Arap Dili ve Edebiyatında Vasiyyet/Siyâsetnâme/Nasîhatu'l-Mulûk, Dil ve Belagat Yönünden Özellikleri ve Gazali'nin “et-Tibru'l-Mesbûk fî Nasîhati'l-Mulûk” Örneği

Yıl 2023, Sayı: Ö12, 472 - 481, 23.07.2023

Naci Özsoy

https://doi.org/10.29000/rumelide.1331496

Öz

Arap Dili ve Edebiyatı’nın nesir türlerinden biri olan Vasiyyet hitabete yakın bir türdür. Cahiliye döneminden beri mevcut olan Vasiyyet kültürü İslami dönemde de devam etmiştir. Abbasilerin birinci yüzyılında Arap edebi ve düşünce dünyasındaki değişimler Vasiyyet kültürünün de değişmesine ve gelişmesine sebep olmuş, tercüme hareketinin de etkisi ile Yunan, Fars ve Hint vasiyetlerinden etkilenmiştir. Zaman içerisinde Siyâsetnâme/Nasîhatu'l-Mulûk şekline dönüşen bu gelenek, İslam dünyasında tarih boyunca siyasi liderlerin hayatı, yönetimleri ve hükümdarlık dönemleri hakkında çeşitli bilgileri içeren eserleri kapsar. Bu eserler, genellikle İslam tarihinin anlatımı, hükümdarların liderliği ve yönetimleri hakkında önemli bilgiler içerir. Özellikle Abbasi dönemi, Vasiyyet/Siyâsetnâme/Nasîhatu'l-Mulûk geleneğinin doruk noktası olarak kabul edilir. Bu eserler yazarları tarafından siyasi liderlerin eleştirisi için de kullanılmıştır. Bu eleştiriler, liderlerin hataları, kusurları ve yanlış kararları hakkında bilgi verir. Siyasetnameler ve Nasîhatu'l-Mulûk’ler aynı zamanda İslam dünyasındaki siyasi ve toplumsal değişimlerin bir yansımasıdır ve bu nedenle, İslam tarihinin anlatımı ve yorumlanmasında önemli bir rol oynar. Arap edebiyatındaki siyasetnameler, İslam dünyasında birçok ülke ve kültürde de benzer şekilde yazılmıştır. İran'da Şahname gibi tarihi epik şiirler ve Osmanlı İmparatorluğu'nda Tevarih-i Al-i Osman gibi tarihi kayıtlar da benzer bir amaç için kullanılmıştır. İslam dünyasında önemli bir yere sahip olan Gazâlî, “et-Tibru’l-Mesbûk fî Nasîhatu'l-Mulûk” adlı eserinde, hükümdarlara nasihatlerde bulunur. Bu eser, Gazâlî'nin Siyâsetnâme/Nasîhatu'l-Mulûk kültürü içinde düşüncelerini yansıtan bir yapıt olarak kabul edilir. Bu eser hükümdarların güçlerini ve sorumluluklarını anlatırken aynı zamanda onların adaletli, cömert, merhametli ve dürüst olmaları gerektiğini edebi bir dille vurgular. Gazâlî, hükümdarların halklarına karşı sorumluluklarının farkında olmalarını ve insanlar arasında adaleti sağlamalarını tavsiye eder. Ayrıca hükümdarların danışmanları, vezirleri ve diğer yetkilileri seçerken de dikkatli olmaları gerektiğini söyler. Bu kişilerin yetenekli, dürüst ve sadık olmaları gerektiğini belirtir. Bu çalışmada öncelikle Vasiyyet/Siyâsetnâme/Nasîhatu'l-Mulûk’un dil ve belagat yönünden özelliklerini ana hatlarıyla tartışacağız. Sonrasında İslam geleneğindeki yeri ve önemini açıklamaya gayret edeceğiz. Ayrıca Gazâlî’nin “et-Tibru’l-Mesbûk fî Nasîhatu'l-Mulûk” eserini ayrıntıları ile inceleyip bağlantıları, muhtemel ilişki ve etkileri üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Vasiyyet, Siyasetnâme, Nasîhatu, Gazâlî

Kaynakça

• Aktaş, Ahmet, "Siyasetname ve İbn Haldun", İlahiyat Tetkikleri Dergisi, Cilt 8, Sayı 15, 2018, s. 117-136.
• David, Ferenc, "Political Philosophy in the Islamicate World: The Syriac and Arabic Reception of Aristotle’s Politics and its Significance", Islamic Law and Society, Cilt 27, Sayı 2-3, 2020, s. 119-147.
• Demirayak, Kenan, Abbâsi Edebiyatı Tarihi, Şafak Yayınevi, Erzurum 1998.
• Demirayak, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi - I Cahiliye Dönemi, Fenomen Yayınları, 3. Baskı, Erzurum 2014.
• Demirayak, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi - II Sadru’l-İslam Dönemi, Fenomen Yayınları, 2. Baskı, Erzurum 2013.
• Demirayak, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi - III Emeviler Dönemi, Fenomen Yayınları, Erzurum 2012.
• Demirayak, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi Osmanlı Dönemi (Mısır ve Bilâdü’ş-Şam Bölgesi), Fenomen Yayınları, 3. Baskı, Erzurum 2014.
• Demirayak, Kenan, Arap-İslam Edebiyatı Literatürü, Cantaş Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2022.
• Ertanhan, Orhan, "Siyasetname'nin Kaynakları ve Metodolojisi Üzerine Bazı Düşünceler", Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2010, s. 207-222.
• al-Ghazali, Abu Hamid, The Nasihat al-Muluk (Advice for Kings) of al-Ghazali, ter. J. A. Arberry, London: John Murray Publishers, 1960.
• al-Ghazali, Abu Hamid, Nasihatü'l-Mülûk, tercüme eden Charles F. Hamilton, Provo: Brigham Young University Press, 2000.
• Griffel, Frank, Al-Ghazali's Philosophical Theology, Oxford: Oxford University Press, 2009.
• Kalın, İbrahim "Nizamülmülk ve Siyasetname'de Devlet Yönetimi", Journal of Turkish Studies, Cilt 7, Sayı 2, 2012, s. 19-32.
• Furat, Ahmet Suphi, Arap Edebiyat Tarihi I, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1996.
• Goldziher, Ignace, Klasik Arap Literatürü, çev. Azmi Yüksel-Rahmi Er, İmaj Yayınları, Ankara 1993.
• Jaques, R. Kevin, "The Ideal Muslim Ruler according to al-Ghazali", Studia Islamica, Sayı 93, 2001, s. 87-101.
• Watt, William Montgomery, "al-Ghazali", Encyclopaedia of Islam, New Edition, Londra 1965, Cilt 2, s. 1115-1121.
• Yıldız, Sevtap, "Siyasetname ve Siyasetnamelerin İçeriği Üzerine Bir İnceleme", Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 38, 2014, s. 149-166.