Ali Akbaş Şiiri: Türküler bağlamında bir izlek çalışması

Yıl 2022, Sayı: 30, 799 - 813, 21.10.2022

Ahmet Karakuş

Öz

İnsanımız türküler vasıtasıyla göçler, savaşlar, ayrılıklar, yakın kayıpları gibi şekillerle tezahür eden acıları başta kendisine, sonrasında yakın çevresine, daha sonra ise yapılan besteler sayesinde ve çeşitli icracılar vasıtasıyla çeşitli yerlerde ve zamanlarda tüm Türk toplumuna iletmektedir. Fakat bu acılar arasında türkülerin de konusu arasında olan belki de en önemli husus, yaşanan ölümlerin vasıtasıyla toplumu derinden etkileyen duygulardır. Bu duygular başta ağıt formunda olmak üzere türkülerin bir parçası olmuştur. Bu bağlamda şu hususa değinmek gerekir ki bir eserin yazılış tarihinden belli bir zaman geçtikten sonra muhtemel olarak türküye çeşitli eklemeler yapılması sonucunda aslı ağıt olan türkü formlarının tarz olarak hiç uyuşmayacak bir yapıya sahip bir şekildeki oyun havalarına dönüştüğü de görülmektedir. Aslında bu unsura eğilmek gerektiğinde ve türküler bağlamında bu durum düşünüldüğünde bu husus bir zafiyet olarak görülmelidir ve bir mesele olarak algılanmalıdır. Çünkü öz bozulduğu gibi ölümün verdiği acının yerine neşe ortaya çıkmakta bu da asıl olanla uyuşmamaktadır. Yahut bir başka açıdan bu meseleye bakıldığı zaman türkünün toplumun değerleriyle uyuşmayacak bir hâle bürünmüş olduğu da görülmektedir. Bu şekilde karşımıza çıkan birçok türküye repertuarda rastlanılmaktadır. Bu hususun biraz da sözlü geleneğin aktarımından kaynaklandığı da söylenebilir. Ancak türküler; ağıtlarıyla, oyun havalarıyla, kırık ya da uzun havalarıyla veya çeşitli şekildeki makamlarıyla Türk toplumunun çeşitli şekillerde tezahür eden yaşantılarının müziksel bir tonda aktarıldığı, sesin ve özellikle de armoninin verdiği kalıcılıkla geleceğe taşıyan toplumumuzun değerleridir. Bu değerler birçok temayı şiirinde işleyen Ali Akbaş’ın bütün şiirleri tarandığında önemli bir yere sahip olduğu görülen ve belirgin bir yere sahip olan bir tema olarak okuyucunun karşısına çıkmaktadır. Ali Akbaş şiirinde belirgin olan izleklerden biri de türkülerdir. Türk toplumunun, özellikle de acılarının yansıtıldığı türküler bu çalışmada makamlar, icracılar ve türkü kavramının şiirlerde geçmesi biçiminde tasnif edilmiştir. Bu tasniflendirmenin yapılmasının sebebi bu başlıkların Akbaş’ın şiirinde öne çıkan izleklerden olmasından dolayıdır. Akbaş’ın bazı şiirlerinde türküler doğrudan ele alınmasa da türkünün özelliklerini içeren söylemlere yer verildiği görülmektedir. Bir taraftan Yemen, Sarıkamış bir taraftan da Çanakkale şehitlerine ithafen türkü sözcüğünün kullanıldığı da saptanmıştır. Ayrıca bu çalışmada Ali Akbaş’ın tatyan, müstezat, hoyrat gibi Türk halk müziği makamlarını, Muzaffer Sarısözen, Nida Tüfekçi, Mükerrem Kemertaş, Neriman Altındağ ve Nezahat Bayram gibi derlemeci ve icracıları sıralayarak türkülere olan bağı da tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ali Akbaş, makam, icracı, türkü, şiir

Ali Akbaş’s Poetry: A theme study in the context of folk songs

Öz

Through folk songs, our people convey the pain that manifests itself in forms such as migrations, wars, separations, and close losses, first to themselves, then to their immediate surroundings, and then to the whole Turkish society at various places and times, thanks to the compositions made and various performers. But among these pains, perhaps the most important issue, which is among the subjects of the folk songs, is the emotions that deeply affect the society through the deaths. These feelings have been a part of the folk songs, especially in the form of lament. In this context, it should be mentioned that after a certain time from the date of writing of a work, it is also seen that as a result of various additions to the folk song, the original lament forms turn into play moods with a structure that does not match in style. In fact, when it is necessary to focus on this element and considering this situation in the context of folk songs, this issue should be seen as a weakness and should be perceived as an issue. Because as the essence deteriorates, joy emerges instead of the pain caused by death, and this does not match with the main one. Or when we look at this issue from another point of view, it is seen that the folk song has become incompatible with the values of the society. Many folk songs that appear in this way can be found in the repertoire. It can be said that this issue is partly due to the transmission of oral tradition. However, folk songs that are the values of our society, in which the lives of Turkish society, which manifest in various forms, are conveyed in a musical tone with their laments, play tunes, broken or long tunes or various modes, carry them to the future with the permanence of sound and especially harmony. These values appear to the reader as a theme that seems to have an important place and has a prominent place when all poems of Ali Akbaş, who treats many themes in his poetry, are scanned. One of the prominent themes in Ali Akbaş's poetry is folk songs. In this study, folk songs, in which the Turkish society, especially its pains, are reflected, are classified as maqams, performers and the concept of folk song in poems. The reason for making this classification is because these titles are prominent themes in Akbaş's poetry. Although folk songs are not addressed directly in some of Akbaş's poems, it is seen that discourses containing the characteristics of folk song are included. It has also been determined that the word folk song was used as a tribute to the martyrs of Yemen, Sarıkamış and also Çanakkale. In addition, in this study, Ali Akbaş's connection to folk songs was determined by listing Turkish folk music maqams such as tatyan, müstezat, hoyrat, and compilers and performers such as Muzaffer Sarısözen, Nida Tüfekçi, Mükerrem Kemertaş, Neriman Altındağ and Nezahat Bayram.

Anahtar Kelimeler

Ali Akbaş, maqam, performer, folk song, poetry

Kaynakça

• Akbaş, A. (1983). Masal çağı. Ankara: Ocak Yayınları.
• Akbaş, A. (1996). Kuş sofrası (2. Baskı). (Res.: Yıldız Eviren Kaynak), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akbaş, A. (2011a). Turna göçü (2. Baskı). Ankara: Bengü Yayınları.
• Akbaş, A. (2011b). Erenler dîvânında (2. Baskı). Ankara: Bengü Yayınları.
• Akbaş, A. (2011c). Eylüle beste (11. Baskı). Ankara: Bengü Yayınları.
• Akbaş, A. (2018). Bütün şiirleri (2. Baskı). Ankara: Bengü Yayınları.
• Aktulum, K. (2017). Müzik ve metinlerarasılık-müziklerarası/göstergelerarası etkileşimler ve aktarımlar. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Aktulum, K. (2020). Metinlerarasılık/göstergelerarasılık (2. Baskı). Ankara: Kanguru Yayınları.
• Eyüboğlu, B. R. (2017). Dol karabakır dol-bütün şiirleri (18. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Feyzi, A. (2021). Erzurum türküleri-Türk müziği kuramı açısından yapısal bir inceleme. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınevi.
• Gazimihal, M. R. (2017). Anadolu türküleri ve musıkî istikbâlimiz (2. Baskı). (Haz.: M. Özarslan), İstanbul: Doğu kütüphanesi.
• Güney, E. C. (1956). Halk türküleri I-II (2. Baskı). İstanbul: Yeni Matbaa.
• Karakuş, A. (2021). Modern Türk şiirinde türkülerin kullanımı. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, C. 9, S. 23, 125-149. https://doi.org/10.31126/akrajournal.816923
• Karaman, H. vd. (2015). Kur’ân-ı Kerîm açıklamalı meâli. (3. Baskı). Ankara: TDV Yayınları.
• Kaya, D. (1999). Anonim halk şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kunos, I. (2019). Türk halk edebiyatı (3. Baskı). (Haz.: T. Gülensoy). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurnaz, C. (2013). Türkülerin gücü. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Mirzaoğlu, F. G. (2019). Halk türküleri-Turkish folk songs-konu-icra-yapı-anlam-işlev (2. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (1998). Bütün şiirleri. (5. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (1999). Beş şehir (14. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2000). Huzur (10. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2001). Yahya Kemal (4. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TRT. (2000). Türk halk müziği sözlü eserler antolojisi. 2 cilt. Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.
• TRT. (2002). Türk halk müziği sözlü eserler antolojisi-3-uzun havalar, Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.