Eski edebi Slav dilinin (Kilise Slavcasının) ölçünlü Bulgarca ve Rusça ile karşılaştırılmasına yönelik sözcükİstatiksel bir yaklaşım

Yıl 2023, Sayı: Ö12, 619 - 645, 23.07.2023

Zehra Şafak Talat Şafak

https://doi.org/10.29000/rumelide.1330583

Öz

Bilimsel kaynaklara göre kökenleri Türk olan Bulgarlar zaman içerisinde Türklüklerini yitirerek Slavlaştılar. Başlangıçta yazı dili için kilise ve manastırlarda Yunan alfabesini, daha sonra ise Glagolitik alfabe ve Kiril alfabesini kullandılar. Kiril alfabesi Bulgar topraklarında geliştirilen bir alfabedir. Ruslar ve Bulgarlar Vladimir (980-1015) döneminden itibaren aynı alfabeyle okuyup yazmaya başladılar. Kiril alfabesi ortaya çıkmadan önce Bulgar topraklarında ortak yaşam alanlarının paylaşılması, karışık evlilikler, ortak düşmana (Bizans’a) karşı mücadele birçok ortak kelimenin kullanımına da neden oldu. Bulgar topraklarının dışında da Bulgarlarla Slavlarla birlikte uzun süre aynı coğrafyaları paylaştılar. Paylaştıkları bu coğrafyalarda ticari, dinsel, dilsel, kültürel temas olağan bir durumdu. Slavlar daha sonra birçok başka devletin temelini attılar. Örneğin Slavların kurduğu Kiev Rusya’sı ilk Rus devletidir. Bulgarlarla Rusların teması bu devlet kurulduktan sonra diğer Rus devletleri ve Sovyetler Birliği dönemlerinde de edebiyat, bilim, kültür, siyaset, ekonomi ve askeri alanlarda işlevsel olmaya devam etti. Bulgarların ve Rusların 9. yüzyıldan itibaren 17. yüzyıla kadar kullandıkları yazı dili için Eski Slavca, Eski Edebi Slavca, Edebi Bulgarca veya Kilise Slavcası terimleri kullanılmaktadır. Bu araştırmada 9-11. yüzyılları arasında Zograf İncili (Зографско Евангелие), Marinsko İncili (Марийнско Евангелие), Aseman İncili (Асеманово Евангелие), Sava Kitabı (Савина Книга), Eski Bulgarca Sözlüğü (СтаробългарскиРечник) gibi eserlerden derlenen eski Slavca kelimeler günümüz ölçünlü Bulgarca ve Rusçada mevcut olup olmadıkları incelenmiştir. Dil ilişkileri bağlamında temas şeklindeki dillerin yapısal olarak benzerlikleri ve farklılıklarını değerlendirmek ve karşılaştırmak mümkündür. Çalışmayla amacımız seçilen bu kelimelere göre Bulgarcanın mı yoksa Rusçanın mı Eski Slavcadan sözcükbilimsel olarak daha fazla uzaklaştığını ortaya koymaktır. Çalışmada yukarıda adı geçen metinlerdeki özellikle akraba isimleri, hayvan adları, renkler, ikamet yeriyle ilgili kelimeler, bitki adları, sayılar, hava olayları ile ilgili kelimeler karşılaştırma yapmak için seçilmiştir. Ayrıca glottokronoloji bağlamında da ölçünlü Rusçayla Bulgarca karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

lexikoistatistik, glottokronoloji, Slav dilleri, Bulgarca, Rusça

Kaynakça

• Averina, S. A., Navtanoviç, L. M., Popov, M. B., & Starovoytova, O. A. (2013). Staroslavankiyi Yazik. Sankt-Paterburg: Sankt- Peterburskiy Gospudartsvennıiy Universitet.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (2 b.). İstanbul: Milliyet-Kubbealtı.
• Blagova, E., Tseytlin, R. M., Gerodes, S., Patsnerova, L., & Bauerova, M. (1994). Staroslavanski Slovari (po rakopisyam X-XI Vekov). Moskova: Ruskoi Yazik.
• Bulut, M. (2019). A Preliminary Classıfıcatıon of Sauzini. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İngiliz Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Demirezen, M. (1981,). Dil Tarihlemesi (Glottochronology) ve Dilbilimdeki Yeri. Belleten TDAY , 101‐111.
• İsi, H. (2014). Dil Teması ve Çoban kelimesi Üzerine Düşünceler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi , 176-187.
• İzotov, A. İ. (2010). Staroslavyanskiy Yazik v Sravnitelno-İztoriçekom Osveşenii. Moskova: Azbukovnik.
• Kaçalin, M. S. (2009). Sözlük. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 37, s. 402-414). içinde İstanbul: TDV.
• Ozar, B. (2001). Tarihsel Süreç İçerisinde Bulgarcanın Gelişimi. Ankara Üniversitesi Yayaınlanmamış Yüksek Lisans Tezi . Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Porjezinskago, B. (1916). Sravnitelnaya Grammatika Slavyanskih Yazikov. Moskva: Kusverev.
• Suprun, A. E. (1989). VVedeniye v Slavyanskuyu Filologiyu. Minsk: Vıyşeye Şkola.
• Seytlin, R.M., Veçerki, R., Blagovoy, E.(1994) Staroslavankı Slovarı po Rakopisam. Moskova: Ruskiy Yazik
• Şterbinin, V.G.(1994) Yeni Rusça-Türkçe Sözlük İstanbul: Multılıngual Yabancı Dil Yayınları
• Trubetskoy. (1922). Éssai sur la chronologie de certains faits phonétiques du slave. Revue des études slaves, II,.
• Vasiylev , M. E., & Saenko, M. H. (2017). K Voprosu o Toçnosti Glottohronologi: datirovaniei Yazikovoy Diveregentsii po Dannım Romanskih Yazikov . Journal of Language Relationship , 113-135