Ötekiliğin dramatik kesişimselliği: Mustapha Matura’nın Eve Hoş Geldin Jacko adlı oyununda ötekilikleri yeniden okumak

Yıl 2023, Sayı: 34, 1166 - 1178, 22.06.2023

Rıza Çimen , Esra Ünlü Çimen

https://doi.org/10.29000/rumelide.1316372

Öz

İngiliz tiyatrosu yirminci yüzyılda büyük bir dönüşüm göstermiştir. Hem biçimsel hem de söylemsel düzeyde çeşitlenen dramatik dil, imparatorluğun dağılmasının ardından sancılı süreçler yaşayan imparatorluk mirasçısı bir toplumun karmaşık ilişkilerini yansıtır. Küreselleşmenin de etkisiyle çeşitli milli, kültürel ve dinsel farklılıklarla daha çok karşılaşmaya başlayan İngiliz sosyolojisi, sahnede bu karşılaşmaları daha çok görmeye başlamıştır. Her ne kadar böylesi dönüşüm dönemlerinde dramatik çeşitlilik artış gösterse de, aynı zamanda “ötekiliğin” çok katmanlı hâlleri de sahnede kendine yer bulur. Bununla birlikte ötekilik de tıpkı toplumsal yapı gibi heterojen bir kimliğe sahiptir: Ötekilik, sahnede her an herkesin maruz kalabileceği, farklı ırk, din, cinsiyet ve sınıftan çeşitli karakterlerin dâhil olduğu bir kavşakta olma halidir. Bu çalışmada bu tiyatral durumu Kimberlé Williams Crenshaw’ın feminist kuram ve eleştirel ırk düşüncesi bağlamında ortaya attığı “kesişimsellik” (1989; 1991) kavramından yola çıkarak dramatik kesişimsellik olarak adlandırıyoruz. Dramatik kesişimsellik, bir araya gelerek yığılan ötekilik hallerinin tiyatro türü üzerinden incelendiği analitik bir çerçeveye işaret etmektedir. Bu çalışmada, Mustapha Matura’nın Eve Hoş Geldin Jacko (1978) adlı oyunu ötekiliğin çok kutuplu ve kesişimsel özellikleri bağlamında incelenecektir. Bu çalışmada önce Crenshaw’ın “kesişimsellik” kavramı kısaca ele alınacak ve bu kavramı örneklendiren tiyatro metinlerine bakılacak, daha sonra Matura’nın eseri dramatik kesişimsellik kavramı üzerinden okunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dramatik kesişimsellik, Kimberlé Crenshaw, ötekilik, Mustapha Matura, Eve Hoş Geldin Jacko

Kaynakça

• Aydoğdu Çelik, M. (2020). Mustapha Matura’s Welcome Home Jacko: The Rastafari movement in the light of postcolonialism. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(4), 1019-1025.
• Bhabha, H. K. (2004). The location of culture. Routledge.
• Billington, M. (2007). State of the nation: British theatre since 1945. Faber and faber.
• Billington, M. (2019). Mustapha Matura obituary. https://www.theguardian.com/stage/2019/nov/01/mustapha-matura-obituary
• Black, J. (2017). İngiltere tarihi. çev. Aytaç Yıldız. Doğubatı.
• Crenshaw, K. W. (1989). Demarginalizing the intersection of race and sex: A black feminist critique of antidiscrimination, feminist theory and antiracist politics. The university of Chicago legal forum, 139-167.
• Crenshaw, K. W. (1991). Mapping the margins: intersectionality, identity politics, and violence against women of color. Stanford law review, 43:6, 1241-1299.
• Dirlik, A. (1994). The postcolonial aura: third world criticism in the age of global capitalism. Critical inquiry, 20(2), 328-356.
• Euripides. (1943). Medeia. Maarif matbaası.
• Fanon, F. (1967). Black skin white masks. Grove.
• Foucault, M. (2013). Hapishanenin doğuşu. İmge.
• Greig, D. (2002). Plays 1. Methuen.
• Jackson, M. (1980). Rastafarianism. Theology, 83(691): 26-34.
• Jameson, F. (1991). Postmodernism, or the cultural logic of late capitalism. Durham university press.
• Kocadost, B. (2021). Kesişimsellik. Feminist Bellek, https://feministbellek.org/kesisimsellik/
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. Sel Yayıncılık.
• Malpas, S. (2005). The postmodern. Routledge.
• Matura, M. (1992). Six Plays. Methuen.
• Schaffner, R. (1999). Assimilation, seperatism and multiculturalism in Mustapha Matura's Welcome Home Jacko and Caryl Phillip's Strange Fruit. Wasafiri 14.29: 65-70.
• Shakespeare, W. (1994). Othello. Remzi Kitabevi.
• Şenlen Güvenç, S. (2020). Çağdaş İskoç tiyatrosu. Mitos Boyut.