“Görünmez”i “görünür” yapmak: bir uzman olarak diliçi çevirmen

Yıl 2020, Sayı: Ö7, 702 - 722, 21.10.2020

Safiye Gül Avcı Solmaz

https://doi.org/10.29000/rumelide.813437

Öz

Bu çalışma, diliçi çeviri eyleyicilerinin disiplinlerarası görünürlükleri arttırmada oynadığı rolü, çevirmen ön sözleri aracılığıyla, irdelemeyi amaçlamaktadır. “Translators’ Prefaces as Documentary Sources for Translation Studies” adlı makalesinde, Rodica Dimitriu, hem çevirmen görünürlüğünün arttırılmasında hem de kuramsal araştırmalara veri sağlamada çevirmenler tarafından yazılan ön sözlerin önemine dikkat çekmektedir (2009). Bu görüşten hareketle, bu çalışmada çeviri eylemindeki amacın belirlenmesinde ve gerçekleştirilmesinde, diliçi çevirmenlerin üstlendikleri uzman rolünü aydınlatmak amacıyla Koç Üniversitesi Yayınları’nın yayımladığı “Tefrika Dizisi” incelemeye alınmaktadır. Yazdıkları ön sözler aracılığıyla, çevirmenlerin aynı zamanda, çeviribilim alanında çoğu zaman göz ardı edilen diliçi çeviri bağlamında, kuramla uygulama arasındaki boşluğu doldurmaya katkı sağladığı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Diliçi çeviri, diliçi çevirmen, amaç, uzman, görünürlük

To make the “invisible” visible: intralingual translator as an expert

Öz

This article aims to trace the role of intralingual translators in increasing the interdisciplinary visibility by analyzing translators’’ prefaces. In her article titled “Translators’ Prefaces as Documentary Sources for Translation Studies”, Rodica Dimitriu highlights the importance of prefaces written by translators in terms of making the practitioners visible and providing significant data to theoretical research (2009). Departing from this view, the translators’ prefaces in “Tefrika Dizisi” (Serial Novel Series) published by Koç University Press will be analyzed with a view to shedding light on the agency of intralingual translators in determining the purpose of translational action and acting as an expert to achieve this purpose. It is supposed that the intralingual translation agents in the series also contribute to “bridging the gap between the theory and practice” especially with regard to intralingual translation which is mostly undermined in Translation Studies.

Anahtar Kelimeler

Intralingual translation, intralingual translator, skopos, expert, visibility

Kaynakça

• Akbulut, A. N. (2011). Tanıklıklarla Çeviri ve Cortázar. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi 3(1).
• Andone, O. H. (2002). Gender Issues in Translation. Perspectives: Studies in Translatology 10(2), 135-150.
• Bassnett, S. (1997). Gözle Görülebilir Çevirmen. (Y. Salman, Çev.). Kuram 15, 79-82.
• Baydere, M. ve A. B. Karadağ. (2019). Çalıkışu’nun Serüveni Üzerine Betimleyici Bir Çalışma. Rumeli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 5, 314-333.
• Bengi-Öner, I. (2006). Çeviribilimde Bir Hace-i Evvel: Ahmet Midhat Efendi. N. Esen ve E. Köroğlu (Ed.), Merhaba Ey Muharrir! Ahmet Midhat Üzerine Eleştirel Yazılar, (ss. 338-346). İ̇stanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Bengü, V. Ö. (2018). Kırk Bela. (R. Tutumlu ve A. Serdar, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Berk Albachten, Ö. (2005). Diliçi Çeviriler ve Mai ve Siyah. İstanbul Üniversitesi Dilbilim Dergisi 14, 139-149.
• Berk Albachten, Ö. (2012). Intralingual Translation as ‘Modernization’ of the Language: The Turkish Case. Perspectives 21(2), 257-271.
• Berk Albachten, Ö. (2014). Intralingual Translation: Discussions within Translation Studies and the Case of Turkey. S. Bermann ve C. Porter (Ed.), A Companion to Translation Studies, (ss. 573–585). West Sussex: Wiley Blackwell.
• Berk Albachten, Ö. (2015). The Turkish Language Reform and Intralingual Translation. Ş. Tahir Gürçağlar, Sa. Paker ve J. Milton (Ed.), Tradition, Tension and Translation in Turkey, (ss. 165-180). Amsterdam: John Benjamins.
• Berk Albachten, Ö. (2018). Geçmişte Yolculuk: Görünmez Kadın Çevirmenlerimizden Mebrure Alevok. Ö. Belkıs ve D. Kankaytsın (Der.), Sanatın Gölgedeki Kadınları, (ss. 375-399). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Berk Albachten, Ö. (2019). Challenging the Boundaries of Translation and Filling the Gaps in Translation History: Two Cases of Intralingual Translation from the 19th-Century Ottoman Literary Scene. H. V. Dam, M. N. Brogger ve K. K. Zethsen (Ed.), Moving Boundaries in Translation Studies, (ss. 185-199). Londra: Routledge.
• Billiani, F. (2008). Censorship. M. Baker ve G. Saldanha (Ed.), Routledge Encyclopedia of Translation Studies, (ss. 28-31). Londra ve New York: Routledge.
• Birkan Baydan, E. (2011). Editing as Rewriting. Istanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi 2 (3), 53-78.
• Bozkurt, E. ve Karadağ A. B. (2013). Mukaddimeleri Tanıklığında Bir Gazeteci, Romancı, Oyun Yazarı, Dergici, Sözlükbilimci, Dilbilimci, Ansiklopedist, Şârih ve Çevirmen: Şemseddin Sâmi. İstanbul Üniversitesi Dilbilim Dergisi 1, 27-53.
• Bozkurt, E. (2014). 1908-1928 Yılları Arasında Batı Dillerinden Osmanlı Türkçesine Çevrilen Romanlarda Mukaddime Geleneği. Doktora Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bozkurt, S. (2007). Tracing Discourse in Prefaces to Turkish Translations of Fiction by Remzi Publishing House in the 1930s and 1940s. Yüksek Lisans Tezi. Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bozkurt, S. (2014). Touched Translations in Turkey: A Feminist Translation Approach. Moment Dergi 1(1), 104-124.
• Canlı, G. (2018). Relocating Self-translation from the Interlingual to Intralingual: Faulkner as a Self-Translauther. Translogos Translation Studies Journal 1(1), 41-63.
• Canlı, G. (2019). William Faulkner’ın Sanctuary Adlı Romanın Kaynak ve Erek Dizgedeki çeviri Serüveni: Diliçi çeviri, Öz-çeviri, Yeniden Çeviri ve Dolaylı çeviri Kavramları Işığında Bir İnceleme. Doktora Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Castro, O. (2009). (Re)Examining Horizons In Feminist Translation Studies: Towards A Third Wave?. MonTI 1, 59-86.
• Chamberlain, L. (2004). Gender and The Metaphorics of Translation. L. Venuti (Ed.), The Translation Studies Reader, (ss. 314-329). Londra ve Newyork: Routledge.
• Delabatista, D. (2016). ‘He Shall Signify from Time to Time’: Romeo and Juliet in Modern English. Perspectives Studies in Translatology 25(2), 1-25.
• Dimitriu, R. (2009). Translators’ Prefaces as Documentary Sources for Translation Studies. Perspectives Studies in Translatology 17(3), 193-206.
• Durmaz Hut, A. (2019). Çevirinin Yansımaları Olarak ‘Çeviriyazıların’ Farklı Adlandırılışları Üzerine Bir Çalışma. S. Taş (Ed.), Çeviribilimde Araştırmalar, (ss. 177–196). İstanbul: Hiperyayın.
• Ekrem, R. M. (2018). Saime. (R. Tutumlu ve A. Serdar, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Enis, S. (2017). Orta Malı. (R. Tutumlu ve A. Serdar, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Fahrünnisa, F. (2017). Dilharap. (F. Altuğ, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Farahzad, F. (2009). Translation as an Intertextual Practice. Perspectives Studies in Translatology 16, 125-131.
• Hermans, T. (1997). Çeviri Anlatıda Çevirmenin Sesi. (A. Bulut, Çev.). Kuram 15, 63-68.
• Jakobson, R. (2004). Çevirinin Dil(bilim)sel Özellikleri Üzerine. (Ö. B. Albayrak, Çev.). Mehmet Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi II: Çeviri(bilim) Nedir?, (ss. 61-66). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Kalem Bakkal, A. (2019). Intralingual Translation Has No name in Turkey: Conceptual Crowdedness in Intralingual Tranlation. Translogos Translation Studies Journal 2(2), 48-69.
• Karadağ, A. B. (2012a). Bir Diliçi Çeviri Örneği: Dipnotlar. Çeviribilim 8, 35-39.
• Karadağ, A. B. (2012b). Çeviri Tarihimizde Fenni Romanlarla Bir Kültür Repertuarı Oluşturmak. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi. 2(6), 45-73.
• Karadağ, A. B. (2013a). Çeviri Tarihimizde ‘Gözle Görülür’ Bir Mütercime: Fatma Aliye Hanım. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi 2(37), 1-16. Karadağ, A. B. (2013b). Tanzimat Dönemi’nden İkinci Meşrutiyet Dönemi’ne Kadın Çevirmenlerin Çeviri Tarihimizdeki ‘Dişil’ İzleri. Humanitas 2, 105-126.
• Karadağ, A. B. (2014a). Çevirmenin Tanıklığında Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Çeviri Tarihini Yeniden Okumak. C. 1. İstanbul: Diye.
• Karadağ, A. B. (2014b). Çevirmenin Tanıklığında Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Çeviri Tarihini Yeniden Okumak. C. 2. İstanbul: Diye.
• Karadağ, A. B. (2014c). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Çeviri Roman Hallerine Ön Söz/ Son Söz Tanıklıkları. Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, (ss.99-145). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Karadağ, A. B. (2014d). Batı’nın Çevirilmesini ‘Medeniyet’ Odağıyla Yeniden Okumak: Tanzimat Dönemi/Sonrası Çeviriler ve ‘Çekinceli’ Cesur Çevirmenler. M. F. Uslu ve F. Altuğ (Yay. Haz.), Tanzimat ve Edebiyat- Osmanlı İstanbulu’nda Modern Edebi Kültür, (ss. 481-504). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karas, H. (2020). Intelligibility and the Reception of Translations. Perspectives 28 (1), 24-42.
• Koskinen, K. (1994). (Mis)translating the Untranslatable – The Impact of Deconstruction and Post-Structuralism on Translation Theory. Meta XXXIX, 446-450.
• Mossop, B. (2016). Intralingual translation: A Desirable Concept?. Across Languages and Cultures 17 (1), 1-24.
• Öztürk Baydere, H. (2019). Türk Edebiyatını Diliçi Çevirilerden Okumak: Osmanlıcada ve Günümüz Türkçesinde Refik Halid’in Guguklu Saat’i. S. Taş (Ed.), Çeviri Üstüne Gözlemler, (ss. 223-241). İstanbul: Hiperyayın.
• Paker, S. (1987). Tanzimat Döneminde Avrupa Edebiyatından Çeviriler, Çoğul-dizge Kuramı Açısından Bir Değerlendirme. (A. Tükel, Çev.). Metis Çeviri 1, 31-43.
• Rauf, M. (2017). Kâbus. (R. Alp, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Rauf, M. (2019). Serap. (R. Tutumlu ve A. Serdar, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Sami Boyar, B. (2017). Aşkımı Öldürdüm. (R. Tutumlu ve A. Serdar, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları. Serdar, A. (2017). Bir Tefrika Roman Tarihi Projesi Sergüzeşti. Monograf 8, 275-282.
• Simon, S. (1996). Gender in Translation.: Cultural İdentity and the Politics of Transmission. Londra ve New York: Routledge.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2002). What Texts Don’t Tell: The Uses of Paratexts in Translation Research. T. Hermans (Ed.), Crosscultural Transgressions, (ss. 44-60). Manchester: St. Jerome Publishing.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (der.). (2019). Kelimelerin Kıyısında: Türkiye’de Kadın Çevirmenler. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Talu, E. E. (2018). Şevketmeap. (M. Cankara, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Tutumlu, R. ve A. Serdar. (2018). Tefrikalar Bağlamında Edebiyat Kanonunda Kadın Romancıların Konumu. Ö. Belkıs ve D. Kankaytsın (Der.), Sanatın Gölgedeki Kadınları, (ss. 129-146). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Venuti, L. (2004). The Translator’s Invisibility. A History of Translation. Londra ve New York: Routledge.
• Vermeer, H. (1998). Starting to Unmask What Translatology is About. Target 10(1), 41-68.
• Vermeer, H. (2004). Skopos and Commission in Translational Action.(A. Chesterman, Çev.). L. Venuti (Ed.), The Translation Studies Reader, (ss. 221-232). Londra ve Newyork: Routledge.
• Zethsen, K. K. (2009). Intralingual Translation: An Attempt at Description. Meta 54(4), 795–812.
• Zethsen, K. K. (2018). Access Is Not The Same as Understanding. Why Intralingual Translation Is Crucial in a World of Information Overload. Across Languages and Cultures 19(1), 79-98.
• Zethsen, K. K. ve A. Hill-Madsen. (2016). Intralingual translation and Its Place within Translation Studies: A theoretical discussion. Meta 61(3), 692-708.
• Ziya Kollar, B. (2019). Pakize. (R. Tutumlu ve A. Serdar, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Ziya. (2020).Kesik Baş Cinayeti. (R. Tutumlu ve A. Serdar, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.