ÇAĞDAŞ RESİM SANATINDA YAPISÖKÜM, ÇIPLAKLIK VE KOLAJ ÜZERİNDEN BEDENİN TEMSİLİ

Yıl 2025, Sayı: 15- Özel sayı, 525 - 548, 20.10.2025

Meryem Özbahar , Gülçin Karaca

https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1804474

Öz

Jacques Derrida’nın ortaya attığı “dekonstrüksiyon” Türkçe karşılığı yapısöküm olan kavramın,
resim sanatı eserlerindeki yöneliminin parçalılıklar ve çoklu katmanlarla ilgili olduğu
düşünülmektedir. Kolajda olduğu gibi nesnelerin, bağlamından koparılarak sanat
çalışmasının yüzeyinde kullanılmasının da yapısökümle ilişkili olduğu kabul edilebilmektedir.
Bu özelliklerden yola çıkarak, bu makalede, çıplak bedeni yapısökümle ilişkili olduğu
düşünülen parçalamalar ve kolaj tekniği ekseninde kullanan 1960 sonrası eser üreten
sanatçılardan beş tanesi seçilmiştir: Bedri Baykam, İrfan Önürmen, Jeff Koons, Nur Koçak
ve Tom Wesselmann. Bu sanatçıların işleri yapısöküm perspektifinden incelenerek, bu çözümleme
aracılığıyla bedenin sanat tarihindeki geleneksel temsil biçimlerinin nasıl bozulduğu
ve yeniden yapılandırıldığı tartışılmaktadır. Çalışma, kolaj tekniği ekseninde çıplak
bedenin sanat içinde nasıl bir anlam kaymasına uğradığını ve sanatçılar tarafından nasıl
farklı stratejilerle ele alındığını ortaya koyarak, sanat ve görsel kültür ilişkisine yeni bir
bakış açısı sunmayı amaçlamaktadır. Araştırmada yöntem olarak literatür tarama yöntemi
kullanılmıştır. Sonuç olarak, çağdaş sanatta çıplak bedenin yalnızca estetik öğe bir
olarak değil, kültürel, ekonomik ve ideolojik bir araç olarak ele alındığı ve bu beş sanatçının
yapısöküm kavramı bağlamında hangi benzer ve farklı özelliklere sahip oldukları ortaya
konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çıplaklık , Beden , Çağdaş sanat , Yapısöküm , Kolaj.

PRESENTATION OF BODY IN TERMS OF DECONSTRACTION, NUDITY AND COLLAGE IN CONTEMPORARY PAINTING

Öz

The concept of deconstruction, which was put forward by Jacques Derrida, can be thought
to be related to fragmentation and multiple layers in works of art. It can be accepted that
the use of objects on the surface of the work of art, detached from their context, as in collage,
is also related to deconstruction. Based on these features, in this article, five artists who
produced works after 1960, who used the nude body through the axis of fragmentation and
collage technique, which are thought to be related to deconstruction, were selected: Bedri
Baykam, İrfan Önürmen, Jeff Koons, Nur Koçak and Tom Wesselmann. The works of these
artists are examined from the perspective of deconstruction and the discussion focuses on
how the traditional forms of representation of the body in art history are disrupted and
restructured. The study aims to present a new perspective on the relationship between art
and visual culture by revealing how the nude body has shifted in meaning in art through
the axis of collage technique and how it is handled with different strategies by artists. The
literature review method was used as the method in the research. As a result, it has been
tried to reveal that the naked body in contemporary art is not only considered an aesthetic
element but also as a cultural, economic and ideological tool and what similar and different
characteristics these five artists have in the context of the concept of deconstruction.

Anahtar Kelimeler

Nudity , Body , Contemporary art , Deconstruction , Collage.

Kaynakça

• Açan, V. (2013). Görsel kültürün oluşumunda çıplaklık. Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Antiquity (t.y.). Jeff Koons. https://www.jeffkoons.com/artwork/antiquity.
• Antmen, A. (2013). 20. yüzyıl batı sanatında akımlar. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Aydınalp, E. B. (2017). Jacques Derrida’da yazı ve anlam oyunu, SEFAD, (38): 151-160. e-ISSN: 2458-908X.
• Bedri Baykam. (t.y.). 2007’den günümüze... 4d’ler (lentiküler çalışmalar). https://www.bedribaykam.com/tr/galeri/2007den-gunumuze-4dler-lentikuler-calismalar Culler, J. (1983). On deconstruction: Theory and criticism after structuralism. Ithaca: Cornell University Press.
• Derrida, J. (1982). Margins of philosophy (A. Bass, Trans.). Chicago: University of Chicago Press.
• Derrida, J. (1993). Aporias. (Çev. Thomas Dutoit) Series Meridian: Crossing Aesthetics . Stanford University Press, 1993.
• Derrida, J. (1994). Göstergebilim ve Gramatoloji. (Çev. Tülin Akşin). Afa Yayınları.
• Derrida J. (2011). Gramatoloji (Çev. İsmet Birkan). İstanbul: Bilgesu Yayıncılık.
• Derrida, J. (2020). Yazı ve Fark. (Çev. P. Burcu Yalım). Metis Yayınları.
• Farthing, S. (2014). Sanatın tüm öyküsü. Çin: Hayalperest Yayınevi.
• Foster, H. (1985). Postmodern Culture. London: Pluto Press.
• Frank, E. (2009). Jeff Koons: In his space. The Journal of Undergraduate Research, Volume 7 Journal of Undergraduate Research, Volume 7: 2009.
• Güneş, N. (2013). Resim sanatında kolaj, asamblaj ve türk resmine yansımaları. Yüksek lisans tezi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Jeff Koons. (t.y). Galerie Max Hetzler. https://www.maxhetzler.com/artists/jeff-koons/selected-works Karagöz, S. (2024). 1960 sonrası resim sanatında hafıza kavramının kolaj ve asamblaj teknikleriyle incelenmesi. Yüksek lisans tezi Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karslıgil, G. (2014). Güncel sanatta kurgusal kolaj okumaları. Yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Keser, N. (2009). Sanat sözlüğü. Ütopya Yayınevi: Ankara.
• Kılınç, K. (2019). 2000’li yıllarda Türkiye’de kolaj: sanatçılar ve uygulamalar. Yüksek lisans tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koz, K. ve Türk, M. S. (2022). Metnin çoğul anlamlarına duyarlı bir okuma tarzı olarak yapısöküm yöntemi, Sosyal Bilimlerde Güncel Araştırma ve İncelemeler III’ün içinde, (Ed. Neslihan Coşkun Karadağ ve Abdullah Balcıoğulları), AYBAK: 325-338.
• Linney, V. L. (1999). The flora delanica: Mary Delany and women’s art, science, and friendship in eighteenth-century England. Graduate Programme in Women’s Studies York University, Doctor of PMosophy, Toronto, Ontario: York University, Little, S. (2008). İzmler sanatı anlamak. (4. Baskı). İstanbul: Yem Yayın.
• Lynton, N. (2009). Modern sanatın öyküsü. Çin: Remzi Kitabevi.
• Lyotard, J. F. (1997). Postmodern durum (Çev. İsmet Birkan). İstanbul: Vadi Yayınları.
• Mattei, S. (2024, 10 Temmuz). Jeff Koons’un dünyasında: Balon köpeklerinden rekor müzayede satışlarına. ArtMajeur Magazine, https://www.artmajeur.com/tr/magazine/8-sanatcilar-portreler/jeff-koons-un-dunyasinda-balon-kopeklerinden-rekor-muzayede-satislarina/335794 Megill, A. (2021). Aşırılığın Peygamberleri Nietzsche, Heidegger, Foucault, Derrida. (Çev. Tuncay Birkan). Metis Yayınları.
• Öndin, N. (2019). Modern sanat. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Öztekin, F. (2020). Güncel sanatta bir ifade aracı olarak kolaj. Yüksek lisans tezi. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü..
• Pooke, G. ve Whitnam, G. (2011). Sanatı anlamak. (T. Göbekçin, Çev.). İstanbul: Optimist Yayınları. Ramond, C. (2011). Derrida sözlüğü (Çev. Ümit Edeş). Say Yayınları.
• Rutli, E. E. (2015). Derrida’nın yapısökümü. Temâşâ, 6, 49-63.
• Sainani, S. (2021, May). What is contemporary art. https://www.researchgate.net/publication/351580467_What_is_Contemporary_Art#fullTextFileContent Sarup, M. (2014). Post-Yapısalcılık ve postmodernizm. (Çev. A. B. Güçlü). Ankara: Ark Kitabevi.
• Smith, T. (2009). What is contemporary art. USA: University of Chicago.
• Tetire, Ş. (1992). Sanatta çıplaklık ve erotizm. Yüksek lisans tezi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Thompson, J. (2014). Modern resim nasıl okunur modern ustaları anlamak. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Türlü Tercan, S. (2023). Radikal bir metin okuma stratejisi olarak: Yapısöküm kavramının sanata yansımaları. Ideart Uluslararası Tasarım ve Sanat Dergisi, 1(2), 73-88.
• Yılmaz, M. (2006). Modernizmden postmodernizme sanat. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Wikipedia (t.y.). Merdivenlerden inen çıplak, No.2. https://en.wikipedia.org/wiki/Nude_Descending_a_Staircase,_No._2