Sait Faik’in Tüneldeki Çocuk adlı öyküsünün metin odaklı bir yaklaşımla çözümlenmesi

Yıl 2022, Sayı: 29, 313 - 332, 21.08.2022

İlker Aydın Yunus Emre Uyar

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164170

Öz

Çalışmanın dayanaklarından göstergebilim, anlatı metinlerinin yapısını oluşturan bileşenleri ortaya koyarak onların yapılandırılma biçimlerini inceleyen bir çözümleme yaklaşımdır. Metinleri yapılandıran anlamsal ve söylemsel düzlemleri belirleyerek anlatının yapısını farklı boyutlarda ortaya çıkarmayı sağlar. Metindilbilim ise dilbilimin tümce üstü yapılara odaklanmasıyla gelişerek, metinlerin yapılarını, içerik ve dil bilgisi açısından nasıl kurgulandıklarını ortaya çıkarır ve bunları uygulamalı biçimde açıklar. Metin oluşturmanın genel koşullarını betimleyen metindilbilim, metin olanı metin olmayandan ayırır. Bu çalışmada Cumhuriyet Dönemi Türk yazınının kısa öyküleriyle tanınan yazarlarından Sait Faik Abasıyanık’ın Tüneldeki Çocuk adlı öyküsünün göstergebilim ve metindilbilimin imkânlarını birlikte kullanarak çözümlenmesi amaçlanmıştır. Bunun için nitel araştırma deseninde yürütülen bu çalışmada doküman analizi yöntemi kullanılarak metnin yapısına dair nitel veriler elde edilmiştir. Göstergebilimsel çözümleme basamaklarına göre metin bölümlere ve söylem kesitlerine ayrılmış, anlatının genel düzenlenişi ortaya konulmuştur. Ardından Greimas’ın eyleyenler örnekçesi çerçevesinde eyleyenler saptanarak bunlar arasındaki ilişkileri kuran eksenler belirlenmiş, anlatı izlencesini oluşturan süreçler ve kiplikler gösterilmiştir. Ardından figüratif karşıtlıklar saptanmış, uzam ve betimleme, zaman kullanımı, bakış açısı ve izleksel roller ortaya konmuştur. Diğer yandan bu başlıklar altında öyküdeki eşdizimsel örüntüleme görünümleri belirlenmiştir. İzleksel roller ve bakış açısının belirlenmesinde gönderim unsurlarının tespitinden yararlanılmıştır. Bu sayede metnin çok katmanlı yapısı iki ayrı çözümleme yaklaşımının katkılarıyla ortaya konmuştur. Buna göre incelenen anlatısal metinlerin yapısını ortaya çıkarmak için hem göstergebilimin hem metindilbilimin imkânlarından olabildiğince yararlanılmasının gerekliliği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sait Faik, Tüneldeki Çocuk, metindilbilim, göstergebilim

Analysis of Sait Faik’s story named Tüneldeki Çocuk with a text-focused approach

Öz

Semiotics is an analytical approach that examines the structures of narrative texts by revealing the components that make up their structure. It provides to reveal the structure of the narrative in different dimensions by determining the semantic and discursive planes that structure the texts. Textlinguistics, on the other hand, develops with linguistics' focus on supra-sentence structures, revealing the structures of texts and how they are constructed in terms of content and grammar, and explains them in an applied way. Textlinguistics, which describes the general conditions of text creation, separates the text from the non-text. In this study, it is aimed to analyze the story of Sait Faik, one of the writers of the Turkish literature of the Republic Period, known for his short stories, named Tüneldeki Çocuk, by using the possibilities of semiotic and textlinguistic analysis together. For this purpose, qualitative data on the structure of the text were obtained by using the document analysis method in this study, which was carried out in a qualitative research design. On the one hand, the text was divided into sections and sections in line with the steps of semiotic analysis, and the general arrangement of the narrative was revealed. Then, within the framework of Greimas's example of actors, the actors were determined and the axes establishing the relations between them were determined, and the processes and modalities that formed the narrative program were shown. Then, figurative contrasts were determined, space and description, use of time, point of view and thematic roles were revealed. On the other hand, under these headings, collocational patterns in the story were determined. The determination of reference elements was used in determining the thematic roles and point of view. In this way, the multi-layered structure of the text has been revealed with the contributions of two different analysis approaches. Accordingly, it is emphasized that it is necessary to make use of the possibilities of both semiotics and text linguistics as much as possible in order to reveal the structure of the analyzed narrative texts.

Anahtar Kelimeler

Sait Faik, Tüneldeki Çocuk, text linguistics, semiotics

Kaynakça

• Aktaş, Ş. (2005). “Hikâyeciliğimizin Bir Dönüm Noktasında Sait Faik”, Sait Faik’i Anma Günleri-Bildiriler, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları.
• Apaydın, D. (2012). Refik Halit’in “Boz Eşek” hikâyesi karşısında Sait Faik’in “Hişt Hişt” hikâyesi ve izlenimci üslûbu. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(1), 175-186.
• Artun, A. (2004). Baudelaire’de sanatın özerkleşmesi ve modernizm, modern hayatın ressamı, Charles Baudelaire. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydın, İ. & Uyar, Y. E. (2022). Göstergebilimsel bir çözümleme örneği olarak Cemil Kavukçu’nun Ablam adlı öyküsü. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 25, 263-298.
• Aydın, İ. & Torusdağ, G. (2014). Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay’ın Garip bir hediye’si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3 (4), 109-134. DOI: 10.7884/teke.340
• Bates, H. E. (2013). Yazınsal bir tür olarak kısa öykü. (Çev. Gökçen Ezber). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Çetinkaya Dizer, Z., Dilidüzgün, Ş. & Ak Başoğul, D. (2018). Türkçe Öğretiminde Üstbilişsel Okuma Stratejileri ile Okuma Yöntem-Tekniklerinin Metin Türüne Göre Değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29, 479 – 511.
• Dilidüzgün, Ş. (2008). Türkçe öğretiminde metindilbilimsel bağlamda uygulamalı bir yaklaşım. (Doktora tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Genç, A. & Ünver, Ş. (2012). Türkiye’de Geçmişten günümüze Almanca öğretimi için yazılan ders kitaplarındaki metinlerin incelenmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 37 (163), s. 67-80.
• Günay, D. (2007). Metin bilgisi. İstanbul: Multilingual.
• Günyol, V. (1944). Sait Faik Abasıyanık hakkında. Yücel. 98, s. 47-52.
• Kıran, Z. & Kıran, Eziler Kıran, A. (2007). Yazınsal okuma süreçleri. Ankara: Seçkin Yay.
• Kocapınar, P. (2019). Ömer Seyfettin ve Sait Faik’in dil ve üslupları üzerine. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 343-366.
• Kurt, M. (2011). Modernı̇zm ve gerçeküstücülük bağlamında Saı̇t Faı̇k’ı̇n son hı̇kâyelerı̇. Turkish Studies, 6/3, 1463-1475.
• MEB. (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı: Ankara: MEB
• Mutluay, R. (1954). Sait Faik’le son röportaj, izlerimiz. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Özer, S. (2002). Amerikan ve Türk Kısa öyküsünde “initiation”, yaşama başlangıç öyküsü. Adam Öykü, 38, 41-55.
• Özmen, R. G. (2001). “Okuma becerisi”, konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu - Türkçe 1-8. (hzl. Prof. Dr. Ayşegül ATAMAN ve diğerleri), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Solak, C. (2015). Sait Faik’in tüneldeki çocuk adlı hikayesinde tüneldeki çocuğu hayal etmek. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19 (1), 31-40.
• Şenöz Ayata, C. (2005). Metindilbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.
• Tanyolaç Öztokat, N. (2005). Yazınsal metin çözümlemesinde kuramsal yaklaşımlar. İstanbul: Multilingual.
• Torusdağ, G., Aydın, İ. (2021). Metindilbilim ve örnek metin çözümlemeleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Uçan, H. (2016). Dilbilim, göstergebilim ve edebiyat eğitimi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Yener, M. (2021). 1938-1950 Yılları Arasında Yayımlanmış Edebiyat Dergilerinde Sait Faik Abasıyanık’la İlgili Düşünceler. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 65-79.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Yüksel, H. G. (2007). Anlatısal metinler ve kısa öykü. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9/1, 153-174.