Şeyhülislâm Bahâyî’nin “neylersin” redifli gazelinden hareketle kaleme alınmış iki tehzil

Yıl 2023, Sayı: 34, 674 - 691, 22.06.2023

Hatice Özdil Volkan Göktaş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1316214

Cited By: 1

Öz

Nazire, sevilen bir şairin bir şiirinin bir başka şair tarafından, umumiyetle aruz, kafiye ve mana açısından zemin şiire benzetilerek yazılan bir başka şiir olarak tanımlanmaktadır. Nazire benzeri şiirler arasında olan tahmis, bir beytin önüne üç mısra eklenilmek suretiyle yapılan yeni bir nazım biçimi iken, tehzilde ise alaylı nazire söz konusudur. Dîvân şiirinde şairlerin edebî açıdan kimlerden etkilendikleri veya kimleri etkiledikleri çoğunlukla şairlerin yazdıkları nazirelerden yola çıkılarak öğrenilmektedir. Bu çalışmada, Bahâyî’nin “neylersin” redifli şiirinden hareketle oluşan iki tehzil örneği üzerinde durularak birbirinden etkilenmiş dört şair ele alınmıştır: Şeyhülislâm Bahâyî (ö. 1654), Nâ’ilî-i Kadîm (ö. 1666), Hevâyî (ö. 1715) ve Tırsî (ö. 1766) bu çalışmada bir potada buluşturulmuştur. Adı geçen şairlerin kaleme aldıkları “neylersin” redifli nazire, tahmis ve tehzil üçlüsü, çalışmanın ana konusunu teşkil etmiştir. Çalışmanın daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle bahsi geçen nazire, tahmis, tehzil kavramlarına kısaca değinilmiş; ardından Şeyhülislâm Bahâyî, Nâ’ilî-i Kadîm, Hevâyî ve Tırsî hakkında bilgi verilmiş ve son kısımda ise şiirler detaylı olarak incelenmiştir. Yapılan bu çalışmayla öncelikle “zemin şiir” olarak kabul edilen Şeyhülislâm Bahâyî’nin “neylersin” redifli gazeli ele alınmıştır. Daha sonra bu gazele Nâ’ilî-i Kadîm tarafından yazılan tahmis incelenmiştir. Hevâyî tarafından bu tahmis “model şiir” olarak ele alınmış ve muhammes şeklinde bir tehzil yazılmıştır. Bu muhammese ise Tırsî, gazel şeklinde bir tehzille karşılık vermiştir. Çalışmada bu şiirler arasında bulunan ses ve söz tekrarları, kafiye ve redif, vezin, tamlamaların yanı sıra üslup, konu vb. unsurların ortaklıklarına değinilmiş böylelikle şiirler arasındaki şekil ve muhteva ilişkisi tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şeyhülislâm Bahâyî, Nâ’ilî-i Kadîm, Hevâyî, Tırsî, tehzil

Kaynakça

• Abdülkadiroğlu, A. (1985). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdetü’l-Eş’âr. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayını.
• Batislam, H. D. (2013). Dîvân Edebiyatında Latife ve Hezl. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22/1, 229-242.
• Bektaş, E. (2008). Nâbî’nin “Bu” Redifli Gazeline Urfalı Şairler Tarafından Yapılan Tahmis ve Yazılan Nazireler. Gazi Türkiyat, 3, 51-66.
• Çakır, Z. V. (1998). Hevâyî (Abdurrahman, Kubûrî-zâde) Dîvânı’nın Tenkidli Metni ve İncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Çatalkaya, G. K. (2012). Fuzûlî Gazellerine Yazılan Tahmis ve Nazireler (F. Seyidov). Dîvân Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8, 147-155.
• Çiftçi, Ö. (2017). Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0 (09.06.2023).
• Demir, H. (2020). Nigâr Hanım’ın “Feryâd” Adlı Gazeline Yazılan Nazireler. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29/2, 73-83.
• Devellioğlu, F. (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, C. (2000). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK.
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı: İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: AKM Yay.
• Gültekin, İ. (2013). Nazire Geleneğinden Metinlerarasılığa Üç Şiirin Söyledikleri. Turkish Studies, 8/1, 1511-1537.
• İpekten, H. (2019). Nâ’ilî-i Kadîm Dîvân. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0 (24.12.2022).
• Kutlar Oğuz, F. S., Çakır, M. ve Koncu, H. (hzl.) (2017). Kâfile-i Şu‘arâ. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56163,mehmed-tevfik-kafile-i-su39arapdf.pdf?0 (10.06.2023).
• Kalpaklı, M. (2006). Osmanlı Şiir Akademisi: Nazire. Türk Edebiyatı Tarihi, 2, 133-137.
• Köksal, M. F. (2018). Sana Benzer Güzel Olmaz (Dîvân Şiirinde Nazire). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Kubbealtı Lugatı. http://lugatim.com/s/TEHZİL erişim tarihi: 24.12.2022.
• Pala, İ. (2018). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay.
• TDK. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
• Uludağ, E. (1992). Şeyhülislâm Bahayi Dîvânı. (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Uludağ, E. (2013). “BAHÂYÎ, Şeyhülislam Bahâyî, Azîz-zâde, Mehmed Efendi (d. 1010/1601 - ö. 1064/1654) divan şairi (Dîvân/Yazılı Edebiyat / 17. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)”. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bahayi-mehmed-efendi (24.12.2022).
• Yıldırım, S. (2004). Dîvân Edebiyatında Nazirecilik Geleneği ve Hevâyî’nin Nazirelerden Oluşan Dîvânı. (Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Yılmaz, K. (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.
• Yılmaz, K. (2001). İbrahim Tırsî ve Dîvân’ı İnceleme-Tenkidli Metin-Sözlük. (Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Zavotçu, G. (2017). Rızâ Tezkiresi. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73320,riza-tezkiresi2020pdf.pdf?0 (10.06.2023).