Refik Halid Karay’ın Memleket Hikâyeleri’nde kadın görünümleri ve sosyal tenkit unsuru olarak kötücül kadınlar

Yıl 2022, Sayı: 30, 405 - 417, 21.10.2022

Zehra Kaplan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1188750

Öz

Refik Halid Karay (1888-1965), genç yaşta sürgün olarak gönderildiği Anadolu şehirlerinde gözlemlediği memleket gerçekliğini bütün doğallığıyla ve her hâliyle âdeta ünü adıyla yarışan kitabı Memleket Hikâyeleri’nde hikâyeleştirir. İlk kez 1919 yılında Orhaniye Matbaasında basılan bu hikâyeler, dilinin sadeliği ve zenginliğinin yanında büyülü Anadolu gerçekliğinin dışına çıkarak memleket meselelerine objektif yaklaşımıyla mevcut sosyal problemleri açıkça ortaya koyar. Bu çalışmada kullanılan İnkılâp Kitabevinin 2017 baskısında Yatık Emine, Şeftali Bahçeleri, Koca Öküz, Vehbi Efendi’nin Şüphesi, Sarı Bal, Şaka, Küs Ömer, Boz Eşek, Yatır, Komşu Namusu, Yılda Bir, Hakkı Sükût, Kuvvete Karşı, Cer Hocası, Garip Bir Hediye, Bir Taarruz, Ayşe’nin Talihi ve Garaz olmak üzere toplam 18 hikâyesi yer alır. Rüşvet, adam kayırma, yozlaşmış ve liyakatsiz bürokrasi, aydın-halk çatışması gibi pek çok sorunu bu hikâyelerine konu etme cesareti gösteren Karay, kapalı toplum yapısının biçimlendirdiği kadını da bir sosyal tenkit unsuru olarak hikâyelerine dâhil eder. Memleket Hikâyeleri’nde yetersiz ve geri planda kalmış kadın imajının yanı sıra ‘dişi beden’ olarak tanımlanmış ve bu bağlamda kötücül kahramanlara dönüştürülmüş kadınlar ile karşılaşılır. Ancak Sarı Bal dışında bu kadınlar şeytani amaçları olan, karşı konulamaz cazibeleriyle erkekleri baştan çıkararak onların ekonomik gücünü, toplumsal statülerini ve eril düzenlerini sarsmayı arzu eden, suça eğilimli ve kaotik bir görünüme sahip değildir. Onların toplum normallerinin dışında bir hayat sürüyor olmaları, kendi arzularıyla değil, zorunluluktan ileri gelir. Kültürel yapıdaki kadın algısıyla bağlantılı olarak kadın, bedeni ve cinselliği üzerinden düşünülür, bu minvalde kadının dış görünümü öne çıkarılarak fiziksel özellikleri ayrıntılarıyla tasvir edilir. Bilinçli olarak ötekileştirilen kadın, eril iktidarın ve yozlaşmış eril düzenin yeniden üretilmesi için işe yarar bir metaya dönüştürülür. Bu çalışma, bir merkez olarak taşranın yozlaşmışlığına ilişkin sosyal tenkitte, ayrılıkçı bir bakışla zayıflatıcı özellikler yüklenen kadının ne şekilde kurgulandığını sorgulamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Refik Halid Karay, Memleket Hikâyeleri, Sosyal Tenkit, Cinsellik, Kötücül Kadın

Women's appearances in Refik Halid Karay's Memleket Hikâyeleri and femme fatale as an element of social criticism

Öz

Refik Halid Karay (1888-1965) narrates the reality of the homeland, which he observed in the Anatolian cities where he was exiled at a young age, in all its naturalness and in his book, Memleket Hikâyeleri, which almost competes with its reputation. Published for the first time in 1919 in the Orhaniye Printing House, these stories, in addition to the simplicity and richness of the language, go beyond the magical Anatolian reality and reveal the existing social problems with an objective approach to the homeland issues. In the 2017 edition of the Revolution Bookstore used in this study, there are 18 stories in total, including Yatık Emine, Şeftali Bahçeleri, Koca Öküz, Vehbi Efendi’nin Şüphesi, Sarı Bal, Şaka, Küs Ömer, Boz Eşek, Yatır, Komşu Namusu, Yılda Bir, Hakkı Sükût, Kuvvete Karşı, Cer Hocası, Garip Bir Hediye, Bir Taarruz, Ayşe’nin Talihi and Garaz.Karay, who dared to talk about many problems such as bribery, nepotism, corrupt and unqualified bureaucracy, intellectual-public conflict in his stories, also includes the woman shaped by the closed society structure in his stories as an element of social criticism. In Memleket Hikâyeleri, we encounter women who are defined as in addition to the image of women who are inadequate and in the background as 'female bodies' and in this context, transformed into villainous heroes. However, these women do not have a criminal and chaotic appearance that has demonic aims and desires to undermine men's economic power, social status and masculine order by seducing them with their irresistible charms except Sarı Bal. The fact that they lead a life outside the norms of society is not out of their own desire, but out of necessity. In connection with the perception of women in the cultural structure, woman is considered through her body and sexuality, in this way, the physical features of the woman are highlighted in detail. The consciously marginalized woman is transformed into a useful commodity for the reproduction of masculine power and the corrupt masculine order. This study aims to question how women, who are loaded with debilitating features with a separatist perspective, are constructed in social criticism regarding the corruption of the countryside as a center.

Anahtar Kelimeler

Refik Halid Karay, Memleket Hikâyeleri, Social Criticism, Sexuality, Femme Fatale

Kaynakça

• Aktaş, Ş. (2004). Refik Halit Karay. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arpacı, M. (2019). Cinsiyet, Kötülük ve Beden: Femme Fatale İmgesinin Kültürel İnşası. Fe Dergi 11, 1, 140-154.
• Banarlı, N. S. (1987). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi II. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Doltaş, D. (1992). Batıdaki Feminist Kuramlar ve 1980 Sonrası Türk Feminizmi. Türkiye’de Kadın Olgusu içinde. İstanbul: Say Yayınları.
• Kaplan, Z. (2021). 19. Yüzyıl Türk Romanında Annelik Olgusu (1870-1900) (Doktora Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaca, Ş. (2019). Kötücül Kadın-Türk Edebiyatında Kötücül Kadın İmgesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karataş, T. (Aralık 2010). Türk Edebiyatının Klasik Bir Eseri: Memleket Hikâyeleri, Kitap-lık, 144, 82-89.
• Karay, R. H. (2017). Memleket Hikayeleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Kul, E. (2018). Refik Halit Karay’ın Hikâyelerinde, Nitelik Ve Mahiyeti Bakımından Kadın-Erkek İlişkilerine Bakış. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 13/5, 321-346.
• Millett, K. (2011). Cinsel Politika. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Okay, O. (2001). Refik Halit Karay. İslam Ansiklopedisi (Cilt 24). içinde TDV.
• Segal, L. (1990). Gelecek Kadın mı?. (S. Öncü, Çev.) İstanbul: Afa Yayınları.
• Siyavuşgil, S. E. (15 Ağustos 1965). Bir Refik Halit Var. Varlık, 652, 3.
• Şengül, M. B. (2001). Refik Halit Karay’ın Hikayelerinde Sosyal Tenkit (Yüksek Lisans Tezi). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uçman, A. (Aralık 2005). Refik Halid’in İki Mektubu. Türk Edebiyatı Refik Halid Karay Özel Sayısı, 386, 48-51.
• Zengin, H. Z. (2013). Hikâyeci Yönüyle Refik Halid Karay (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.