Çevirmen kuşdili mi konuşur?

Yıl 2020, Sayı: 18, 673 - 687, 21.03.2020

Osman Coşkun

https://doi.org/10.29000/rumelide.706471

Öz

Türetme dile yeni sözcükler kazandırmak için başvurulan yollardan biridir. Kavram üretimi ile türetme çeviribilimde karşılık bulan bir başlıktır. Çevirmeler, kaynak metininde karşılaştıkları yeni sözcük, terim ve kavramları erek dilde yeni bir sözcük, terim ve kavram ile karşılamak durumunda kalırlar. Sözcük türetmenin değişik yolları vardır. Çevirmen dile yeni kelimeler kazandırırken öneri(len) sözcüğün bir yandan anlamı karşılama düzeyini, bir yandan erek dil yapısına uygunluğunu, bir yandan da toplum tarafından benimsenebilirliğini göz önünde bulundurur. Yazın geçmişinde çevirmenlerimiz öztürkçe kullanımı nedeniyle toplum tarafından benimsenebilirlik bağlamında eleştirilmiştir. 1940’larda kurulan Tercüme Kurulu çıkardığı Tercüme dergisiyle geniş kitlelere ulaşmıştır. 1967 üyelerinin istifasıyla kurul işlevsiz hale gelmiş, dergi yayınları durmuştur. Bu süreçte adına ister arı dil, ister öztürkçe süreci denilsin dilde özleşme yanlısı ve karşıtı akımlar oluşmuştur. Çevirmenler, kitaplar ve tercüme dergisi aracılığıyla arı dil kullanarak, yeni kavramlar üreterek, türetilen sözcükleri çevirilerinde kullanarak Türk diline büyük katkı yapmışlardır. Öztürkçe karşıtları, tercüme dergisi ve diğer çevirilerinde ürettikleri kavramlar kullandıkları dil nedeniyle sık sık çevirmenleri kuşdili ve uydurma dil kullanmakla eleştirirler. Çevirmenler tarafından yapılan çevirilerinin toplum tarafından anlaşılmadığını savunurlar. Bu çalışmada 1967 yılında tercüme kurulu üyelerinin istifaları ertesinde, eleştirilere konu olan yeni sözcüklere, yapılan eleştirilere, değinilecektir. Çeviride kavram üretiminin önemine vurgu yapılıp, çeviribilim özelinde yeni sözcük türetmeye yollarına değinilecektir. Ayrıca yapılan kavram üretimine ve çeviriye yer verilecektir. Bu çalışmanın temel amacı çalışmaya konu olan dönemde çeviribilim bağlamında dilimize yeni giren sözcüklerle ilgili görüş ve değerlendirmelerin ortaya konulmasıdır. Diğer bir amacı bu sözcüklerin günümüzde kullanımı ve benimsenmesi konusunda saptamalar yapmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kavram üretimi, türetme, çeviri, eleştiri

Do translators speak bird language?

Öz

Derivation is one of the ways applied to bring new words to the language. Derivation and Neologism are the titles used in the context of translation studies. Translations have to supply the new words, terms and concepts they encounter in the source language with the new words, terms and concepts in the target language. There are different ways to derive words. As the translator brings new words to the language, he/she takes the level of supplying the meaning of recommended word, on one hand concordance of it to the structure of target language and on the other hand adoptability by the society into consideration. In our literary history, our translators were criticized in the context of adoptability by the society because of the use of pure Turkish. Translation Council, founded in 1940’s, reached the large audience with the translation journal it published. In 1967, with the resignation of its members, the council became dysfunctional and the publication of the journal stopped. In this process, whether it is called pure language or pure Turkish, pro and anti-purification of the language movements were formed. Translators made a great contribution to the Turkish by using pure language by means of books and translations journal, by neologism and by using derived words in other translations. Pure Turkish opponents often criticize the translators for using bird language or artificial language because of the concepts they derive in translation journal and in other translations and for the language they use. They argue that the translations made by the translators are not understood by the society. In this study, new words mentioned in criticism raised against to them, following the resignations of the members of the translation council in 1967 will be mentioned. The importance of neologism in translation will be emphasized, and the ways of deriving new words in translation studies will be mentioned. In addition, neologism and translation will be included. The main purpose of this study is to reveal the views and evaluations about the new words brought to our language in the context of translation studies in the period which is the subject of the study. Another aim is the determination of the usage of these words today.

Anahtar Kelimeler

Neologism, derivation, translation, criticism

Kaynakça

• Aksan, D. (1982) Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim 3. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aksoy, Ö.A. (1975) Gelişen ve Özleşen Dilimiz. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aksoy, Ö.A. (1980) Dil Yanlışları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Arısoy, M. S. (1962) Arı Dile Doğru 1, TDK Tanıtma Yayınları Radyo Konuşmaları. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Arısoy, M. S. (1962) Arı Dile Doğru 3, TDK Tanıtma Yayınları Radyo Konuşmaları. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Banguoğlu, T. (1967) Prof. Banguoğlu’nun “Türk Dili” Savunması, Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 77-88, Ankara.
• Bayrakdaroğlu, E. (1967) İlmi Yenen Bir Vehim, Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 51-54, Ankara.
• Bilgehan, C. (1967) 1967 Bütçe Müzakereleri Sırasında Maliye Bakanı Cihat Bilgehan’ın Dil Mevzuunda İnönü’ye Cevabı, Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 69-70 Ankara.
• Canım-Alkan, S. (2016) Türkçe Akademik Yazımda Çeviri ve Terim Sorunları, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi Vol/Cilt: 45, No/Sayı:1, May/Mayıs 2016, 78-79
• Coşkun, O. ve Gümüşoğlu, A. (2019) Fransızca Sözlüklere Yeni Eklenen Kelimelerle Çeviri Uygulamaları, VI. Yıldız Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 12-13 Aralık 2019, Tam Metin Bildiri Kitabı, s.s. 1085-1103, İstanbul.
• Darbelnet, J. (1972). Réflexions sur la néologie. Meta, Journal des traducteurs, 17 (2), 87–93.
• Dobossy, L. (1982) Sanat Yapıtı ve Estetik Araştırmalar Konusu Olarak Çeviri, Çev: Sema Rıfat Güzelşen, Yazko Çeviri, S.4 Ocak – Şubat 1982, s.s.165-167, İstanbul
• Dizdaroğlu, H. (1962) Türkçe’de Sözcük Yapma Yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Eliot, T.S. (1966) Dante, (Çev. Akşit Göktürk) Tercüme, Sayı 87, ss-40-76, Ankara: MEB Tercüme Kurulu, Ankara Üniversitesi.
• Erer, T. (1967) Buna Ne Diyeceksiniz? Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 39-42, Ankara.
• Fenik, A. (1967) Tercümeye Muhtaç Tercümeler, Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 44-45, Ankara.
• Hacıeminoğlu, N. (1967) Mütercimlerin İstifası ve Bazı Gerçekler, Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 20-21, Ankara.
• Kabaklı, A. (1967) Tercüme Bürosu, Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 20-21, Ankara.
• Lewis, G. (2004) Trajik Başarı-Türk Dil Reformu, (Çev. Mehmet Fatih Uslu). İstanbul: Gelenek.
• Lilova, A. (1982) Uluslararası Çevirmenler Federasyonu Başkanı Anna Lilova İle Konuşma, Yazko Çeviri, S.5, Mart – Nisan 1982, s.s.174-177, İstanbul.
• Nezihi, M. (1967) Yine Tercüme Heyeti, Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 35-36, Ankara.
• Ozansoy, M. F. (1967) Kutsal Savaş, Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 57-58, Ankara.
• Pamir, A. (1967) Tercüme Facialarının Kahramanları, Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 30-32, Ankara.
• Perse, S.-J. (1966)Tercüme, Sayı 73-74, s.s. 21, Ankara: MEB Tercüme Kurulu, Ankara Üniversitesi.
• Tevetoğlu, F. (1967) Senatör Dr. Fethi Tevetoğlu’nun Senatoda Dil ve Tercüme Bürosu Hakkındaki Konuşması (Tabiî Senatörlere Cevap 16 Şubat 1967), Türk Dili İçin V, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.s. 71-74, Ankara.
• Tuncel, B. (2004) Hasan-Âli Yücel ve Tercüme, Çeviri Seçkisi I, Haz. Mehmet Rifat. İstanbul: Sel.
• Vardar, B. (2001) Dilbilim Yazıları. İstanbul: Multilingual.
• Yücel, T. (2000) Türkçenin Kurtuluş Savaşı. İstanbul: Cumhuriyet.
• Yazıcı, M. (2007) Yazılı Çeviri Edinci. İstanbul: Multilingual.
• Yıldız, M. (2017) Bilim Dili Bağlamında Dil Ve Kimlik. Kocaeli: Umuttepe.
• Zülfikar, H. (1991) Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Zuber, R. (1968) Les “Belles infidèles” et la formation du goût classique, Armand Colin, Paris.