Kültürel Unsurların Çeviri Yoluyla Aktarımı: Kâmil Kîlânî’nin Eserlerinin Türkçeye Çevirileri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 61, 52 - 73, 29.12.2025

Hilal Arslan Bilir

Öz

Kültür, bireylerin düşünce biçimlerini, değer yargılarını ve toplumsal etkileşimlerini şekillendiren dinamik bir yapı olup, dil aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarılan ortak bir anlamlar sistemidir. Bu bağlamda çeviri, yalnızca diller arasında bir aktarım süreci değil, aynı zamanda kültürel değerlerin, normların ve dünya görüşlerinin bir dilden diğerine taşındığı çok katmanlı bir etkileşim alanıdır. Çevirmen yalnızca sözcükleri değil, aynı zamanda kültürel kimliği, inançları ve yaşam biçimlerini de aktaran bir kültür aracısı olarak işlev görmektedir. Bu bağlamda kültürel ögelerin doğru ve işlevsel biçimde çevrilmesi, hedef metnin etkililiği ve anlam bütünlüğü açısından büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma, çeviride kültürel unsurların aktarımını ve bu aktarım sürecinde çevirmenin uyguladığı stratejileri çözümlemeyi amaçlamaktadır. Kültürel ögelerin hedef dile nasıl yansıtıldığını değerlendirmek için Peter Newmark’ın kültürel unsurlar sınıflandırması ile Lawrence Venuti’nin yerlileştirme (domestication) ve yabancılaştırma (foreignization) stratejileri temel kuramsal çerçeve olarak benimsenmiştir. Çalışmada, Mısırlı çocuk edebiyatı yazarı olan Kâmil Kîlânî’nin kaleme almış olduğu أبوصير وأبوقير (Ebu Sır ve Ebu Kır) ve الشيخ الهندي (Hindistanlı İhtiyar) hikayeleri ve bunların Türkçe çevirileri karşılaştırmalı olarak analiz edilmiş, sonrasında Newmark’ın sınıflandırmalarına göre örnekler alınarak Venuti’nin stratejilerine göre değerlendirilmiştir. Arapçadan Türkçeye yapılan çeviri örnekleri üzerinden gerçekleştirilen bu çözümleme, kültürlerarası aktarımın sadece dilsel bir faaliyet olmadığını, aynı zamanda sosyo-kültürel bir etkileşim biçimi olduğunu göstermektedir. Çevirmenin, kültürel unsurların aktarımında çoğunlukla yabancılaştırma stratejisini benimseyerek okuru kaynak metne yaklaştırdığı, bazı durumlarda ise yerlileştirme stratejisini tercih ederek metni hedef okura daha anlaşılır ve yakın kıldığı gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültürel çeviri , Kâmil Kîlânî , Çocuk hikayeleri , Çeviri stratejileri

The Transfer of Cultural Elements Through Translation: An Analysis of The Turkish Translations of Kâmil Kîlânî’s Works

Öz

Culture is a dynamic structure that shapes individuals’ ways of thinking, value judgments, and social interactions, and it is a system of shared meanings transmitted from one generation to the next through language. In this context, translation is not merely a process of transferring between languages but also a multidimensional field of interaction through which cultural values, norms, and worldviews are conveyed from one language to another. The translator functions not only as a linguistic mediator but also as a cultural agent conveying cultural identity, beliefs, and ways of life. Therefore, the accurate and functional translation of cultural elements is crucial for the effectiveness and coherence of the target text. This study aims to analyze the transmission of cultural elements in translation and the strategies employed by the translator during this process. Peter Newmark’s classification of cultural categories and Lawrence Venuti’s strategies of domestication and foreignization are adopted as the theoretical framework to evaluate how cultural elements are reflected in the target language. In the study, two stories written by the Egyptian children's literature author Kâmil Kîlânî — Abu Sir wa Abu Qir and Al-Shaykh al-Hindi (The Indian Old Man) — and their Turkish translations were comparatively analyzed. Examples were selected based on Newmark’s cultural categories and evaluated in accordance with Venuti’s strategies. The analysis of these Arabic-to-Turkish translations reveals that cross-cultural transfer is not merely a linguistic task, but also a form of socio-cultural interaction. It has been observed that the translator predominantly adopts the foreignization strategy to bring the reader closer to the source text. In contrast in some instances, the domestication strategy is employed to make the text more accessible and familiar to the target audience.
Keywords: Cultural translation, Kâmil Kîlânî, Children's

Anahtar Kelimeler

Cultural translation , Kâmil Kîlânî , Children , Translation strategies

Kaynakça

• Aksoy, B. (2000). Kültür odaklı çeviri ve çevirmen. Türk Dili, (583), 51-57.
• Akyürek, R. (2014). Mısır Çocuk Edebiyatında Kâmil Keylânî. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Balı, A. Ş. (2001). Çok Kültürlülük ve Sosyal Adalet: “Öteki” İle Barış İçinde Yaşamak, Konya: Çizgi Kitabevi. 187-191.
• Bedevi, A. M. (1999). Kâmil Keylânî ve Sîretuhu ez-Zatiyye, Mısır Kitap Heyeti. 19-201.
• Cengiz Arslan, Ş. (2025). Arapçadan Türkçeye çeviride kültürel ögelerin aktarımı: Tayyib Sâlih’in Mevsimu’l-hicre ile’ş-şimâl adlı eserinin Türkçe çevirisi üzerinden bir inceleme. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi (UDEKAD). 8 (2). 800-814. DOI: https://doi.org/10.37999/udekad.1674752
• Çetinel, B. (2024). Kâmil Kîlanî’nin Ebu’l-Hasan Adlı Kısa Hikayesinin Tahlili. Lisanî İlimler Dergisi. 2 (2). 561-576.
• Çimen Karayürek, E. (2024). Diliçi çeviride yanmetinsel unsurlara bakış: Ankara Mahpusu örneği. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi (UDEKAD), 7 (3), 584-595. DOI: https://doi.org/10.37999/udekad.1516506.
• Dizdar, D. (1999). Skopostheorie. Handbuchtranslation. Hrsg. Petter Schmitt. Stauffenburg. Tübingen. El-Kürdi, A. (2010). Kâmil Kilani.
• Erkalan Çakır, N. (2024). Eko-Çeviribilim Bağlamında Edebî Eser Çevirisi Üzerine Betimleyici Bir Çalışma. Litera: Journal of Language, Literature and Culture Studies, 34(1), 249-266. https://doi.org/10.26650/LITERA2023-1398347
• Gezer, G. ve Can, M. Z. (2019). Kültürü çevirmek: Kültür aktarımı kapsamında çeviri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (17), 355-370. DOI: 10.29000/rumelide.656917.
• Kîlanî, K. (2019). Arapça Hikayeler. (Haz. Abdullah Feyzi Kocaer). İstanbul: Karma Kitaplar.
• Kongar, E. (1999). Kültür Üzerine. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Newmark, P. (1988), A Textbook of Translation, New York – Londra – Toronto – Sidney – Tokyo: Shanghai Foreign Language Education Press, Prentice Hall.
• Newmark, P. (2010). Translation and culture. In B. Lewandowska-Tomaszczyk & M. Thelen (Eds.), Łódź studies in language (171-182). Frankfurt am Main: Peter Lang GmbH.
• Niranjana, T. (1992). Siting Translation: History, Post-Structuralism, and the Colonial Context. Berkeley: University of California Press. Routledge.
• Smith, P. (2001). Cultural theory: An introduction. Blackwell: Oxford University Press. York: Harper&Brothers.
• Suçin, M. H. (2007). Öteki dilde var olmak. Multilingual.
• Suçin, M. H. (2010). Turkish and Arabic Reduplications in Contrast. Australian Journal of Linguistics. 30 (2), 209-226.
• Taş, S. (2017). Kültürel unsurların çevirisi ve çeviri stratejileri. Humanitas, 5(10), 1-14
• Taylor, E.B. (1958). The Origins of Culture and Religion in Primitive Culture. New York: Harper&Brothers.
• Toury, G. (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
• Venuti, L. (1995). Translator’s invisibility: A history of translation, London and New York: Routledge.