Âşık Veysel’in “Dostlar Beni Hatırlasın” adlı şiirine sosyolojik ve mistik bir yaklaşım

Yıl 2023, Sayı: 34, 839 - 848, 22.06.2023

Eyüp Akdoğan Mehmet Duran

https://doi.org/10.29000/rumelide.1316249

Öz

Çalışma kapsamında yirminci yüzyıl halk ozanlarımızdan olan Âşık Veysel’in “Dostlar Beni Hatırlasın” şiirinin sosyolojik ve felsefe temelinde incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın önemi, betimsel analize tabi tutulan şiirin, üç farklı disiplin kapsamında içerisinde barındırdığı manaların detaylı bir şekilde ortaya çıkarılması bağlamında kendini göstermektedir. Bu araştırmada edebi yönünün yanı sıra söz konusu şiirin sosyolojik ve felsefi boyutları da vurgulanmaktadır. Zira bu tür çalışmalar halk ozanlarımızın eserlerini yalnızca edebi amaçlarla kaleme almadığını, şiirlerine sosyolojik ve felsefirumuzlar nakşettiklerini ortaya çıkarması açısından önem taşımaktadır. Nitekim şâirlerin içinde yaşadığı zaman ve sosyal zemin onların düşünce dünyası ve fikri gelişimlerini etkileyen olgular ve fenomenlerdir. Çalışmada şiirini ele aldığımız Âşık Veysel, içinde bulunduğu kültürle beraber sosyal yaşam şartlarından etkilenmiştir. Bu çalışmada hayatın geçiciliği, ölüm, dünyanın bir konaklama yeri olduğu, insandaki ebedî olma arzusu vb. kavramlar sosyolojik ve felsefi açıdan tahlil edilmiştir. Ayrıca çalışmada, Âşık Veysel’in şiirinde sıkça vurguladığı can kavramının felsefede kullanılan ruh ve nefis kavramlarıyla anlam bakımından benzerlikleri ve farklılıkları ele alınmıştır. Bu bağlamda Aşık Veysel’in ilgili şiirinde geçen can kavramı İslam düşüncesine uygun olarak bedenden bağımsız bir ruh olarak tasavvur edilmiştir. Dolayısıyla beden, ruhun bu dünyada bir kafesi olarak görülmektedir; nasıl bir kuş kafeste özgür değilse aynı şekilde ruh da dünyada bulunduğu süre zarfında beden kafesinde hapsedilmiştir. Şiirde bunun yanında insanın emel ve arzularının çokluğundan bahsedilmektedir; arzuların çokluğu ise insanda bulunan tevehhüm-i ebediyete bağlı olduğunu ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Edebiyat Sosyolojisi, Ölüm, Can, Ruh

Kaynakça

• Aslanoğlu, İ. (1964). Âşık Veysel, Sivas: Ata Kitabevi.
• Bauman, Z. (2017). Akışkan Modernite. (Çev. Çavuş, S.O.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2018). Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri, (Çev. Nurgül Demirdöven), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Durkheim, E. (2010). Dinsel Yaşamın İlk Biçimleri. İzmir: Cem Yayınevi.
• El-Kindî, Ya’kub b. İshak, (2012). Üzüntüden Kurtulma Yolları, (Çev. Mustafa Çağrıcı), Ankara: TDV Yayınları.
• Erdem, H. (2014). İlkçağ Felsefesi Tarihi (Gözd. gçrl. 8. bsk). Konya: Hü-er Yayınları.
• Gabe, J., ve Monaghan, L. (2013). Key concepts in medical sociology. London, Thousand Oaks, New Delhi and Singapore: Sage Publications. White, K. (2009). An introduction to the sociology of health and illness. London, Thousand Oaks, New Delhi and Singapore: Sage.
• Gündoğan, S. (2019). Muhammed İkbal’de ölümsüzlük düşüncesi (1. bsk). Ankara: Elis Yayınları.
• Hınçer İ. (1950) “Şarkışlalı Aşık Veysel Şatıroğlu”, Türk Folklor Araştırmaları 2/14, 216-217.
• Hökelekli, H. (1991). “Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/3, 151-165.
• İbn Sina. (1975). Eş-Şifa, en-Nefs. (nşr. G. C. Anawati, Said Zayid, Ed.). Kahire.
• İbn Sina. (1992). En-Necât (C. 2; A. Umeyra, Ed.). Beyrut.
• İbrahim, G. (2021). “Alevi inancında can, ruh kavramı ve nefsin eğitimi”. Folklor/Edebiyat, 27(105), 211-227.
• Kaya, D. (2004). Âşık Veysel, Sivas: Sivas Valiliği Yayınları.
• Kutlu, Ö. (1998). Âşık Veysel, Sivas: Dilek Ofset Matbaacılık.
• Lear, J., (2006). Mutluluk, Ölüm ve Yaşamın Artakalanı, (Çev. B. Büyükkal), İstanbul: Metis Yay.
• Macit, M. (2004). “Aristoteles ve İbn Sînâ’da Nefs-Beden İlişkisi Problemi ve Modern Zihin Felsefesindeki Bazı Yansımaları”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (26).
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. O. Akınhay ve D. Kömürcü), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Marx, K., Engels, F. (2003). Komünist Parti manifestosu. İstanbul: Eriş Yayınları.
• Oy, A. (1991). “Âşık Veysel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yayınları, 4/6.
• Örnek, S. V. (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yay.
• Platon, (1928). The Phaedo of Plato, Trans. Patrik Duncan, London: Oxford University Press.
• Platon. (1943). Timaios (Çev. E. Güney & L. Ay). Ankara: Maarif Vekilliği.
• Platon. (2013). Phaidon (1. bsk; Çev. A. Cevizci, Ed.; F. Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
• Şahhüseyinoğlu, H. N. (2015). Köylünün Güneşi, Ankara: Ürün Yayınları.
• Şatıroğlu, A. V. (1971). Dostlar Beni Hatırlasın / Aşık Veysel Şatıroğlu. ( 2. Bsk) Ankara : Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Türkçe Sözlük, (1988). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, C. II.
• Yaşar Oğuzcan, Ü. (2001). Dostlar Beni Hatırlasın (Âşık Veysel Hayatı ve Bütün Şiirleri) İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Yılmaz, A., Öztürk, A., & Akkuş, M. (Ed.). (2021). Makalat / Alevi Bektaşi Klasikleri 2. Diyanet Vakfı Yayınları.