Dil yozlaşmasının ‘failleri’: Bir söylem analizi

Yıl 2022, Sayı: 29, 59 - 72, 21.08.2022

Behice Varışoğlu Ebru Irmak

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164013

Öz

Bir dilin yozlaşması o dilin yapısında ve işleyişinde bulunan en yaratıcı, güzel, zengin biçim ve niteliklerin yok olması, anlatım yollarının zayıflaması, dilin gerileme sürecine girmesi olarak izah edilebilir. Bir olgu niteliği kazanan dil yozlaşması konusu, pek çok araştırmada ele alınmıştır. İlgili çalışmalarda yozlaşmanın nedenleri, yayılması, engellenmesi gibi konulara değinilmiştir. Bu çerçevede söz konusu araştırmalar, dilin niteliksizleşmesinin öncelikli sebebi olarak dil kullanıcılarını görmüşlerdir. Dil kullanıcısı olmak, dile ait eylemlerin eyleyeni yani faili olmak demektir. Bu çalışmanın amacı, dil yozlaşması literatüründeki çalışmalarda yozlaşmaya neden olan faillerin kimler olduğunu vurgulamak ve söylemler üzerinden bir değerlendirme yapmaktır. Bu bakımdan farklı çalışmalardan yapılan alıntılar referans gösterilerek yozlaşmanın failleri söylem analiziyle tespit edilip yorumlanmaya çalışılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden biri olan söylem analizi dil yapılarına odaklanan bir yöntemdir. Çalışmanın kapsamı Türkçenin yozlaşma sorununu dile getiren, dil yozlaşması literatüründen seçilen ve atıf yapılan metinlerle sınırlı tutulmuştur. Alıntılar, araştırmanın amacını yansıtması bakımından söylem analizinin açıklayıcı repertuvarlar ve özne pozisyonları kavramları çerçevesinde incelenmiştir. Bu bağlamda, dil yozlaşmasının failleri olarak üç ana kaynak tespit edilmiştir. Alıntılardan hareketle belirlenen “Medya, Genç ve İş yeri” repertuvarları, incelenen çalışmalarda dil yozlaşmasının açık failleri olarak görülmüştür. Söz konusu failler, benliğin dışına itilerek ‘öteki’ şeklinde konumlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dil yozlaşması, dil kullanıcısı (fail), Türkçe, söylem

'Doers' of language corruption: a discourse analysis

Öz

The corruption of a language can be explained as the disappearance of the most creative, perfect and richest forms and qualities in the structure and functioning of that language, the weakening of the ways of expression, and the regression process of the language. The issue of language corruption, which has become a phenomenon, has been discussed in many studies. In the studies on language corruption, the causes of corruption, its spread and prevention are mentioned. When the causes of corruption are examined, first of all, language users stand out. Being a language user means being the agent of language actions. The aim of this study is to emphasize who the doers of corruption are in the studies in the language corruption literature and to make an evaluation through discourses. In this respect, the doers of corruption were identified and interpreted by discourse analysis, by referring to quotations from different studies. In this study, discourse analysis, one of the qualitative research methods, was used. The scope of the study is limited to the sources that express the corruption problem of Turkish, selected from the language corruption literature and cited in the study. The quotations evaluated in the study were examined within the framework of the concepts of explanatory repertoires and subject positions of discourse analysis in order to reflect the purpose of the study. Three main sources have been identified as the doers of language corruption through the explanatory repertoires in the selected examples. The “Media, Youth and Workplace” repertoires, which were determined based on the quotations, were positioned as the visible doers of language corruption in the studies examined. The three identified doers are pushed out of the personality and positioned as the 'other'.

Anahtar Kelimeler

Language corruption, language user (doer), Turkish, discourse

Kaynakça

• Akay, R. (2007). Dil değişiminin dilsel ve toplumsal nedenleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 4(1), 1-9.
• Akbıyık, C., Karadüz, A. ve Seferoğlu, S. S. (2013). Öğrencilerin internet ortamında kullandıkları yazılı sohbet dili üzerine bir araştırma, Bilig, 64, 1-22.
• Arkonaç, S. (2019). Bugün Türkçe konuşan kişi kimdir? Ya da 21.yüzyılda nefsin pür melali. Sosyoloji Divanı, 7 (13), |153-172.
• Bağcı Ayrancı, B. (2017). Öğretmen adaylarına göre Türkçenin güncel sorunları. International Journal of Language Academy, 5(2), Türkçenin Eğitimi-Öğretimi Özel Sayısı 2017 April, 63-78.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2008). Nitel araştırma yöntemleri NVivo 7.0 ile nitel veri analizi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Bozyiğit, N. (2021). Kişilerin projektif testlerde kullandığı fiiller ile kendilerini değerlendirme ve ifade etme tarzları arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bulut, M., Orhan, S. ve Kırbaş, A.K. (2012). Türkçeye “Fransız kalmak” üzerine bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), 129-150.
• Bulut, S. (2014). İmlâ ve telaffuz sorununda telefon ile internetin rolü. Journal of History School (JOHS), 7(XVII), 831-849.
• Çamdereli, M. (2006). Medyanın dilsel etik sorumluluğu. Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma Dergisi, 8, 173-182.
• Çelik, H. ve Ekşi, H . (2013). Söylem analizi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 99-117.
• Çotuksöken, B. (2002). Felsefe: özne - söylem. İstanbul: İnkılâlap Kitapevi.
• Demirbağ, İ. (2002). Türkçe reklam bildirilerinde kullanılan yabancı sözcükler. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 26 (1), 125-134.
• Duman, D. (2013). Medyada “doğru” Türkçe tartışmaları üzerine: betimleyici-kuralcı yaklaşımlar ve ötesi. Bilig, KIŞ 2013, 64, 151-174.
• Elçi, E. (2011). Türkiye'de "Kadın olmak" söylemi: kadınlarla yapılmış bir söylem çalışması. Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 31, 1-28.
• Ergin, M. (1989). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak
• Erol, G. (2011). Kitle iletişim araçlarında kullanılan Türkçe ve yozlaşan bir değer olarak dil üzerine. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika çalışmaları kongresi tam metin kitabı (s. 569-590). içinde Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Gaddar, Z. (2014). Ödemiş’in iş yeri adları üzerine bir inceleme. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5(1), 319-332.
• Goffman, E. (2009). Günlük yaşamda benliğin sunumu. Çev. Barış Cezar. Ankara: Metis Yayınları.
• Güllüdağ, N. (2012). Yazılı ve görsel basında dil estetiği. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (1) , 49-58.
• Güneş, F. (2019). Türkçe öğretimi yaklaşım ve modeller. Ankara: Pegem Akademi.
• Güzel, E. ve Karakurt, A. (2016). Dil yozlaşması ve söyleyiş bozukluğu: “televizyon reklamlarının göstergebilimsel açıdan çözümlenmesi”. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (4), 1-15.
• Kırık, A. M. (2012). Sosyal medyada gençlerin dili kullanımı ve yozlaşma problemi. International Symposium on Language and Communication: Research Trends and Challenges (ISLC), 1017-1030.
• Kula, O. B. (2012). Dil felsefsei ve edebiyet kuramı I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür . Nesin, A. (2000). Çağdaş Türk dili bağımsızlık ve Türkçe. Teb Haberler, Mart-Nisan 2000, 28-33.
• Sancak, Ş., Durukan, E. ve Alver, M. (2008). Dil ve kültür yozlaşmasında Giresun örneklemi. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 16, 101-111.
• Sezer, Z. (2018). Dilini koruyan, geleceğini korur. Türk Dili Dergisi, 68 (797), 73-78.
• Sır, A. N. (2013). Türkçede batı kaynaklı kelimeler ve unsurlar sorunu. The Journal of Academic Social Science Studies, 6 (8), 969-982.
• Sivri, M. (2017). Dil, kimlik, öteki ve kültür emperyalizmi. ETO Görüş, Ocak 2017, 80-84.
• Sözen, E. (2017). Söylem - belirsizlik, mübadele, bilgi/güç ve refleksitive. İstanbul: Profil Kitap.
• Tekdemir Yurtdaş, G. (2010). Sözce tekrarlarının kültürel anlamları. Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 30 (2010), 33-51.
• Tekdemir, G., Arkonaç, S. ve Çoker, Ç. (2012). Sorumluluk atıflarında kullanılan konumlandırma stratejileri. Arkonaç, S. (haz.) Söylem çalışmaları. (s.151-159). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Tekin F. ve Cantürk S. (2018). Dil kirliliği bağlamında Giresun (merkez) iş yeri isimleri üzerine bir araştırma. International Journal of Social Science, 157-172.
• Tombul, I. (2006). Kültürel yozlaşmanın göstergesi olarak televizyonda dilin kullanımı: televizyon sunucuları örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Tosun, C. (2005). Dil zenginliği, yozlaşma ve Türkçe. Journal of Language and Linguistic Studies, 136-154.
• Ulaş, A.H. ve Sevim, O. (2010). Internet ortamınındaki Türkçenin genel durumu. EKEV Akademi Dergisi, 14 (44), 185-192.
• Varışoğlu B. ve Irmak E. (2021). Aşağılık duygusu dil kullanımına yansır mı? EKEV Akademi Dergisi, 25(85), 77-90.
• Varışoğlu, B. (2019). Gençlerin Dil Kullanımıyla İlgili Sorun Odaklı Çalışmaların Sonuçları Üzerine Bir Değerlendirme. II. Uluslararası Eğitimde ve Kültürde Akademik Çalışmalar Sempozyumu Tam Metin Kitabı (s. 682-689). içinde Ankara: Vize Akademik.
• Widdowson, H. G. (2004). Text, context, pretext: critical ısssues in discourse analysis. USA: Blackwell Publishing.
• Yaman, H. ve Erdoğan, Y. (2007). İnternet kullanımının Türkçeye etkileri: Nitel bir araştırma. Journal of Language and Linguistic Studies, 3 (2), 237-249.
• Yılmaz, M. F. (2012). İnternet ortamında şekillenen söyleşi dili üzerine toplum dil bilimsel bir inceleme. Dede Korkut Dergisi, 1, 179- 188.
• https://www.turkcenindirilisi.com/tdh-dernegi/dilde-yozlasma-dilde-kirlenme-dilde-bozulma-h73678.html
• https://www.turkcede.org/turk-dili/786-dil-yozlasmasi.html