Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın romanlarında ikilemeler

Yıl 2022, Sayı: 29, 388 - 402, 21.08.2022

Mehmet Yastı Ayşe Tursun

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164986

Öz

20. yüzyıl Türk edebiyatının önde gelen romancılarından biri Hüseyin Rahmi Gürpınar’dır. Eserlerinde İstanbul ve çevresinin renkli ve hareketli yaşam şekillerini, âdetlerini, hurafe ve batıl inançlarını hayal gücünün zenginliği ile akıcı bir dille ortaya koymuştur. Eserlerinin birçoğu kendi gözlemlerine ve hayat tecrübelerine dayanır. Yaşadığı dönemde Türk toplumunu yakından ilgilendiren hemen hemen bütün sosyal, psikolojik, siyasi ve ekonomik konuları hayal dünyasını, hayat tecrübesini de katarak yer yer abartarak yansıtmıştır. İyi bir gözlemci olan yazar, eserlerinde yaşadığı dönemin dilini, ağız özelliklerini de dikkate alarak yansıtmıştır. Gürpınar’ın eserleri bugüne kadar birçok yayınevi tarafından günümüz Türkçesine sadeleştirilerek yayımlanmıştır. Bu çalışmada Gürpınar’ın orijinal dilinden Latin harflerine aktarılan Hayattan Sahifeler, Şeytan İşi, Kadınlar Vaizi, İffet, Şık, Gulyabani, Mezarından Kalkan Şehit adlı eserlerinde geçen ve Türkçenin söz diziminde ilk yazılı metinlerinden beri bir anlatım yolu olarak başvurulan ikilemeler tespit edilmiştir. Bu dil birimleri anlamları bakımından özelliklerine göre aynı kelimenin tekrarıyla oluşanlar, eş ya da yakın anlamlı kelimelerin tekrarıyla oluşanlar, zıt anlamlı kelimelerden oluşanlar, yansıma kelimelerin tekrarıyla oluşanlar, biri anlamlı biri anlamsız kelimenin tekrarıyla oluşanlar, sayıların tekrarıyla oluşanlar ve ilaveli (pekiştirmeli) kelimelerden oluşanlar olmak üzere yedi alt başlıkta incelenmiştir. Böylelikle, Gürpınar’ın dil ve üslup olarak ikilemeleri, söz konusu eserlerde nasıl kullandığı sayısal verilerle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hüseyin Rahmi Gürpınar, söz varlığı, ikilemeler

Reduplications in Hüseyin Rahmi Gürpınar's novels

Öz

One of the leading novelists of 20th century Turkish literature is Hüseyin Rahmi Gürpınar. In his works, he revealed the colorful and active lifestyles, customs, superstitions and superstitions of Istanbul and its surroundings, with the richness of his imagination, in a fluent language. Most of his works are based on his own observations and life experiences. In his lifetime, he reflected almost all social, psychological, political and economic issues that were closely related to Turkish society by adding his imagination and life experience, sometimes exaggerating. The author, who is a good observer, reflected the language of the period he lived in in his works, taking into account the dialect characteristics. Gürpınar's works have been simplified to today's Turkish by many publishing houses. In this study, the reduplications in the works of Gurpinar, which were translated from the original language to Latin letters, suzc as Hayattan Sahifeler, Şeytan İşi, Kadınlar Vaizi, İffet, Şık, Gulyabani, Mezarından Kalkan Şehit and which have been used as a way of expression in the Turkish syntax since the first written texts have been identified. These languge units are formed by repetition of the same word, those formed by the repetition of synonyms or similar words, those formed by the repetition of word with antonyms, those formed by the repetition of one meaningful and one meaningless word, those formed by the repetition of two meaningless words, and those formed by the repetition of numbers. It has been examined under eight sub-titles, including those consisting of words (with reinforcement). Thus, it has been tried to reveal how Gürpınar used her reduplications as language and style in the works in question with numerical data.

Anahtar Kelimeler

Hüseyin Rahmi Gürpınar, vocabulary, reduplications

Kaynakça

• Ağakay, M. A. (1954), “Türkçede Kelime Koşmaları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, Ankara: 97-104.
• Aksan, D. (1999), Anlambilim, Ankara: Engin Yayınevi.
• Aktan, B. (2010) “Divânu Lûgati’t-Türk’ün Söz Varlığında Yer Alan İkilemeler”, SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi 28 (Güz): 1-12.
• Aktan, B. (2016), Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Konya: Eğitim Kitabevi.
• Aşçı, U. D. (2016), “İngiltere’deki Türkçe Konuşan Toplumun Konuşma Dilinde Rastlanılan İkilemeler Üzerine”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (37), 221-246.
• Atalay, B. (1998-1999), Divânu Lûgat-it-Türk Tercümesi I-IV (4. Baskı), Ankara: TDK Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1974), Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• Bilgegil, K. (1982), Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Coskun, C. (2020), “Tümceye Kattığı Anlam Bağlamında İkilemeler”, Homeros, Cilt 3, Sayı 3, s. 113-128.
• Çağatay, S. (1978). “Uygurcada Hendiadyoinlar”. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yıllık Çalışmalar Dergisi, S.1, s. 97-144.
• Çavdar, Y. (2018), Kemal Tahir’in “Devlet Ana” Adlı Romanında İkilemeler. Turkish Studies, Volume 13/12, Spring 2018: 111-138.
• Eker, S. (2003), Çağdaş Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Erdem, M. (2005), “Harezm Türkçesinde İkilemeler ve Yinelemeler Üzerine”, Bilig 33 (Bahar): 189-225.
• Eren, H. (1949), “İkiz Kelimelerin Tarihine Dair”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi VII/2, Ankara: 283-286.
• Grönbech, K. (2002), Türkçenin Yapısı. Çev. Mehmet Akalın, Ankara: TDK Yayınları.
• Güngör, O. (2018). “Memluk Kıpçak Türkçesinde İkilemeler” (2018), The Journal of Academic Social Science Studies, Number: 65, p. 105-122.
• Ergin, M. (2001), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Güner, Filiz (2007), Divân-ı Hikmet’te Sözcük Gruplarının İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi),Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürpınar H. (2015), Hayattan Sahifeler, haz. Mehmet Yastı, Konya: Palet Yayınları.
• Gürpınar H. (2016), Şık, haz. Mehmet Yastı, Konya: Palet Yayınları.
• Gürpınar H. (2017), Kadınlar Vaizi, haz. Mehmet Yastı, Konya: Palet Yayınları.
• Gürpınar H. (2019), İffet, haz. Hidayet Duyar, Konya: Palet Yayınları.
• Gürpınar H. (2019), Şeytan İşi, haz. Şenol Topçu, Konya: Palet Yayınları.
• Gürpınar H. (2020), Gulyabani, haz. Hidayet Duyar, Konya: Palet Yayınları.
• Gürpınar H. (2019), Mezarından Kalkan Şehit, haz. Hidayet Duyar, Konya: Palet Yayınları.
• Hatipoğlu, V. (1970), “Eş anlamlı Sözcükler Var mıdır?” Türk Dili, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 23. C. 229.
• Hatipoğlu, V. (1981), Türk Dilinde İkileme, Ankara: TDK Yayınları.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (1999). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kargı Ölmez, Z. (1997), “Kutadgu Bilig’de İkilemeler (1)”, Türk Dilleri Araştırmaları 7: 19-40.
• Kargı Ölmez, Z. (1998), “Kutadgu Bilig’de İkilemeler (2)”, Bahşı Ögdisi 60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı, Freiburg-İstanbul, 235-260: Simurg Yayınları.
• Karaağaç, G. (2009), Türkçenin Söz Dizimi, Ankara: Kesit Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2010), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, A. & Toker, M. & Aşçı, U. D. (2016), Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, Palet Yayınları, Konya.
• Özkan, M. & Sevinçli V. (2019), Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Ankara: 3F Yayınları.
• Sev, G. (2004), “Dîvânü Lügati’t-Türk’te İkilemeler”, Türk Dili, 634: 497-510.
• Soydan, S. (2017), Ali Şir Nevaî ve Hüseyin Baykara’nın Manzum Eserlerine Göre Klasik Çağatay Türkçesinde İkilemeler. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (14), 319-332.
• Şen, S. (2002), Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), On dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şenyüz, F. (2017), “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesinde İkilemeler”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 56-67.
• Taş, İ. (2012), “Kutadgu Bilig’de İkilemeler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı– Belleten. 60 (2), s. 43-96.
• Tietze, A. (1966). “Reduplikasyon ve (r) ile Kurulmuş Çift Sözler” (Reşit Rahmeti Arat için), Ankara,423-429.
• Toprak, F. (2005), “Harezm Türkçesinde İkilemeler”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi V/2: 277-292.
• Tuna, O. N. (1948), Türkçede Tekrarlar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, TDED, 3(1-2), İstanbul, 429-447.
• Yastı, M. (2007), “Türkçe Deyimlerde Geçen İkilemelerin Ses ve Şekil Özellikleri”, SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21 (Bahar): 51-87.
• Yıldız, H. (2010), “Süleyl ü Nev-Bahar’da İkilemeler Üzerine”, Mâî Dergisi 2/5: 51-53.
• Yıldız, H. (2011), “Divân-ı Hikmet’te İkilemeler Üzerine”, IJSES 1 (1): 41-46.
• Yüce, N. (1998), “İkilemelerdeki İlginç Problemler”. Bahşı Ögdisi, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 21, Freiburg (60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı). İstanbul: Simurg Yayınları, s. 419-427.
• Vardar, B. (2002), Dil Bilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Zülfikar, H. (1995), Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Ankara: TDK Yayınları.
• Tekin, T. (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Tekin, T. (1995), Orhon Yazıtları, İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tuna, O. N. (1948), “Türkçede Tekrarlar-1”. Kowalski Özel Sayısı. C. III, No: 3-4, İstanbul. s. 429-477.
• Tunca, H. (2011), Eski Anadolu Türkçesinde İkilemeler, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.