A. S. Puşkin’in Yevgeni Onegin adlı eserinde Rusça-Türkçe sesteş kelimelerin çeviri sorunları

Yıl 2023, Sayı: 33, 1310 - 1328, 26.04.2023

Tülay Akbaba

https://doi.org/10.29000/rumelide.1279180

Öz

Telaffuzları ve yazılışları aynı; ancak anlam bakımından birbirinden farklı olan kelimelere sesteş kelimeler denmektedir. Bu terim ilk kez 1928 yılında Fransız dilbilimciler Maxime Kœssler ve Jules Derocquigny tarafından ‘faux amis du traducteur’ (çevirmenin sahte dostları) olarak kullanılmıştır (Kœssler, Derocquigny, 1928). Türk dilinde bu terimi ifade etmek için ‘sesteş’, ‘eş sesli’, ‘eş adlı’ ve Fransızcadan dilimize geçen ‘homonim’ (homonym) kelimeleri kullanılmaktadır. Rusça ve Türkçe birbirinden çok farklı iki dil olmasına rağmen köklü bir geçmişe sahip olan Türk-Rus ilişkileri, filoloji alanında da büyük ölçekli bir etkileşime neden olmuştur. Bu etkileşim sürecinde, hem Türkçeden Rusçaya hem de Rusçadan Türkçeye çok sayıda kelime geçmiş ve bu kelimelerin bir kısmı Rusça-Türkçe sesteş kelimeleri oluşturmuştur. Rusça ve Türkçede sesteş kelimeler, ses, yazım ve biçim açısından dört gruba ayrılmaktadır. Örneğin, Rusçada ‘ад’ ‘cehennem’ anlamına gelirken, Türkçede yazılış ve okunuş açısından ‘ad’, ‘isim’ anlamına gelmektedir. Çalışmamızda Rusça-Türkçe sesteş kelimeler, Aleksandr Sergeyeviç Puşkin’in (1833) Rus edebiyatının en önemli klasik eserlerinden biri sayılan Yevgeni Onegin üzerinden incelenecektir. Eserde Rusça-Türkçe sesteş kelimelerin her iki dildeki karşılıkları, hangi sıklıkla kullanıldığı, hangi bölümde geçtiği çevirmenlerin tercümesiyle birlikte sunulacaktır. Çalışmamızın amacı karşıtsal çözümleme yöntemiyle Rusça-Türkçe sesteş kelimelerin nasıl çevrildiğini sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Sesteş kelime, isim, Puşkin, Rusça, Türkçe, çeviri

Kaynakça

• Ahmanova, O. (1974). Slovar omonimov russkogo yazıka. Moskova: Sovetskaya entsiklopediya.
• Aksan, D. (1987). Anlambilimi ve Türk anlambilimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Yayını.
• Akulenko, V. (1969). Anglo-russkiy i russko-angliyskiy slovar ‘‘lojnıh druzey perevodçika’’. Moskova: Sovetskaya entsiklopediya.
• Azimov, E. & Şukin, A. (2009). Novıy slovar metodiçeskih terminov i ponyatiy (teoriya i praktika obuçeniya yazıkam). Moskova: İkar.
• Doğan, E. (2020). Türkiye Türkçesinin bilinen ilk sesteş kelimeler sözlüğü Lisânımızda Elfâz-ı Müteşâbihe (1924) adlı eser üzerine. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), 4 (2), 229-249.
• Efremova, T. (2008). Tolkovıy slovar omonimov russkogo yazıka. Moskova: Avanta+
• Gotlib, K.G. (1972). Nemetsko-russkiy i russko-nemetskiy slovar ‘‘lojnıh druzey perevodçika’’. Moskova: Sovremennaya entsiklopediya.
• Kalyuta, A. & Demirel, M. (2005). Rusça sesteş kelimeler sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Kœssler, M. & Derocquigny, J. (1928). Les faux amis ou Les pièges du vocabulaire anglais. Paris: Vuibert.
• Kolesnikov, N. (1976). Slovar omonimov russkogo yazıka. Tiflis: Izd-vo Tbilissk. un-ta.
• Kuznetsova, E. (2021, April 15-16). Mejyazıkovıye omonimı i paronimı kak perevodçeskaya problema. Yazık: kategorii, funktsii, reçevoye deystviye. Moskova, Kolomna.
• Lastochkina, E. (2016). Leksiko-semantiçeskiye osobennosti omonimov v mariyskom yazıke. Тарту: University of Tartu Press.
• Lingvistiçeskiy ensiklopediçeskiy slovar. (2012). Omonimiya. https://slovar.cc/rus/lingvist/1466196.html Erişim tarihi: 20.11.2022.
• Lotman, Ju. (1983). Roman A. S. Pushkina «Evgenij Onegin». Kommentarij: posobie dlja uchitelja. Leningrad: Prosveshhenie.
• Manakin, V. (2004). Sopostavitelnaya leksikologiya. Kiev: Znaniya.
• Muravyov, V. (1985). Lojnıye druzya perevodçika (russko-frantsuzskiy slovar). Moskova: Prosveşçeniye.
• Ojegov, S. & Şvedova, N. (2006). Tolkovıy slovar russkogo yazıka: 80 000 slov i frazeologiçeskih vırajeniy. Moskova: OOO ‘‘A TEMP’’.
• Onlayn-Çitat.RF (2017). Yevgeni Onegin. A. S. Puşkin. https://xn----7sbb5adknde1cb0dyd.xn--p1ai/ Erişim tarihi: 20.09.2022.
• Puşkin, A. (2003). Yevgeni Onegin. Çev. Azer Yaran, 2. bsk., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Puşkin, A. (2017). Yevgeni Onegin. Çev. Sabri Gürses, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Reformatski, A. (1996). Vvedeniye v yazıkovedeniye. Moskova: Aspekt Press.
• Slovar yazıka Puşkina, С. (2000). V 4-h tomah. Otv. red. akad. AN SSSR VV Vinogradov. Moskova: Azbukovnik.
• Stroy, M. (2021). Mejyazıkovıye omonimı kak perevodçeskaya problema. Matritsa nauchnogo poznaniya, (7-1), 82-86.
• Şipova, E. (1976). Slovar turkizmov v russkom yazıke. Alma-Ata: Nauka.
• Tihonov, A., Tihonova, E., Tihonov, S., Çupaşeva, O., & Zueva, M. (2001). Kompleksnıy slovar russkogo yazıka. Moskova: Russkiy yazık.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (2011). Güncel Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi: 02.09.2022.
• Vişnyakova, O. (1984). Slovar paronimov russkogo yazıka. Moskova: Russkiy yazık.