., & Gülbahçe, Ö. (2019). Üniversite öğrencilerinin konuşma kaygı düzeylerinin sportif aktivite ve farklı değişkenler açısından incelenmesi. Ekev Akademi Dergisi, 78, 61-78. http://dx.doi.org/1010.17753/ekev1162
• Gündüz, O., & Şimşek, T. (2014). Uygulamalı konuşma eğitimi el kitabı. Grafiker Yayınları.
• Harmandar-Demirel, D., Serdar, E., Uludere, E., & Karakaş, Z. (2017). Beden eğitimi ve spor öğretmeni adaylarının konuşma kaygıları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(50), 510-516. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2017.1684
• Hasırcı, S. (2018). Türkçe öğretmeni adaylarının konuşma kaygıları üzerindeki etkisi açısından akran ve öğretmen geribildirimi. Turkish Studies, 13(4), 685-706. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13078 Holgate, M. (2018). Korkunu yen: Olumsuz düşüncelerle mücadele edip hayatta başarılı olma rehberi (İ. Dinç, Çev.) Nobel.
• İşcan, A., & Karagöz, B. (2016). Türkçe öğretmeni adaylarının konuşma kaygılarının incelenmesi (Gaziosmanpaşa Üniversitesi Örneği). Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 193-206.
• Kavruk, H., & Deniz, E. (2015). Ortaokul öğrencilerinin konuşma kaygıları (Samsun ili örneği). Journal of Language and Literature, 15, 63-89.
• Karakoç-Öztürk, B. & Altuntaş, İ. (2012). İlköğretim ikinci kademede konuşma eğitimine yönelik öğretmen görüşleri: Nitel bir çalışma. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 342-356.
• Kardaş, M. N., & Şahin, E. (2016). Mikro öğretim yönteminin öğrencilerin türkçe konuşma beceri ve kaygılarına etkisi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 30, 263-275. http://dx.doi.org/10.16992/ASOS.1314
• Kardaş, N., & Akın, E. (2019). Drama etkinliklerinin 7. sınıf öğrencilerinin Türkçe konuşma kaygılarına etkisi. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 91-113.
• Kartal, M. (2019). Beden eğitimi ve spor bölümü öğretmen adaylarının konuşma kaygısı ve kültürel zekâ arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Katrancı, M., & Kuşdemir, Y. (2015). Öğretmen adaylarının konuşma kaygılarının incelenmesi: Sözlü anlatım dersine yönelik bir uygulama. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(2015), 415-445. https://doi.org/10.14582
• Kemiksiz, Ö., & Güneş, F. (2017). Doğrudan öğretim modeline dayalı konuşma eğitiminin 5. sınıf öğrencilerinin konuşma becerilerine ve konuşma kaygılarına etkisi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(1), 384-405. http://dx.doi.org/10.7884/teke.3795
• Kennerley, H. (2017). Kaygı (anksiyete): Yaşanmış örnekler, pratik öneriler, uygulamalar (N. Yener, Çev.) Kuraldışı Yayıncılık.
• King, L. (1998). Kiminle, ne zaman, nerede, nasıl konuşmalı? (Y. Özdemir, Çev.). İnkılap Kitapevi.
• Köknel, Ö. (1988). Zorlanan insan: Kaygı çağında stres (2. Basım). Altın Kitaplar.
• Köknel, Ö. (1998). Korkular, takıntılar ve saplantılar (4. Basım). Altın Kitaplar.
• Köroğlu, E. (2012). Kaygılarımız Korkularımız (6. Baskı). HYB Yayınları.
• Kuru, O. (2018). Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin konuşma kaygılarının incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(4), 2193-2206. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2018.18.41844-428575
• Linver, S. (1997). Konuşma eğitimi (A. Özlü, Çev.). Mert Yayıncılık.
• Lüle-Mert, E. (2015). Türkçe öğretmeni adaylarının konuşma kaygılarına ilişkin bir inceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 784-789. https://doi.org/10.17719/jisr.20153710644
• Manav, F. (2011). Kaygı kavramı. Toplum Bilimleri, 5(9), 201-211.
• Maviş, A. (2013). Etkili ve başarılı konuşma sanatı. Yediveren Yayınları.
• Menzel, K. E., & Carrell, L. J. (1994). The relationship between preparation and performance in public speaking. Communication Education, 43(1), 17-26. https://doi.org/10.1080/03634529409378958
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (2016). Genişletilmiş bir kaynak kitap: Nitel veri analizi. S. A. Altun ve A. Ersoy (Çev. Ed.). Pegem Akademi.
• Merriam, S.B. (2018). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. S. Turan (Çev. Ed.). Nobel.
• Muallimoğlu, N. (2011). Bütün yönleriyle hitabet: Konuşma sanatı (8. Baskı). Avcıol Basım Yayın.
• Özdemir, G. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları ile konuşma kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin tespit edilmesi: Niğde ili örneği [Yüksek lisans tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Özdemir, S. (2018). Türkçe öğretmeni adaylarının konuşma kaygılarını gidermede hazırlıklı konuşmaların rolü. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 361-374. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2018..-360001
• Özgüven, İ. E. (2014). Psikolojik testler (12. Basım). Nobel.
• Özkan, E., & Kınay, İ. (2015). Öğretmen adaylarının konuşma kaygılarının incelenmesi (Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Örneği). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(3), 1290-1301. https://doi.org/10.7884/teke.519
• Patton, M.Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. M. Bütün & S. B. Demir (Çev. Ed.). Pegem Akademi.
• Rapee, S. M. Spence S. H., Cobham, V., & Wignal, A. (2003). Kaygılı çocuğa yardım (R. Baykaldı, Çev.). Arkadaş Yayınevi.
• Roth, W.T. (2016). Giriş. W. T. Roth & I.D. Yalom,. (Ed.), Anksiyete Terapisi içinde (ss. 11-28). Prestij Yayınları. Sarıkaya, B. (2020). Konuşma eğitimi dersinin Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel konuşma becerilerine ve konuşma kaygılarına etkisi. Uluslararası Alan Eğitimi Dergisi, 6(1), 79-91. https://doi.org/10.32570/ijofe.699046
• Seyrek, A. M. (2019). Psikoloji sözlüğü (2. Baskı). Yediveren Yayınları.
• Sevim, O., & Gedik, M. (2014). Ortaöğretim öğrencilerinin konuşma kaygılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 52, 379 -393.
• Şahı̇n, M. (2019). Korku, kaygı ve kaygı (anksiyete) bozuklukları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(10), 117-135.
• Şen, Ü. (2017). Türkçe öğretmeni adaylarının konuşma kaygılarının değerlendirilmesi. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, 2(2), 70-84.
• Stuart, C. (2008). Etkili konuşma (4. Baskı). (M. Sağlam, Çev.). Alfa Yayınları.
• Suroğlu-Sofu, M. (2012). Öğretmen adaylarının konuşma kaygıları. [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Sönmez, V., & Alacapınar, F. G. (2018). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Anı Yayıncılık. Şahin, A., & Kana, F. (2015). Konuşma kaygısı. A. Şahin (Ed.), Konuşma Eğitimi Yöntem-Teknik içinde (ss. 271–281). Pegem Akademi.
• Tekşan, K., Mutlu, H. H., & Çinpolat, E. (2019). The examination of the relationship between the speech anxiety and speaking skill attitudes of middle school of teachers students and the opinions on speech anxiety. Journal of Language and Linguistic Studies, 15(4), 1395-1412. https://doi.org/10.17263/jlls.668527
• Tallis, F. (2003). Kaygıları aşmak (O. Cem, Çev.). Sistem Yayıncılık.
• Temiz, E. (2013). Speech anxiety of music and Turkish language teacher candidates. Journal of Educational and Instructional Studies in the World, 3(2), 101-105.
• Temiz, E. (2015). Pedagojik formasyon alan öğretmen adaylarının konuşma kaygıları. Turkish Studies, 10(3), 985-992. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.7767
• Tolun, K. (2019). Sınıf öğretmeni adaylarının konuşma kaygılarının farklı değişkenler açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Topçuoğlu-Ünal, F., & Degeç, H. (2012). Öğretmen görüşlerine göre konuşma eğitiminde karşılaşılan sorunlar. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(7), 735-750. https://doi.org/10.9761/JASSS178
• Topçuoğlu-Ünal, F., & Özden, M. (2015). Diksiyon ve konuşma eğitimi. Pegem Akademi.
• Tsipursky, G. (2016). Conquer public speaking anxiety via emotional ıntelligence. Psycology Today, https://www.psychologytoday.com/us/blog/intentional-insights/201609/conquer-public-speaking-anxiety-emotional-intelligence.
• Tunalı, M. (2007). Başarılı ve güzel konuşma sanatı (36. Baskı). Yediveren Yayınları.
• Tüzemen, T. (2016). Akademik çelişki tekniğinin 6. sınıf öğrencilerinin konuşma becerilerine ve konuşma kaygılarına etkisi [Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Türnüklü, A. (2000). Eğitimbilim araştırmalarında etkin olarak kullanılabilecek nitel bir araştırma tekniği: Görüşme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 6(4), 543-559.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Genişletilmiş 10. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, G. (2015). Ortaokul öğrencilerinin konuşma kaygıları [Yüksek lisans tezi, Uşak Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldırım, M. (2019). Örneklem ve örnekleme yöntemleri, S. Şen & İ. Yıldırım (Ed.), Eğitimde Araştırma Yöntemleri içinde (ss. 317-331). Nobel.
• Yıldız, B. R. (2011). Kaygının dikkat süreçleri üzerine etkisinin olaya ilişkin potansiyeller ile değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Witz, M. (2004). 1000 kişi önünde konuşmak ve bundan keyif almaya dair (M. Gürsel, Çev.). Dharma Yayınları.