The Zincirli Tumulus [Sam’al] Excavations Conducted by the Germans and the Practices of the Ottoman Empire in This Period

Yıl 2024, Sayı: 23, 93 - 115

Yıldıray Yıldırım

https://doi.org/10.21021/osmed.1470623

Öz

The Ottoman Empire was subjected to an influx of foreign researchers due to the developments in historical artifact research that took place in Europe in the 19th century. One of the countries to which these researchers belonged was Germany. After the activities they first carried out in the west of Anatolia, the Germans began to work in other parts of the country. One of these places was Zincirli Tumulus, discovered by Osman Hamdi Bey in 1884. The first license for excavation was obtained in 1888, under the direction of Berlin Museum Director Carl Humann. This was followed by excavations in 1890 and 1894. Then, with the excavation that started in 1902 as a continuation of the third excavation, the work carried out by the Germans ended. Some of the artifacts found during the excavations were given to Germany with the current regulations and the sultan's approval. Research on Zincirli generally focuses on the discipline of archaeology or ancient history and contains and very brief information is given about the excavations carried out by the Germans. In research directly involving studies carried out by the Germans in Anatolia, the Zincirli excavations were almost never mentioned. In this study, Zincirli Tumulus excavations carried out by the Germans were examined using the qualitative research method and document analysis technique, based on the Ottoman Period documents in the State Archives Directorate. In this context, the approach of the Ottoman Empire during the excavation process and the attitudes of the German excavation team and the Ottoman State regarding the finds were discussed. It was discussed that the excavations were carried out within the scope of the Regulation of Asar-i Atika (Historical Artifacts) and the finds were evaluated accordingly.

Anahtar Kelimeler

Zincirli Tumulus, Historical Artifacts, Archaeological Excavations

Almanlar Tarafından Yapılan Zincirli Höyük [Sam’al] Kazıları ve Osmanlı Devleti’nin Bu Süreçteki Uygulamaları

Öz

Osmanlı Devleti, 19. yüzyılda Avrupa’da meydana gelen tarihi eser araştırmalarındaki gelişmelere bağlı olarak yabancı araştırmacıların akınına uğradı. Bu araştırmacıların mensup olduğu devletlerden biri de Almanya idi. Almanlar, ilk olarak Anadolu’nun batısında yürüttükleri faaliyetlerin ardından ülkenin diğer kısımlarında da çalışmalar yapmaya başladı. Bu yerlerden biri, Osman Hamdi Bey’in 1884 yılında keşfettiği Zincirli Höyüktü. Berlin Müze Müdürü Carl Humann’ın başkanlığında 1888 yılında kazı için ilk ruhsat alındı. Bunu 1890 ve 1894 yılındaki kazılar takip etti. Ardından 1902 yılında üçüncü kazının devamı niteliğinde başlanan kazı ile Almanların yaptığı çalışmalar son buldu. Kazılarda bulunan eserlerden bir kısmı mevcut nizamname ve padişah onayı ile Almanya’ya verildi. Zincirli hakkında yapılan araştırmalar, genellikle arkeoloji veya eskiçağ disiplini çerçevesinde yoğunlaşmakta ve Almanların yaptığı kazılar hakkında çok kısa bilgiler verilmektedir. Doğrudan Almanlar tarafından Anadolu’da yapılan çalışmaları içeren araştırmalarda ise Zincirli kazılarına neredeyse hiç değinilmemiştir. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi doküman analizi tekniği ile Devlet Arşivleri Başkanlığı’nda bulunan Osmanlı Dönemi belgelerinden hareketle Almanlar tarafından yürütülen Zincirli Höyük kazıları incelenmiştir. Bu bağlamda Osmanlı Devleti’nin kazı sürecindeki yaklaşımı, Alman kazı ekibinin ve Osmanlı Devleti’nin buluntularla ilgili tutumları ele alınmıştır. Asar-ı Atika Nizamnamesi kapsamında kazıların yürütüldüğü ve buluntuların buna göre değerlendirildiği tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zincirli Höyük, Asar-ı Atika, Arkeolojik Kazılar

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, BEO., 6/411; 355/26609; 1393/104401; 2008/150578; 2947/22.
• BOA, DH.MKT., 1498/97; 1772/122; BOA, HH.d., 2514; BOA, HR.İD., 2122/64.
• BOA, HR.TH., 269/15; BOA, İ.HUS., 77/130; BOA, İ.MF., 5/91; 7/49; 8/53.
• BOA, İ.MMS., 101/4281; 113/4855; BOA, İ.ŞD., 118/7071.
• BOA, MF.MKT., 97/92; 97/109; 98/115; 99/12; 99/146; 100/74; 102/22; 103/15; 103/132; 106/66; 109/12; 114/142; 124/51; 124/95; 125/12; 127/8; 131/65; 132/25; 138/85; 144/88; 148/64; 189/80; 197/59; 198/21; 212/49; 294/5; 441/35; 583/18; 825/93.
• BOA, MV., 35/23; 36/57, 54/39; BOA, ŞD., 212/6; 212/18; 212/59; 217/21; 218/28.
• BOA, Y.EE., 149/92; BOA, Y.A.HUS., 402/18; BOA, Y..PRK.ASK., 163/11.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akın, Nur, “Osman Hamdi Bey, Asar-ı Atika Nizamnamesi ve Dönemin Koruma Anlayışı Üzerine”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1993, 233-239.
• Alkan, Mustafa, “Adana’nın İdari Yapısı (1516-1923)”, EKEV Akademi Dergisi 9/24 (2005): 253-266.
• Bayrakdar, BayraM, Bülent Kucak, Irmak Karabulut, İzzet Ege ve Murat Öcal, “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Bergama Zeus Sunağı’nın Berlin’e Götürülüşü Hakkında Bazı Düşünceler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 17/34 (2017): 43-67.
• Çal, Halit, “Osmanlı Devletinde Asar-ı Atika Nizamnameleri”, Vakıflar Dergisi 26 (1997): 391-400.
• Çolak, Kamil, “Mısır'ın Fransızlar Tarafından İşgali ve Tahliyesi (1798-1801)”, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10/2 (2008): 141-183.
• Duru, Refik, “İslâhiye Bölgesi Araştırmaları”. Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, ed. Oktay Belli (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2000): 342-344.
• Karar, Enver Ziya, Büyük Osmanlı Tarihi, C.IV, (Ankara: TTK Yayınları 1988).
• Kazgan, Haydar, “Düyun-ı Umimiye”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 3, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985) ss. 691-716.
• Luschan, Felix von, Ausgrabungen in Sendschirli I-IV, (Berlin, 1894-1911).
• Mutlu, Serhan ve Başaran Mutlu, Meral, “Anadolu’da Arkeolojinin Kurumsallaşma Süreci ve Gelişimi”, Academic Knowledge 1/1 (2018): 64-76.
• Nakiboğlu, Aslıhan, “20.Yüzyıla Girerken Osmanlı Bütceleri: Bir Karşılaştırma”, Akademik Bakış Dergisi 31 (2012): 1-18.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfusu, (İstanbul: Kronik Kitap, 2020).
• Palaz Erdemir, Hatice ve Erdemir, Halil, “Alman Emperyalizmi ve Osmanlı Topraklarında Arkeoloji”, Tarih Okulu Dergisi, 6/XV (2013): 261-283.
• Palaz Erdemir, Hatice ve Erdemir, Halil, “Batılıların Yaptığı Arkeolojik Kazılar ve Tarihî Eser Yağması”, Yeni Türkiye, 22/83 (2016): 752-771.
• Palaz Erdemir, Hatice ve Erdemir, Halil, “Belgeler Işığında Almanların Osmanlı Devletinde Yaptıkları Eskiçağ ve Arkeoloji Çalışmaları”, I. Uluslararası Tarihi ve Kültürel Yönleriyle Türk Alman İlişkileri Sempozyumu, (Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2009): 225-236.
• Palaz Erdemir, Hatice ve Erdemir, Halil, “Kültürel Mirasın Korunması ve Ülke Kalkınmasındaki Önemi”, Türk Kültürü, XLIII/505-506 (2005): 129-144.
• Pamuk, Şevket, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012).
• Sarıyar Sezan, Canan, “Osmanlı Devleti Döneminde Mısır'da Arkeolojik Faaliyetler ve Eski Eser Uygulamaları”, Tarihin Peşinde -Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 30 (2023): 64-75.
• Üngör, İbrahim, “İslahiye ve Çevresinde Geç Hitit Merkezleri”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/8 (2011): 137-163. Üngör, İbrahim, İslahiye ve Çevresinin Eskiçağ Tarihi, (Ankara: TTK, 2014).
• İbrahim Üngör, İslahiye ve Çevresinin Eskiçağ Tarihi, Doktora Tezi, (Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011).