TAMPEREMANIN TARİHÇESİNE KISA BİR BAKIŞ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 331 - 346, 22.06.2022

Caner Kalender Dolunay Akgül Barış

https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1133921

Cited By: 2

Öz

Bu çalışma bir derleme makalesi olup, piyano ve sabit perdeli çalgıların akort sistemi olarak bilinen eşit
tamperemanın tarihsel gelişim sürecini incelemeyi amaçlamaktadır. Tampereman, kısaca müzikal aralıkların
doğal (Just Intonation) dizideki karşılıklarından belirli oranlarda değiştirilmesi şeklinde tanımlanmaktadır.
1300’lü yılların sonu itibariyle klavyeli çalgıların çoğunda seslerin tampere edildiği bilinmektedir. Yazılı
olarak tarifi yapılan ilk yöntem, “ara-ses” adı verilen tamperemandır. Bu yöntemde üçlülerin doğal veya doğala
yakın olmasına önem verilmiş, öte yandan beşliler bir miktar pesleştirilmiştir. Ara-ses tamperemanında bazı
aralıklarının aşırı tiz veya pes olması ve kullanılamayan tonalitelerin bulunması düzensiz tamperemanların
ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Düzensiz tamperemanlarda aynı isimli birden fazla aralık bulunmasına
rağmen, tüm tonların kullanılabilir olması sebebiyle, bu yöntem iki yüzyıl kadar klavyeli çalgılarda
uygulanmıştır. Ara-ses tamperemanı ve düzensiz tamperemanlar kullanılırken dahi, eşit tamperemanın
önemi ve gerekliliği teorisyenlerin hep savunduğu bir konu olmuştur. Eşit tampereman 1570’li yıllarda
perdeli çalgılarda uygulanmaya başlamış, klavyeli çalgılarda ise çok daha geç tarihlerde kabul görmüştür.
1876 yılında Alexander J. Ellis’in ortaya koymuş olduğu cent sistemi eşit tamperemanın hesaplanmasında
dönüm noktasıdır. 20. yüzyılda uluslararası sanat müziğinde 12 ton müziğinin yaygınlaşması ile eşitsiz
tamperemanların sonu gelmiş, klavyeli ve perdeli çalgılar için ortak bir akort sistemi olarak kabul görmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tampereman, Eşit Tampere Sistem, Just Intonation, Akort, Tuşlu ve Perdeli Çalgılar

A BRIEF OVERVIEW OF THE HISTORY OF TEMPERAMENT

Öz

This study is a review article and aims to examine the historical development process of equal
temperament, known as the tuning system of piano and fixed-fretted instruments. Temperament is briefly
defined as changing musical intervals from their counterparts in the natural (Just Intonation) scale at certain
rates. As of the end of the 1300s, it is known that most keyboard instruments were tempered. The first method
described in writing is the temperament called “mean-tone”. In this method, importance was given to the
thirds being natural or close to nature, on the other hand, the fifths were slightly lowered. In the mean-tone
temperament, some intervals which are excessively high or low and the presence of unusable scales has led
to the emergence of irregular temperaments. Although there are more than one interval with the same name
in irregular temperaments, this method has been applied to keyboard instruments for about two centuries,
since all scales can be used. Even when using mean-tone temperament and irregular temperament, the
importance and necessity of equal temperament has always been a subject advocated by theorists. Though
equal temperament began to be practiced on fretted instruments in the 1570s, it was accepted much later in
keyboard instruments. The cent system, which was introduced by Alexander J. Ellis in 1876, is a turning point in
the calculation of equal temperament. With the spread of 12-tone music in international art music in the 20th
century, unequal temperaments came to an end, and it was accepted as a common tuning system for keyboard
and fretted instruments.

Anahtar Kelimeler

Temperament, Equal Temperament, Just Intonation, Tuning, Keyboard and Fretted Instruments

Kaynakça

• • Açın, C. (1999). Tuşlu Sazlar Tarihçesi Ve Tanıtımı: Piyano Yapım ve Bakımı. İstanbul: Aslı Basımevi.
• • Albuz, A. (2011). Türk müziğinde Çokseslilik Yaklaşımları. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(1), 51-66. https:// dergipark.org.tr/tr/pub/iujad/issue/8720/ 108880
• • Altar, C. M. (1993). Barok sanat, Barok müzik ve J. S. Bach Üzerine Araştırma ve İncelemeler (2). http://cevadmemduhaltar. com/barok-sanat-2.html
• • Apel, W. (1974). Harvard Dictionary Of Music. 8. Baskı. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press.
• • Barbour, J. M. (1948). Irregular Systems Of Temperament. Journal of the American Musicological Society, 1(3), s. 20-26. http://www.jstor.org/stable/830012
• • Barbour, J. M. (2004). Tuning and Temperament: A Historical Survey. East Lansing, MI: Dover Publicatons Inc.
• • Barker, A. (2004). Greek Musical Writings Volume Ii: Harmonic And Acoustic Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
• • Benson, D. (2006). Music: a Mathematical Offering. Cambridge: Cambridge University Press. https://logosfoundation.org/ kursus/music_math.pdf
• • Bosanquet, R. H. M. (1876). An Elementary Treatise On Musical Intervals And Temperament. London: Macmillan And Co.
• • Boyden, D. D. (1951). Prelleur, Geminiani And Just Intonation. Journal of the American Musicological Society, 4(3),s. 202- 219. https://doi.org/10.2307/829621
• • Can, C. (2001). Müzikte Tam Beşli Zincirleri Ve Pythagoras Dizileri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 143-159. https://dergipark.org.tr/tr/download /article-file/77483
• • de Klerk, D. (1979). Equal temperament. Acta Musicologica, 51(1), 140–150. https://doi.org/10.2307/932181
• • Dolata, D. (2016). Meantone Temperaments On Lutes And Viols. Bloomington, IN: Indiana University Press.
• • Duffin, R. (2008). How Equal Temperament Ruined Harmony And Why You Should Care. New York, NY: W. W. Norton Company.
• • Ellis, A. J. (1864). On the temperament of musical instruments with fixed tones. Proceedings of the Royal Society of London, 13, s. 404-422. https://www.jstor.org/stable/pdf/112069.pdf
• • Fastl, H. ve Zwicker, E. (2007). Psychoacoustics-facts and models. 3. baskı, Springer-Verlag.
• • Fuller-Maitland, J. A. (Ed.). (1904). Grove’s Dictionary Of Music And Musicians In Five Volumes: Vol I. New York: The Macmillan Company.
• • Fuller-Maitland, J. A. (Ed.). (1910). Grove’s Dictionary Of Music And Musicians In Five Volumes: Vol V. New York: The Macmillan Company.
• • Fyk, J. (1982). Perception of Mistuned Intervals In Melodic Context. Psychology of Music, Spec ISS, s. 36–41.
• • Grove, G. (Ed.). (2009). A dictionary of music and musicians (A. D. 1450-1880) by Eminent Writers, English And Foreign. Cambridge University Press. (Orijinal çalışma 1889 yılında yayımlanmıştır).
• • Helmholtz, H. L. F. (1895). On the Sensations Of Tone As A Physiological Basis For The Theory Of Music (Alexander J. Ellis, Çev.). 3. Baskı. New York: Longmans, Green, And Co.
• • Hill, T. J. W. ve Summers, J. R. (2007). Discrimination of Interval Size In Short Tone Sequences, The Journal of the Acoustical Society of America, 121, 4, 2376-2383. doi: 10.1121/1.2697059
• • Jorgensen, O. H. (1991). Tuning: Containing The Perfection Of Eighteenth-Century Temperament, the lost Art Of Nineteenth- Century Temperament, And The Science Of Equal Temperament, Complete With Instructions For Aural And Electronic Tuning. East Lansing, MI: Michigan State University Press.
• • Kalender, C. (2021). Keman Eğitiminde Entonasyon Becerisinin Geliştirilmesine Yönelik Hazırlanan Öğretim Programının Etkililiği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Bolu.
• • Karaosmanoğlu, M. K. (2000). Batıda 12’li Tampere Sistem Dışı Arayışlar Ve Iki Örnek: Partch – Daniélou. Musiki Mecmuası, 470. https://www.researchgate.net /publication/283852295_Batida_12’li_Tampere_Sistem_Disi_Arayislar_ve_Iki_ Ornek_Partch_-_Danielou
• • Karaosmanoğlu, M. K. (2017). Müzik Aritmetiği ve Ses Sistemleri. İstanbul: İTÜ Vakfı Yayınları.
• • Karolyi, O. (1996). Müziğe giriş (M. Nemutlu, Çev.). 2. Basım. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• • Kennedy, M. (2003). The Concise Oxford Dictionary Of Music. Oxford: Oxford University Press.
• • Lapp, D. R. (2003). The Physics of Music and Musical Instruments. Medford, MA: Wright Center for Innovative Science Edu- cation, Tufts University. Erişim adresi: http://kellerphysics.com/acoustics/Lapp.pdf
• • Lindley, M. (1975). Fifteenth-Century Evidence For Meantone Temperament. Proceedings of the Royal Musical Association, 102, ss. 37-51. http://www.jstor.org/stable/766092
• • Lindley, M. (2001). Temperaments. https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630 .article.27643
• • Lindley, M. ve Ortgies, I. (2006). Bach-Style Keyboard Tuning. Early Music, 34(4), s. 613-623. https://www.jstor.org/stable/ 4137309
• • Morrison, S. J. ve Fyk, J. (2002). Intonation. R. Parncutt & G. E. McPherson (Ed.), The Science And Psychology Of Music Performance: Creative strategies for teaching and learning (ss. 183-197). Oxford University Press. DOI: 10.1093/acprof:o so/9780195138108.001.0001
• • Özkeleş, S. (2017). 12 eşit aralıklı tampere sistemde Türk Müziği Makam Dizilerine Kuramsal Bir Yaklaşım. İçinde Kurtaslan, Z. (Ed.), Kültür-Sanat-Edebiyat-Eğitim Ve Mimarlık Üzerine Akademik Araştırmalar (59-83). Eğitim Yayınevi. https:// www.researchgate.net/publication/349916215_12_ESIT_ARALIKLI_TAMPERE_SISTEMDE_TURK_MUZIGI_MAKAM_ DIZILERINE_KURAMSAL_BIR_YAKLASIM
• • Parker, B. (2015). Güçlü Titreşimler: Müziğin Fiziği (C. Güray ve M. Sözer, Çev.). Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• • Parncutt, R. ve Cohen, A. J. (1995). Identification Of Microtonal Melodies: Effects Of Scale-Step Size, Serial Order, And Training. Perception & Psychophysics, 57, 835–846. https://doi.org/10.3758/BF03206799
• • Partch, H. (1974). Genesis of a Music: An Account Of A Creative Work, Its Roots And Its Fulfillments. 2. Baskı. New York, NY: Da Capo Press.
• • Rakowski, A. (1978). Categorical Perception Of The Pitch In Music. State Higher School of Music.
• • Rasch, R. (2006). Tuning and temperament. Christensen, T. (Ed.). The Cambridge History Of Western Music Theory Içinde (s. 193-222). 3. Baskı. Cambridge: Cambridge University Press.
• • Riedweg, C. (2005). Pythagoras: His Life, Teaching And Influence (S. Rendall, Çev.). Ithaca, NY: Cornell University Press.
• • Say, A. (2002). Müzik sözlüğü. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• • Snyder, John L. (1983). Theinred of Dover on consonance: A Chapter In The History Of Harmony. Music Theory Spectrum, 5, 110–120. https://doi.org/10.2307/746098
• • Spohr, L. (1843). Louis Spohr’s Celebrated Violin School (J. Bishop, Çev.). London: R. Cocks & Co.
• • Şenel, O. (2021). Müzikte Mükemmelin Göreceliği: Akort Sistemlerinin Evrimi Ve Eşit Tampere Sistemin Yükselişi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(76), 352-369. DOI: 10.17719/jisr.11434
• • Vos, J. (1982). The Perception Of Pure And Mistuned Musical Fifths And Major Thirds: Thresholds For Discrimination, Beats, And Identification. Perception and Psychophysics, 32(4), 297–313. doi: 10.3758/bf03206236
• • Yang, L., An, D. ve Turner, J. A. (2005). Handbook of Chinese Mythology. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, Inc.
• • Zeren, A. (1997). Müzik fiziği. 2. Baskı. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• • Zeren, A. (1998). Müzikte Ses Sistemleri. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• • White, W. B. (1917). Modern Piano Tuning And Allied Arts. New York, NY: Edward Lyman Bill Inc.
• • Wood, A. (1962). The physics of music. Londra: Methuen & Co Ltd.