Lehçe ön ekli fiillerin işlevi

Yıl 2022, Sayı: 29, 1023 - 1046, 21.08.2022

Emrah Gaznevi

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164911

Öz

Lehçe fiillerin baş kısmında yer alan eklerin kuşkusuz önemli işlevleri vardır. Bu ön ekler fiilin ön eksiz biçimiyle sahip olduğu anlama zıt veya yakın anlam katmakla birlikte, çoğu zaman yeni anlam katar. Ancak bir ön ekin fiile kattığı yalnızca tek bir anlam olmadığından fiilin ön ekli ve ön eksiz biçimleri arasındaki anlam farklılıklarını kategorize etmek Lehçe dil bilgisinin her zaman en büyük sorunsallarından bir tanesi olmuştur. Her ön ek ayrıca farklı farklı kendi alt anlam kategorilerine ayrılır ve dahası bir ön ekin fiile kattığı anlamı bir diğer ön ek de yükleyebilmektedir. Genel anlamda konunun belki de en zor yanını yansıtan bu saptamalardan her ön ekin gelişigüzel her fiille birlikte kullanılabileceği, istenilen her fiile eklenebileceği sonucu çıkarılmamalıdır. Ön ekler aynı zamanda sözcük türetme yöntemleri arasında son derece işlevsel özellik göstermesi bağlamında genel olarak sözcük yapımı konusunun çok önemli bir kısmını oluşturur. Dört harften oluşan iki adet ön ekin yanı sıra üç harften oluşan üç adet ön ek, iki harften oluşan yedi adet ve hatta tek harften oluşan üç adet ön ekin olduğu ve bu ön eklerin fiil kökünde her ne kadar biçim bilimsel açıdan herhangi bir değişikliğe yol açmasa da anlamda büsbütün değişikliğe neden olduğu düşünüldüğünde, fiil ön eklerinin işlevini inceleyen bir çalışmanın yapılmasını ihtiyaç haline getirir.

Anahtar Kelimeler

Fiil, ön ek, söz eksiltisi, en az çaba yasası, görünüş

The function of prefixed verbs in Polish language

Öz

The prefixes used to form new verbs in Polish language undoubtedly have important functions. These prefixes add opposite or close meaning to the meaning of the non-prefixed verb, but often add an additional meaning. However, since there is not only one meaning that a prefix adds to a verb, categorizing the differences in meaning between the prefixed and non-prefixed verb has always been one of the biggest problems of Polish grammar. Each prefix is further divided into different subcategories of meaning, and moreover, the meaning that one prefix gives to a verb can also be given by another prefix. It should not be inferred from these findings, which reflect perhaps the most difficult side of the subject in general, that every prefix can be used indiscriminately with every verb and can be added to any verb. Prefixes also constitute a very important part of word formation, as they are highly functional among word formation methods. Considering that there are two prefixes consisting of four letters, three prefixes consisting of three letters, seven prefixes consisting of two letters, and even three prefixes consisting of one letter, and that these prefixes cause a complete change in meaning, although they do not cause any morphological changes in the root of the verb, it is necessary to conduct a study examining the function of verb prefixes.

Anahtar Kelimeler

Verb, prefix, ellipsis, principle of least effort, aspect

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bąk, P. (1984). Gramatyka języka polskiego. Zarys popularny. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Bojar, B. (2002). Słownik encyklopedyczny informacjı, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
• Buttler, D. (1970). Związki składniowe czasowników z prefiksem do-. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. 163-174.
• Drabik, L., Kubiak-Sokół, A., Sobol, E., & Wiśniakowska, L. (2007). Słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Dubisz, S. (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego (Cilt III). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Gaznevi, E. (2018). Polonya Dilinde Eylemlerin Önekli Ve Öneksiz Biçimlerinde Anlam İlişkisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Grochowska, A. (1979). Próba opisu reguł łączliwości przedrostka prze- z tematami czasownikowymi. (Cilt V). Wrocław: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, Polonica, 59-74.
• Grzegorczykowa, R. (1979). Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Karaağaç, G. (2018). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kisielew, K. (2000). Funkcje przedrostka do- w derywatach czasownikowych. Prace Językoznawcze, Zeszyt II, Olsztyn, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego, 59-62.
• Kudra, B. (1993). Wpływ przedrostków na łączliwość składniową czasowników ruchu. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Lipińska, E., & Dąmbska, E. G., (2006). Kiedyś wrócisz tu I... . Kraków: Universitas.
• Martinet, A. (1998). İşlevsel Genel Dilbilim, (Çeviren: Berke Vardar). İstanbul: Multilingual.
• Piwowar, J. (2003). Funkcje prefiksu po- we współczesnym języku polskim. Olsztyn, Prace Językoznawcze, Zeszyt V, 141-157.
• Przybylska, R. (2006). Schematy wyobrażeniowe a semantyka polskich prefiksów czasownikowych do-, od-, prze-, roz-, u. Kraków: Universitas.
• Przybylska, R. (2011) Struktura schematyczno-wyobrażeniowa prefiksu czasownikowego roz-. (Cilt XXI). Kraków: Polonica, 269-286.
• Pyzik, J. (2006). Przygoda z gramatyką. Kraków: Katedra języka polskiego jako obcego uniwersytetu jagiellońskiego.
• Sękowska, E. (1986). Funkcje semantyczno-słowotwórcze przedrostka pod- we współczesnej polszczyźnie. Wrocław: Studia Językoznawcze, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 101-140.
• Szymczak, M. (1988). Słownik języka polskiego (Cilt II). Warszawa: Państwowe wydawnictwo naukowe.
• Śmiech, W. (1986). Derywacja prefiksalna czasowników polskich. Łódź: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Termińska, K. (2001). Słowotwórstwo - z porządku w chaos i z powrotem. Czasowniki odczasownikowe (Cilt XXI). Kraków: Polonica, Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, 287-302.
• Wieczorek, H. (1978). Uwagi o konstrukcjach składniowych czasowników przedrostkowych. Folia Polonica, Językoznawstwo, Seria 1, Nr. 38, Uniwersytet Łódzki, 97-107.
• Wierzbicka-Piotrowska, E. (2020). Wpływ prefiksacji na walencję polskich czasowników. Warszawa: Instytut Języka Polskiego Uniwersytet Warszawski, Nr. 75/1, 479-500.
• Wiśnicki, M. (2009). Derywacja prefiksalna wymienna w czasownikach polskich (w świetle danych gniazdowych). Kraków: LingVaria Półrocznik Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Nr. 1 (7), Rok IV, 139-150.
• Witkowska-Gutkowska, M. (1978). O funkcji przedrostka przy- w czasownikowych formacjach typu przykroić i przysiwieć. Łódź: Acta Universitas Lodziensis, Seria I, Nr. 38, 109-121.