Çalışanlar İçin Örgütsel Adaletin Anlamı ve Önemi Üzerine Nitel Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 193 - 218, 29.07.2025

Senay Yürür , Nihal Yazıcı , Sezgin Altınel

https://doi.org/10.54733/smar.1606789

Öz

Bu araştırmanın temel amacı, çalışanların örgütsel adaleti nasıl tanımladıklarını (dağıtım adaleti, prosedür adaleti ve etkileşim adaleti) ve neden önemsediklerini (kişisel çıkar modeli, grup değeri modeli, deontolojik model) anlamaktır. Bunun yanı sıra bireylerin adalet tariflerinin ya da adaleti önemsemelerinin arkasında yatan nedenlerin onların yaşam tarzlarıyla (muhafazakarlık/sekülerlik) ilişkisi de sorgulanmaktadır. Türkiye’de kamu ve özel sektörde çalışan 13 kişi ile yarı yapılandırılmış, derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. İçerik analizi yöntemiyle yapılan analizlerde, katılımcıların örgütsel adaleti büyük ölçüde dağıtım adaleti olarak tanımlamalarıyla birlikte etkileşim ve prosedür adaleti olarak da tanımladıkları ve kişisel çıkarlar ve deontolojik nedenlerle işyerlerinde adalete önem verdikleri tespit edilmiştir. Bu çalışmanın örgütsel adalet kavramının tanımlanması, ölçülmesi ve boyutları arasındaki göreli önemine ve örgütsel adaletin neden önemsendiğine ilişkin ilgili yazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

örgütsel adalet , kişisel çıkar modeli , grup değeri modeli , deontolojik adalet modeli , kültür , yaşam tarzı

A Quatitative Study on the Meaning and Importance of Organizational Justice for Employees

Öz

The main aim of this research is to understand how employees define organizational justice (distributive justice, procedural justice, and interactional justice) and why they care about it (self-interest model, group value model, deontic model). Additionally, the relationship between the reasons behind individuals’ definitions of justice or their concern for justice and their lifestyles (conservatism/secularism) is also questioned. It was conducted through semi-structured, in-depth interviews with 13 individuals working in Turkey’s public and private sectors. In the analyses carried out using the content analysis method, it was found that participants largely defined organizational justice as distributive justice but also defined it as interactional and procedural justice, and that they valued justice in their workplaces due to self-interest and deontic reasons. It is thought that this study can contribute to the relevant literature on the definition, measurement, and relative importance of the dimensions of organizational justice and why organizational justice is valued.

Anahtar Kelimeler

organizational justice , self interest model , group value model , deontic justice , culture , life style

Kaynakça

• Adams, J. S. (1965). Inequity in social exchange. In Advances in experimental social psychology (Vol. 2, pp. 267-299). Academic Press. https://doi.org/10.1016/S0065-2601(08)60108-2
• Akkuş, Z. (2024). Uzaktan çalışma yöntemi ve bireysel sosyalleşme: çalışanların iş ortamında sosyal ilişkileri üzerine bir inceleme. Yalvaç Akademi Dergisi, 9(2), 152-164. https://doi.org/10.57120/yalvac.1561116
• Altıntaş, D. (2023). Dönüştürücü etkiyi ortaya çıkarmak: COVID-19 salgını dönemindeki çevrimiçi alışveriş deneyimleri üzerine nitel bir araştırma. Sosyal Mucit Academic Review, 4(2), 219-260. https://doi.org/10.54733/smar.1290686
• Ambrose, M. L., Harland, L. K., & Kulik, C. T. (1991). Influence of social comparisons on perceptions of organizational fairness. Journal of Applied Psychology, 76(2), 239-246. https://doi.org/10.1037/0021-9010.76.2.239
• Anderson D. M., & Shinew K. J. (2003). Gender equity in the context of organizational justice: A closer look at a reoccurring ıssue in the field. Journal of Leisure Research, 35(2), 228-247. https://doi.org/10.1080/00222216.2003.11949992
• Aydın, E., & Özeren, E. (2019). Akademide işe yabancılaşma olgusu: Araştırma görevlileri üzerine nitel bir alan çalışması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 2019(BOR Özel Sayısı), 159-178. https://doi.org/10.18092/ulikidince.518296
• Aydın, İ. H. (2011). Seküler ahlak bağlamında din-ahlâk ilişkisi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35, 1-23.
• Ayyıldız, A. G. Ş. (2023). Mütedeyyin kentli kimliğinin mekansal izdüşümü: Kızılcık Şerbeti dizisi örneği. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 7(31), 132-159.
• Bal, V. (2014). Örgütsel adalet ve örgütsel bağlılık ilişkisi: Manisa’daki eğitim kurumlarında bir araştırma. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 1-9.
• Becker, H., & Fritzsche, D. J. (1987). Business ethics: A cross-cultural comparison of managers' attitudes. Journal of Business Ethics, 6, 289-295. https://doi.org/10.1007/bf00382938
• Bies, R. J., & Moag, J. S. (1986). Interactional justice: Communication criteria of fairness. Research on Negotiations in Organizations, 1, 43-55.
• Blau, P. M. (1964). Justice in social exchange. Sociological Inquiry, 32(2), 193-206. https://doi.org/10.1111/j.1475-682X.1964.tb00583.x
• Brockner, J., Chen, Y. R., Mannix, E. A., Leung, K., & Skarlicki, D. P. (2000). Culture and procedural fairness: When the effects of what you do depend on how you do it. Administrative Science Quarterly, 45(1), 138-159. https://doi.org/10.2307/2666982
• Caza, A., Caza, B. B., & Lind, E. A. (2011). The missed promotion: An exercise demonstrating the importance of organizational justice. Journal of Management Education, 35(4), 537-563. https://doi.org/10.1177/1052562910381875
• Colquitt, J. A. (2001). On the dimensionality of organizational justice: A construct validation of a measure. Journal of Applied Psychology, 86(3), 386-400. https://doi.org/10.1037/0021-9010.86.3.386
• Colquitt, J. A., & Greenberg, J. (2001). Doing justice to organizational justice: Forming and applying fairness judgments. In S. Gilliland, D. Steiner, & D. Skarlicki (Eds.), Theoretical and cultural perspectives on organizational justice (pp. 217-242). Greenwich.
• Cropanzano, R. S., Massaro, S., & Becker, W. J. (2017). Deontic justice and organizational neuroscience. Journal of Business Ethics, 144, 733-754. https://doi.org/10.1007/s10551-016-3056-3
• Cropanzano, R., Bowen, D. E., & Gilliland, S. W. (2007). The management of organizational justice. Academy of Management Perspectives, 21(4), 34-48. https://doi.org/10.5465/amp.2007.27895338
• Cropanzano, R., Byrne, Z. S., Bobocel, D. R., & Rupp, D. R. (2001). Moral virtues, fairness heuristics, social entities, and other denizens of organizational justice. Journal of Vocational Behavior, 58(2), 164-209. https://doi.org/10.1006/jvbe.2001.1791
• Cropanzano, R., Goldman, B., & Folger, R. (2003). Deontic justice: The role of moral principles in workplace fairness. Journal of Organizational Behavior, 24(8), 1019-1024. https://www.jstor.org/stable/4093752
• Cropanzano, R., Li, A., & Benson III, L. (2011). Peer justice and teamwork process. Group & Organization Management, 36(5), 567-596. https://doi.org/10.1177/1059601111414561
• Çiçek, N. (2023)."Türkiye'de inanç ve dindarlık" araştırması yayımlandı: Dindarlaştık mı, sekülerleştik mi?. Independent Türkçe. https://www.indyturk.com/node/619071/yazarlar/t%C3%BCrkiyede-i%CC%87nan%C3%A7-ve-dindarl%C4%B1k-ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1-yay%C4%B1mland%C4%B1-dindarla%C5%9Ft%C4%B1k-m%C4%B1 (Erişim Tarihi: 25 Nisan 2024).
• Drisko, J. W., & Maschi, T. (2016). Content analysis. Oxford University Press.
• Erkan, E. (2021). Sekülerleşme teorileri perspektifinden Türkiye'de dindarlık. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(4), 1557-1570. https://doi.org/10.21547/jss.962845
• Fidan M., Bıyıklı F., & Özkara, B. (2022). Akademisyenler için akreditasyon ne anlama geliyor? Yükseköğretimde kalite üzerine nitel bir araştırma. Sosyal Mucit Academic Review, 3(2), 213-236. https://doi.org/10.54733/smar.1166028
• Flick, U. (2019). An introduction to qualitative research (6th edition). Sage Publications.
• Folger, R., & Cropanzano, R. (1998). Organizational justice and human resource management. Sage Publications.
• Fortin, M., Cropanzano, R., Cugueró-Escofet, N., Nadisic, T., & Van Wagoner, H. (2020). How do people judge fairness in supervisor and peer relationships? Another assessment of the dimensions of justice. Human Relations, 73(12), 1632-1663. https://doi.org/10.1177/0018726719875497
• Fox, S., Spector, P. E., & Miles, D. (2001). Counterproductive work behavior (CWB) in response to job stressors and organizational justice: Some mediator and moderator tests for autonomy and emotions. Journal of Vocational Behavior, 59(3), 291-309. https://doi.org/10.1006/jvbe.2001.1803
• Francis, J. J., Johnston, M., Robertson, C., Glidewell, L., Entwistle, V., Eccles, M. P., & Grimshaw, J. M. (2010). What is an adequate sample size? Operationalising data saturation for theory-based interview studies. Psychology and Health, 25(10), 1229-1245. https://doi.org/10.1080/08870440903194015
• Gillespie, J. Z., & Greenberg, J. (2013). Are the goals of organizational justice self-interested?. In J. Greenberg, & J. A. Colquitt (Eds.), Handbook of organizational justice (pp. 179-213). Psychology Press.
• Graso, M., Camps, J., Strah, N., & Brebels, L. (2020). Organizational justice enactment: An agent-focused review and path forward. Journal of Vocational Behavior, 116(Part B), 103296. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2019.03.007
• Greenberg, J. (1990). Employee Theft as a reaction to underpayment inequity: The hidden cost of pay cuts. Journal of Applied Psychology, 75(5), 561-568. https://doi.org/10.1037/0021-9010.75.5.561
• Greenberg, J. (1993). The social side of fairness: Interpersonal and informational classes of organizational justice. In R. Cropanzano (Ed.), Justice in the workplace: Approaching fairness in human resource management (pp. 79-103). Lawrence Erlbaum Associates.
• Guest, G., Bunce, A., & Johnson, L. (2006). How many interviews are enough? An experiment with data saturation and variability. Field Methods, 18(1), 59-82. https://doi.org/10.1177/1525822X05279903
• Hao, Y., Hao, J., & Wang, X. (2016). The relationship between organizational justice and job satisfaction: Evidence from China. Journal of Chinese Human Resource Management, 7(2), 115-128. https://doi.org/10.1108/JCHRM-07-2016-0012
• Hennink, M., & Kaiser, B. N. (2022). Sample sizes for saturation in qualitative research: A systematic review of empirical tests. Social Science & Medicine, 292, 114523. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2021.114523
• Hofstede, G. (1980). Culture and organizations. International Studies of Management & Organization, 10(4), 15-41. https://doi.org/10.1080/00208825.1980.11656300
• Homans, G. C. (1961). Social behavior: Its elementary forms. Harcourt, Brace, and World.
• Huang, J. L., Cropanzano, R., Li, A., Shao, P., Zhang, X. A., & Li, Y. (2017). Employee conscientiousness, agreeableness, and supervisor justice rule compliance: A three-study investigation. Journal of Applied Psychology, 102(11), 1564-1589. https://doi.org/10.1037/apl0000248
• Huseman, R. C., Hatfield, J. D., & Miles, E. W. (1985). Test for individual perceptions of job equity: Some preliminary findings. Perceptual and Motor Skills, 61(3_suppl), 1055-1064. https://doi.org/10.2466/pms.1985.61.3f.1055
• Huseman, R. C., Hatfield, J. D., & Miles, E. W. (1987). A new perspective on equity theory: The equity sensitivity construct. Academy of Management Review, 12(2), 222-234. https://doi.org/10.5465/amr.1987.4307799
• Jiang, Z., Gollan, P. J., & Brooks, G. (2017). Relationships between organizational justice, organizational trust and organizational commitment: A cross-cultural study of China, South Korea and Australia. The International Journal of Human Resource Management, 28(7), 973-1004. https://doi.org/10.1080/09585192.2015.1128457
• Lambert, E. G., Tewksbury, R., Otu, S. E., & Elechi, O. O. (2021). The association of organizational justice with job satisfaction and organizational commitment among nigerian correctional staff. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 65(2-3), 180-204. https://doi.org/10.1177/0306624X20946926
• Lee, C., Pillutla, M., & Law, K. S. (2000). Power-distance, gender and organizational justice. Journal of Management, 26(4), 685-704. https://doi.org/10.1016/S0149-2063(00)00052-0
• Leventhal, G. S. (1980). What should be done with equity theory?. In K. J. Gergen, M. S. Greenberg, & R. H. Willis (Eds.), Social exchange: Advances in theory and research (pp. 27-55). Plenum Press.
• Lind, E. A., & Tyler, T. R. (1988). The social psychology of procedural justice. Plenum Press.
• Miller, D. T., & Ratner, R. K. (1996). The power of the myth of self-interest. In L. Montada, & M. J. Lerner (Eds.), Current societal concerns about justice (pp. 25-48). Springer.
• Moorman, R. H. (1991). Relationship between organizational fairness and organizational citizenship behaviors: Do fairness perceptions influence employee citizenship?. Journal of Applied Psychology, 76(6), 845-855. https://doi.org/10.1037/0021-9010.76.6.845
• Niehoff, B. P., & Moorman, R. H. (1993). Justice as a mediator of the relationship between methods of monitoring and organizational citizenship behavior. Academy of Management Journal, 36(3), 527-556.
• Özkan, Ç., & Gümüş, M. (2013). Ege Bölgesindeki 4-5 Yıldızlı otel işletmelerinde örgüt kültürünün iş değerlerinin dönüşümüne etkileri. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2013(2), 1-14.
• Pillai, R., Williams, E. S., & Tan, J. J. (2001). Are the scales tipped in favor of procedural or distributive justice? An investigation of the U.S., India, Germany, and Hong Kong (China). International Journal of Conflict Management, 12(4), 312-332. https://doi.org/10.1108/eb022861
• Qin, X., Ren, R., Zhang, Z. X., & Johnson, R. E. (2018). Considering self‐interests and symbolism together: How instrumental and value‐expressive motives interact to influence supervisors’ justice behavior. Personnel Psychology, 71(2), 225-253. https://doi.org/10.1111/peps.12253
• Sapienza, H. J., & Korsgaard, M. A. (1996). Managing investor relations: The impact of procedural justice in establishing and sustaining investor support. Academy of Management Journal, 39(3), 544-574.
• Skarlicki, D. P., & Folger, R. (1997). Retaliation in the workplace: The roles of distributive, procedural, and interactional justice. Journal of Applied Psychology, 82(3), 434-443. https://doi.org/10.1037/0021-9010.82.3.434
• Strah, N., Rupp, D. E., Shao, R., King, E., & Skarlicki, D. (2024). Why have we not detected gender differences in organizational justice perceptions! An evidenced‐based argument for increasing inclusivity within justice research. Journal of Organizational Behavior, 45(7), 1117-1146. https://doi.org/10.1002/job.2797
• Tastan, S. B., & Davoudi, S. M. M. (2013). A study of the relationship among organizational justice, psychological empowerment and organizational citizenship behavior. In F. L. Gaol, S. Kadry, M. Taylor, & P. S. Li (Eds.), Innovation, Communication and Engineering (pp. 325-332). CRC Press.
• Taşçıoğlu, H. (2010). Örgüt kültürünün örgütsel adalete etkisi: Bir örnek olay [Yayınlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Thibaut, J., & Walker, L. (1978). A theory of procedure. California Law Review, 66(3), 541-566. https://doi.org/10.15779/Z38WX8J
• Turillo, C. J., Folger, R., Lavelle, J. J., Umphress, E. E., & Gee, J. O. (2002). Is virtue its own reward? Self-sacrificial decisions for the sake of fairness. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 89(1), 839-865. https://doi.org/10.1016/S0749-5978(02)00032-8
• Tyler, T. R. (1997). The psychology of legitimacy: A relational perspective on voluntary deference to authorities. Personality and Social Psychology Review, 1(4), 323-345. https://doi.org/10.1207/s15327957pspr0104_4
• Tyler, T. R., & Lind, E. A. (1992). A relational model of authority in groups. In M. P. Zanna (Ed.), Advances in experimental social psychology (pp. 115-191). Academic Press.
• Yavuz, E. (2011). Kamu ve özel sektör çalışanlarının örgütsel adalet algılamaları üzerine bir karşılaştırma çalışması. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 11(2), 302-312.
• Yazıcı, N., & Yürür, S. (2018). Deontolojik adalet: Örgütteki kültürel bağlamın etkisi. İş, Güç: Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 20(1), 21-38. https://doi.org/10.4026/isguc.422380
• Yazıcı, N., & Yürür, S. (2019). Birey-örgüt uyumu ve örgütsel adalet: Uyum her zaman iyi midir?. İzmir İktisat Dergisi, 34(2), 213-224. https://doi.org/10.24988/ije.2019342815
• Yazıcı, N., & Yürür, S. (2022). Yöneticiler kendileriyle uyumlu astlarına daha mı adil davranır?. Journal of Organizational Behavior Review, 4(2), 112-126.
• Yazıcı, N., Yürür, S., & Elçi, M. (2022). Adalete yönetici tarafından bakmak: Astın samimiyeti ve yetkinliğinin rolü. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(2), 125-143. https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1098787
• Yıldız, F. Z. (2024). Aradığınız kişiye şu an ulaşılamıyor: Çalışanların ulaşılabilir olmama haklarına ilişkin nitel bir araştırma. Sosyal Mucit Academic Review, 5(2), 270-292. https://doi.org/10.54733/smar.1505325
• Yürür, S. (2008). Örgütsel adalet ile iş tatmini ve çalışanların bireysel özellikleri arasındaki ilişkilerin analizine yönelik bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 295-312.
• Yürür, S., & Nart, S. (2016). Örgütsel adalet algısı kamu çalışanlarının ihbar etme niyetinin belirleyicisi midir?. Amme İdaresi Dergisi, 49(3), 117-148.
• Yürür, S., & Soygüzel, H. (2010). Örgütsel çalışma yönetimi açısından kamu yöneticileri ile özel sektör yöneticileri arasındaki farklılıkların analizi. Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi, 6(1), 31-47.
• Zapata, C. P., Olsen, J. E., & Martins, L. L. (2013). Social exchange from the supervisor’s perspective: Employee trustworthiness as a predictor of interpersonal and informational justice. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 121(1), 1-12. https://doi.org/10.1016/j.obhdp.2012.11.001
• Zwank, J., Diehl, M. R., & Gollwitzer, M. (2023). The corporate samaritan: Advancing understanding of the role of deontic motive in justice enactment. Journal of Business Ethics, 190, 607-623. https://doi.org/10.1007/s10551-023-05409-w