Tırsî Dîvânı’nda hayvan adlarının kullanımı

Yıl 2020, Sayı: 18, 230 - 267, 21.03.2020

Bilal Elbir Merve Yorulmaz Kahve

https://doi.org/10.29000/rumelide.705594

Cited By: 3

Öz

Hayvanlar, tüm toplumlarda önemli bir yere sahiptir. Türk kültüründe ise hayvanlar her daim yaşamın bir parçası olmuştur. Bu durum kültür tarihimize atasözü, deyim kısacası sözvarlığıyla yansımıştır. Türk edebiyatı eserlerinde hayvan adlarının kullanımı oldukça yaygındır. Edebiyat ürünlerinin hemen her türünde hayvan adlarının gerek gerçek gerekse mecazî anlamlarıyla yer aldığı görülür. Türk edebiyatı içerisinde önemli bir yeri olan dîvânlar, içerdikleri hayvan adları ve bunların kullanım zenginliği açısından dikkat çekmektedir. 18. yüzyıl hattat ve şâirlerinden olan İbrahim Tırsî, dîvânında, döneminin manzaralarını sunan bir şâir olarak toplumsal çevresini, günlük yaşamı ve dönemin kültürünü yansıtmıştır. Giyim kuşamdan yemeklere, günlük konuşma örneklerinden hayvan adları kullanımına kadar birçok örnek Tırsî’nin Dîvânı’nda yer almıştır. Dîvân şiirinin temel konusunu oluşturan “aşk” onun şiirinin odak noktasında yer almamış onun aksine yaşadığı devrin gündelik hayatı şiirlerinin temelini oluşturmuştur. Bu çalışmada Tırsî Dîvânı’nda geçen “282” adet hayvan adı “Kuşlar, Dört Ayaklılar, Böcekler, Sürüngenler ve Suda Yaşayanlar” başlıkları altında tasnif edilmiş, bu adların kullanım sıklıkları belirlenmiştir. Bu tespitlerden hareketle Türk dilindeki ad ve ad verme geleneğinin şiir diline nasıl yansıdığı açıklanmaya çalışılmıştır. Hayvan adlarının mecâzi ya da gerçek anlamda kullanılıp kullanılmadığı örneklerden hareketle ortaya konulmuştur. Hayvan adlarının kullanım sıklığı çalışmada belirtilmiş olup sanatçının hayatı ve yaşam çevresiyle ilişki kurulmuştur. Dîvânındaki hayvan adlarının kullanımında, Türk kültüründeki atasözü ve deyimlerden bunun yanında da argodan yararlanan şâir zengin bir sözvarlığını şiirlerine taşımıştır.

Anahtar Kelimeler

Tırsî’nin Dîvânı, hayvan adları, anlambilimi, Türk dili

The use of animal names in the Tırsi’s Dîvân

Öz

Animals, has an important place in all societies. In Turkish culture, animals always has been a part of life. This proverb from our cultural history, statement, in short, vocabulary is reflected. The use of animal names is quite common in works of Turkish literature. The court which has an important place in Turkish literature, they contain the names of the animals in terms of the richness of their use and attracts attention. 18. century calligrapher and poet Ibrahim shad in the court with views the social environment of the era as a poet, has reflected the culture and daily life of the era. From traditional clothes to food, from everyday speech samples took place at the Council of tirsi many examples of animal names. Dîvân poetry that constitute the basic subject matter of “love” that have taken place at the focal point of his poem unlike him and his poetry has formed the basis of the everyday life of the era he lived. In this study, “282” animal names mentioned in the Tirsi Dîvân were classified under the titles “birds, quadrupeds, insects, reptiles and water dwellers” and their frequency of use was determined. Based on these findings, it has been tried to explain how the name and naming tradition in the Turkish language is reflected in the language of poetry. Animal names used metaphorical or real sense of whether or not it is demonstrated from the examples. The frequency of the use of animal names are mentioned in the study of life and living and the artist's relationship with the environment was established. In court, the use of animal names in proverbs and idioms in Turkish culture as well as benefiting from a rich vocabulary of slang has moved to the poems of poet.

Anahtar Kelimeler

Tırsî’s Dîvân, animal names, semantics, Turkish language

Kaynakça

• Abik, A. D. (2009), “Kutadgu Bilig’de Hayvan Adları”. Journal Of Turkish Studies Festschrift In Honor Of Cem Dilçin I, Harvard, Volume 33/1, 1-32.
• Akalın, L. S. (1993). Türk Folklorunda Kuşlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• And, M., (1998). “Minyatürde Kuş Dünyası”, Art Decor, (58). s. 88-90.
• Armutlu, S. (2010). “Şem’ u Pervâne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: C: 10.
• Aslan, M. (2019). Tırsî Dîvânında Çingene. Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Number: 7, s. 29-35.
• Bardakoğlu, A. (2002). “Köpek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, C. 26, s. 251-252.
• Bozkaplan, Ş.,A. (2007), “Kutadgu Bilig’deki Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme”. Turkish Sudies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic Volume 2/4 Fall,S. 1110-1118.
• Buran, A. (1991). Yunusta Hayvan Adları ve Fonksiyonları. Fırat Üniversitesi Dergisi (Sosyal Bilimleri), S: 2, s.117-131.
• Çeneli, İ. (1975), “Dîvânü Lûgat-It-Türk’te Hayvan Adları”. Türk Kültürü Araştırmaları, 1973-1975, Türk Kültürünü Arastırma Enstitüsü Yay.,Ankara, S. 99-122.
• Çoruhlu, Y. (1995), Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Seyran Kitap, İstanbul.; Buran, Ahmet (1991). Yunusta Hayvan Adları ve Fonksiyonları, Fırat Üniversitesi Dergisi (Sosyal Bilimleri), S: 2, s.117-131.
• Çoruhlu, Y. (1999). Türk Mitolojisinin ABC’si. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Demirsoy, A. (1995). Yaşamın Temel Kuralları, Genel Biyoloji/Genel Zooloji. Cilt-I, Kısım-I. Meteksan A.Ş. Baskı Tesisleri, 6. Baskı, Ankara.
• Devellioğlu, F. (1999). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğan, D.M. (1996). Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: 11. Baskı.
• Durkaya, H. (2010). Fehîm Kadîm Dîvânı’nda Hayvanlar Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C:3, S:15, s. 1-15.
• Gökyay, O. Ş. (1993). “Cönk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: C: 8.
• Gülşen, H. (2013). “Kurt Motifi Üzerine Bir İnceleme”. Akademik Bakış Dergisi S. 39.
• Karakurt, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü. (E-Kitap).
• Kurnaz, C. (1992). “Bülbül”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: C: 6.
• Mert, O. (2007), “Kazak Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Atasözleri”. Kazakistan ve Türkiye’nin Ortak Kültürel Değerleri Uluslar Arası Sempozyumu, 21-23 Mayıs 2007, Almatı, S. 297-312.
• Özkartal, M., (2012). “Türk Destanlarında Hayvan Sembolizmine Genel Bir Bakış (Dede Korkut Kitabı’ndan Örnekler)”. Milli Folklor, (94), s.58-71.
• Roux, J., P., (2005), Orta Asya’da Kutsal Bitkiler Ve Hayvanlar. Çev. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Tanyolaç, Jülide ve Tanyolaç, Turgut (2008). Genel Zooloji. Hatiboğlu Yayınevi, 7. Basım, Ankara.
• Tokyürekl, H., (2013). “Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları”. Tübar, S: Xxxiii, S.221-281.
• Yılmaz, K., (2017). İbrahim Tırsî ve Dîvânı, Ankara: (E-Kitap).
• İnternet Kaynakları
• https://sozluk.gov.tr/