Dil ve kültür bağlamında mânilerde değerlerimiz üzerine bir inceleme

Yıl 2022, Sayı: Ö11, 145 - 157, 21.07.2022

Dilek Bayraktar

https://doi.org/10.29000/rumelide.1146545

Cited By: 1

Öz

Kültür, toplumun değerleri ile her zaman etkileşim hâlindedir, bu sayede canlılığını korur. Değerlerin yaşatılmasında sözlü kültürün payı oldukça önemlidir. Atasözlerimiz, ninnilerimiz, bilmecelerimiz, türkülerimiz, mânilerimiz, masallarımız vb. sözlü edebiyat ürünleri bu değerlerin aktarılmasında büyük rol oynar. Kültürümüzü tanımamızda, geliştirmemizde ve aktarmamızda bu edebî türlerin rolü vardır. Söyleyiş ustalığı ile dile getirilmiş olan mâniler türlü iletilerle de içerisinde Türklere özgü algılayış, inanış biçimlerini ve değerleri barındırmaktadır. Doldurma dizeler olarak adlandırılan ilk iki dizede bile mâniler hayat ile ilişkili ve iç içedir. Anonim halk edebiyatının bir ürünü olan mânilerin dil ve kültür bağlamında ilişkili olduğu değerler dünyasını ortaya koymayı amaçlayan bu araştırma betimsel niteliktedir. Veri toplama aracı olarak doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışmada mânilerin öncelikle sosyal değerler, dil ve kültürle ilişkisi açıklanmıştır. Değerlerin dildeki ifadelere nasıl yansıdığı üzerinde durulmuştur. Mânilerin edebiyatımızdaki yeri ve konularına göre tasnifleri belirtildikten sonra mâniler, taşıdıkları değerler bakımından incelenmiştir. Buna göre; mânilerin taşıdıkları kültür kodları bakımından da değerlerin aktarıcısı olduğu görülmüştür. Mânilerin; yâre (eşe) vefalılık, anne babaya saygı ve sevgi duymak, dürüstlük, helali bilme, haramlardan kaçınma, sabır, merhametli olma, aile birliğine önem verme (yalnızlığı sevmeme), nasihat verme, gıybetin yerilmesi, açık sözlülük, fedakârlık, hile ve yalanı kınama, olumlu düşünme (ümitvar olma), yardımseverlik, dünyanın geçiciliği, hayır ve duada bulunmak, tatlı dillilik, güler yüzlülük, son gülenin iyi gülmesi, cimriliğin yerilmesi, iffeti koruma değerlerini özlü bir şekilde dile getirdikleri belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dil ve kültür, mâniler, değerler

An examination on our values in manis in the context of language and culture

Öz

Culture is always in interaction with the values of the society, so it preserves its vitality. The share of oral culture is very important in keeping the values alive. Our proverbs, lullabies, riddles, folk songs, manis, tales etc. Oral literature products play a major role in the transmission of these values. These literary genres have a role in our recognition, development and transmission of our culture. Manis, which are expressed with a mastery of pronunciation, contain Turkish-specific perceptions, beliefs and values with various messages. Even in the first two lines, which are called filling lines, the manis are related and intertwined with life. This research, which aims to reveal the world of values, which is a product of anonymous folk literature, in the context of language and culture, is descriptive. Document analysis method was used as data collection tool. In this study, first of all, the relationship of manis with social values, language and culture is explained. It has been focused on how values are reflected in expressions in the language. After stating the place of the manis in our literature and their classification according to their subjects, the manis were examined in terms of the values they carried. According to this; it has been seen that the manis are the transmitter of values in terms of the cultural codes they carry. Manis has been determined that they concisely expressed the values of ; loyalty to spouse, respect and love for parents, honesty, knowing what is halal, avoiding haram, patience, being merciful, giving importance to family unity (not loving loneliness), giving advice, condemning backbiting, frankness, self-sacrifice, condemning cheating and lying, positive thinking (being hopeful), benevolence, the transience of the world, praying, being soft-spoken, smiling, having a good laugh at the last laugh, reproaching stinginess, and protecting chastity.

Anahtar Kelimeler

Language and culture, manis, values

Kaynakça

• Atlı, R. (2013). Taşköprü (Kastamonu)'de Mâni Söyleme Geleneği. Turkish Studies, 8(1), 755-774.
• Başer, S. (2011). Türk İnanma ve Anlama Modeline Dair . İstanbul: İrfan Yayımcılık.
• Bilge, K. (1996). Mâniler. (A. Çatıkkaş, Dü.) İstanbul: MEB.
• Boratav, P. N. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çavdarcı, M. (2002). Türkiye'de Sosyal Değerlerin Aşınması ve Kültür Sömürgeciliği. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Isparta.
• Feyzioğlu, N. (2017). İdeoloji, Mantalite, Tarih ve Anlatı Kavramları Çerçevesinde Türkü (Halk Şarkısı) Biçimi. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 3(1), 49-63.
• Göçer, A. (tarih yok). Dil-Kültür İlişkisi ve Etkileşimi Üzerine . Türk Dili, 50-57.
• Göka, E. (2017). Türklerin Psikolojisi. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Gözaydın, N. (1989). Anonim Halk Şiiri Üzerine. Türk Dili Türk Halk Şiiri Özel Sayısı (s. 1-104). içinde Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (Ocak-Haziran).
• Halstead, M., & Taylor, M. J. (2000). Learning and Teaching about Values: A Review of Recent Research. Cambridge Journal of Education, 30(2), 169-202.
• Hitlin, S., & Piliavin, J. A. (2014). Values: Reviving a Dormant Concept. Anual Review of Sociology, 30, 359-393.
• Hocaoğlu, D. (2006). Dil Üzerine Notlar. İnsan, Dil ve Cemiyet; Aveyronlu Victor. (Bu ders notu, Yeniçağ'da 25 Ağustos-22 Eylül 2006 tarihleri arasında tefrika edilen on üç bölümlük yazı dizisi içerisinden düzenlenerek oluşturulmuştur).
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kaya, D. (2019). Türk Dünyası Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• MEB. (2017). Müfredatta Yenileme ve Değişiklik Çalışmalarımız Üzerine. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• Özensel, E. (2003). Sosyolojik Bir Olgu Olarak Değer. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(3), 217-239.
• Selçuk, A. (2007). Sosyal Bir Davranış Biçimi Olarak Dil. http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr. 503-507.
• TDK. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türkçe Dersi Öğretim Programı. (2018). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Yaşar, A. U. (2018). Mâniler Üzerine Tematik Bir İnceleme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Elazığ.
• Yazıcı, M. (2014). Değerler ve Toplumsal Yapıda Sosyal Değerlerin Yeri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 209-223.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.