Şanlıurfa Arapçasının Irak ve Körfez Arapçası ile olan benzerlikleri

Yıl 2022, Sayı: 30, 1487 - 1497, 21.10.2022

Mehmet Bölükbaşı

https://doi.org/10.29000/rumelide.1193108

Öz

Hz. Ömer’in 634 ve 644 yılları arasında Halife olduğu dönemde yapılan Arap-İslam fetihleri neticesinde İyâz b. Ğunm (ö.641) komutasındaki Arap-İslam ordusu günümüzde Güneydoğu Anadolu bölgesi olarak adlandırılan o devirde el-Cezire bölgesi diye isimlendirilen coğrafyayı M.640 senesinde fethetmiştir. Batısında Fırat, doğusunda ise Dicle nehirleri ile iki tarafı sularla çevrili olduğundan bu bölgeye Müslüman-Arap coğrafyacılar Arapçada ada anlamına gelen ‘el-cezire’ (الجَزِيرَة) ismini vermişlerdir. Batılılar bölgeye Mezopotamya, Süryaniler ise; iki nehir arası anlamına gelen ‘Beyne’n-nehreyn’ (بَيْنَ النَّهْرين) ismini vermişlerdir. Fetihlerden sonra Urfa’nın da içinde yer aldığı el-Cezire bölgesine Benî Mudar kabilesi yerleşmiştir. Bu kabilenin üyeleri günümüzde de Arapça konuşmaya devam etmektedir. Ayrıca, Irak’ta konuşulan yerel Arapçanın uzantısı olan Şanlıurfa Arapçası Türkiye’de Hatay, Mardin ve Siirt’te konuşulan Arapçadan oldukça farklıdır. Soyları Benî Mudar kabilesine dayanan ve uzun yıllar boyunca kendi içine kapanık ve izole bir hayat yaşayan Urfa Arapları günlük dillerinde kullandıkları Arapça kelimeleri ve ibareleri muhafaza edebilmişlerdir. Bu sayede Urfa Arapçası Hatay, Mardin ve Siirt Arapçasına göre daha fasih ve anlaşılır olma özelliğini koruyabilmiştir. Ayrıca, Urfa yerel Arapçasını konuşan birisi Irak ve Körfez ülkeleri (Kuveyt, Katar ve Bahreyn) Arapları ile daha kolay anlaşabilmektedir. Bu çalışmanın amacı ülkemizde Türkçe, Kürtçe ve Zazacadan sonra kullanılan dördüncü dil olan aynı zamanda Şanlıurfa’da konuşulan Arapçanın kökeni, ortaya çıkışı, kullanılan kelimeler ve ibareler hakkında bilgi vermektir.

Anahtar Kelimeler

Şanlıurfa, Arapça, Irak ve Körfez Arapçası, Benzerlikler, Ortaya çıkısı, Benzer kelimeler.

Similarities of Şanlıurfa Arabic with Iraqi and Gulf Arabic

Öz

As a result of the Arab-Islamic conquests during the reign of Caliph Omar between 634 and 644, the Arab-Islamic army under the command of Iyâz Gunm (d.641) conquered the geography in 640 called the al-Cezire region, which is now called the Southeastern Anatolia Region. Since it is surrounded by the Euphrates in the west and the Tigris rivers in the east and waters on both sides, Muslim-Arab geographers named this region 'al-Jazeera' (الجَزِيرَة), which means island in Arabic. Westerners to the region Mesopotamia, Syriacs; They gave the name ‘Beyne Nehreyn’ (بَيْنَ النَّهْرين) which means between two rivers. After the conquests, the Banu Mudar tribe settled in the al-Jazeera region, which includes Urfa. Members of this tribe continue to speak Arabic to this day. In addition, Şanlıurfa Arabic, which is an extension of the local Arabic spoken in Iraq, is quite different from the Arabic spoken in Turkey in Hatay, Mardin and Siirt.The Urfa Arabs, whose ancestry is based on the Banu Mudar tribe and who lived an introverted and isolated life for many years, were able to preserve the Arabic words and phrases they used in their daily language. In this way, Urfa Arabic was able to maintain its feature of being more clear and understandable than the Arabic of Hatay, Mardin and Siirt. Also, someone who speaks Urfa local Arabic can more easily communicate with Arabs of Iraq and Gulf countries (Kuwait, Qatar and Bahrain). The aim of this study is to give information about the origin, emergence, words and phrases of Arabic spoken in Şanlıurfa, which is the fourth language used in our country after Turkish, Kurdish and Zazaki.

Anahtar Kelimeler

Şanlıurfa, Arabic, Iraqi and Gulf Arabic, Similarities, Emergence, Similar words.

Kaynakça

• Anderson, S.R. (2012). Languages, a very short introduction. Oxford: Oxford University Press.
• Aslan, A. (2015). Urfa –Harran (Diyar-ı Mudar) Bölgesinin Tarihi. Ankara: Berikan yayınevi.
• Çetin, N.M. (1978). Arabistan. Küçük Türk- İslam Ansiklopedisi. İstanbul.
• Ergin, M. (1972). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Erwin, W. M. (1963). A short reference grammar of Iraqi Arabic. Washington, D.C.: Georgetown University Press.
• el- Belazuri, (1987). Futuhu’l-Buldan. (Çev.) Mustafa Fayda. Ankara.
• el-Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed (1988). Kitâbu’l-ʿAyn. (Nşr.) Mehdî el-Mahzûmî – İbrâhim es-Sâmerrâî. I-VIII. Beyrut: Dar’ul Kutubi’l’ilmiyye.
• el-Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed (2003). Kitâbu’l-ʿAyn. (Thk.) Abdulhamîd Hindâvî. I-VIII. Beyrut: Dar’ul Kutubi’l’ilmiyye.
• el-Ceburi, A. (2006). Tetavvuru’d-Delaleti’l-Mu’cemiyye. Beyrut: Daru’l-Arabiyye lil Mevsuat.
• el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed b. Râgıb (1961). el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân.(Nşr.) M. Seyyid Kîlânî. Kahire.
• el-Muberred, Ebu’l-Abbas. (1994). El-Muktedab (1. Baskı). I-IV, Thk. Muhammed Abdulhalik Adime, Kahire: Lecnet-u İhyâi’t- Turâsi’l-İslâmî.
• İbn Fâris (1963). eṣ-Ṣâḥibî fî fıḳhi’l-luġa (Nşr.) Mustafa eş-Şüveymî. Beyrut
• İbn Mücâhid (1972). Kitâbu’s-Sebʿa. (Nşr). Şevkī Dayf. Kahire.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189.
• Libera, A.D. (2005). Orta çağ Felsefesi. (Trc.) Ayşe Meral. İstanbul.
• Önel, A. (2016). Harran Araplarında Dil ve Edebiyat Bağlamında Arapça meseleler ve Tahlilleri. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Ana bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans tezi.
• Önel, A. (2018). Harran’da Konuşulan Arap Lehçesi Üzerinde Bir İnceleme. Berikan Yayıncılık: Ankara.
• Procházka, S. (2003). The Bedouin Arabic Dialects of Urfa. In Ignacio Ferrando & Juan José Sánchez Sandoval (eds.), AIDA, 5th Conference Proceedings. Cádiz, September 2002, 75–88. Cádiz: Universidad de Cádiz.
• Procházka, S. (2018). The Northern Fertile Crescent. In Clive Holes (ed.), The historical dialectology of Arabic: Linguistic and sociolinguistic approaches. Oxford: Oxford University Press
• Riyâd Kerîm, M. (1996). el-Muktadab fi lehcati’l-Arab. b.y.
• Taymûr, A. (1973). Lehecâtu’l-Arab. el-Mektebetu’s-sakâfiyye.
• Zemahşerî (1990). el-Mufaṣṣal fî ʿilmi’l-luġa (Nşr.) M. İzzeddin es-Saîdî. Beyrut: Dâru’l-Maârif.