Divan şiirinde aslan metaforu

Yıl 2020, Sayı: 18, 285 - 302, 21.03.2020

Emel Nalçacıgil Çopur

https://doi.org/10.29000/rumelide.705636

Cited By: 1

Öz

Batı retoriğinde metafor, klasik Türk edebiyatındaki ismiyle teşbih terimi önemli edebî bir sanattır. Nitekim teşbih unsurlarının zengin olması, sanatçının resmetmek istediği tablonun okuyucunun zihninde tam anlamıyla canlanmasını sağlar. Böylece metinler okuyucusuna bilgi verirken edebî zevk de verir. Bunun yanında teşbih, bir nevi teşbih çeşidi olan istiare ve onun alt tipinde yer alan bazı edebî sanatların doğmasına da zemin hazırlamıştır. Bu makalede klasik Türk edebiyatı bünyesinde şiir mümessillerinin kendilerini en iyi ifade ettikleri, sanat becerilerini sergiledikleri eserler olan divanlarda hayvanlar âleminden teşbih sanatı çerçevesinde zikredilen aslan araştırılmıştır. Araştırma farklı yüzyıllara ait on bir divandan seçilen örnek beyitlerle tamamlanmıştır. Makalede divan şiirinde aslanın nasıl ve ne şekilde geçtiği tespit edilmiştir. Tespit edilen metinler doğrultusunda aslanın fizikî özellikleri açıklanarak eski Türk edebiyatına kaynaklık eden kitaplar yardımıyla seçilen örnek şiirler yorumlanmıştır. Bu bağlamda makale iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde divanlarda gazel nazım şeklinde yazılmış şiirlerde geçen aslan ele alınmıştır. İkinci bölümde ise divanların başında kaleme alınan kasidelerde benzetilen unsur olarak zikredilen aslanın gazel nazım şeklindeki şiirlerde de olduğu gibi kimlere, hangi özelliklerinden dolayı benzetildiği incelenmiştir. Kasidenin yazım amacı doğrultusunda aslana benzetilen tarihteki önemli kişiler kaynaklar yardımıyla tanıtılıp onların özellikleri ve başarıları yeniden hatırlatılmıştır. Böylece gerek alan çalışması yapan araştırmacılara gerek edebiyatseverlere günümüz Türkçesinde de teşbih ögesi olarak kullanılan aslanın klasik Türk edebiyatında nasıl kullanıldığı, eski kültürümüzde hangi şahıslara benzetildiği açıklığa kavuşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, divan, aslan, teşbih, metafor

The lion metaphor in Ottoman poetry

Öz

Metaphor in Western rhetoric, which is called simile in classical Turkish literature, is an important literary art of literature. Hence, thanks to the richness of the elements of simile, it allows the reader to fully visualize what the artist desires to depict. Thus, the texts give information to the reader while providing literary pleasure. In addition, simile prepared a basis for the birth of metaphor, which is a kind of simile, and some literary arts within it. In this article, the lion figure, which is touched in the framework of the art of simile in Ottoman poetry within classical Turkish literature where the poetry representatives express themselves best and exhibit their art skills, was studied. The research was conducted on sample couplets selected from eleven Ottoman poems of different centuries. In the article, it was determined how and in which way the lion was depicted in Ottoman poetry. In line with the specified texts, the physical characteristics of the lion were explained, and the poems selected with the help of the books which were the sources of the old Turkish literature were interpreted. In this context, the article consists of two chapters. In the first part, the lion figure in the poems written in the form of verse ode in Ottoman poetry was discussed. In the second part, the lion figure, which is mentioned as a simulated element in qasida written at the beginning of an Ottoman poem, was examined as to whom and because of which features it was likened to as in the poems like verse ode. In line with the purpose of qasida, important characters likened to a lion in history were introduced with the help of resources and their characteristics and achievements were re-reminded. Thus, the lion figure, which is still used as an element of simile in today's Turkish, was clarified in all aspects of how it was used in classical Turkish literature and to whom it was likened in our old culture to both the researchers conducting field studies and the literature-lovers.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, Ottoman poetry, lion, simile, metaphor

Kaynakça

• Akkuş, M. (2018), Nef’î Dîvânı, 4 Ekim 2019 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü; http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.pdf adresinden alındı.
• Aksoyak, İ.H. (2018), Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, 1 Ekim 2019 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü; http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.pdf adresinden alındı.
• Aktepe, M. (1989). Ahmed III. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV.
• Aslan, M. (2018), Şeref Hanım Dîvânı, 30 Eylül 2019 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü; http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.pdf adresinden alındı.
• Aycan, İ. (2013). Ziyâd b. Ebîh. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul: TDV.
• Ayverdi, İ. (2006), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı.
• Batislam, H. D. (2002), Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ, Anka ve Simurg, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 4(7), 196.
• Beydilli, K. (1989). Âlî Paşa Mehmed Emin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail (ö. 256/869), Sahihu’l-Buhârî, Daru İbni Kesîr, 1. Bs., Dımaşk, 1423/2002.
• Durmuş, İ. (2011). Teşbih. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: TDV.
• Eke Uçan, N. (2017). Klâsik Türk Edebiyatında Metaforik Üslûp, Ankara: Akçağ.
• Emecen, F. (2007). Osman II. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 33 İstanbul: TDV.
• Fığlalı, E. R. (1989) Ali. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV.
• Gallotta, A. (1997). Hasan Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: TDV.
• Gülle, S. (Ed.). (2008). Hak Dîni Kur’ân Dili, İstanbul: Huzur.
• İlgürel, M.(1989). I. Ahmed. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV.
• İlgürel, M. (1989). II. Ahmed. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV.
• İsen, M. ; Macit, M. ; Horata, O. ; Kılıç, F. ; Aksoyak, İ. H. ( 2015), Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker.
• Karabey, T. (2011). Tarih Düşürme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: TDV.
• Kazan Nas, Ş. (2019). Tâhir Selâm Divanı, Konya: Palet.
• Kiel, M.; Alexander, J. (2005). Mora. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 30. İstanbul: TDV.
• Kılıçlıoğlu, S. (Ed.). (1978). Larousse Gençlik Ansiklopedisi, İstanbul: Meydan.
• Kurnaz, C. (Ed. ). (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Ankara: Berikan.
• Kutlar Oğuz, F. S. (2017), Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî Dîvânı. 10 Ekim 2019 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü; http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.pdf adresinden alındı.
• Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı Kelimeler Ve Remizler Mazmunlar Ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Macit, M. (2017), Nedîm Dîvânı, 10 Ekim 2019 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü; http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.pdf adresinden alındı.
• Mengi, M. (1995). Mesîhî Dîvânı, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara.
• Nalçacıgil Çopur, E. (2019). İktibas Sanatı ve Mazmûn, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal of Academiz Litareture), 5(10), s. 167.
• Öngören, R. (2011). Tasavvuf. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: TDV.
• Öz, M. (2013). Zülfikar. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul: TDV.
• Özcan, A. (2010). Şehid Ali Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: TDV.
• Özcan, Nuri (2006). Murad IV Mûsiki. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: TDV.
• Pala, İ. (2004), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı.
• Sarıkaya, Y. M. (2011). Türk Edebiyatında Teşbih. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: TDV.
• Tanrıbuyurdu, G. (2018), Kalkandelenli Mu'îdî Dîvânı, 10 Ekim 2019 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü; http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.pdf adresinden alındı.
• Taş, H. (2008), Vusûlî Dîvânı, Konya: Gençlik Kitabevi.
• Tatcı, M. (2014), Dîvân-ı İlâhiyat, Eskişehir: Eskişehir Valiliği.
• Uzun, M. (1994). Ebced. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: TDV.
• Üstüner, K. (2017), Yâver Dîvânı, 10 Ekim 2019 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü; http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.pdf adresinden alındı.
• Yardım, A. (1994). Düldül. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: TDV.
• Yeniterzi, E. (2010), Klasik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi-Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı-Prof. Dr. Turgut Karabey Armağanı, 3(15), s. 313,-328.
• Yılmazer, Z. (2006). Murad IV. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: TDV.