Çeviribilim Perspektifinden Barthes’ın Çağdaş Söylenler Eserinde Gösterge Teorisi: Venuti’nin Şeffaflık ve Yabancılaştırma Kavramlarının Eleştirisi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 592 - 607, 30.04.2025

Derya Karaosmanoğlu

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1602083

Öz

Lawrence Venuti’nin şeffaflık (transparency) ve yabancılaştırma (foreignization) kavramları, çevirinin kültürel bağlamı ve anlamın nasıl dönüştüğünü anlamamıza olanak tanır. Bu araştırma, Roland Barthes’ın Çağdaş Söylenler’indeki “Sinemada Romalılar” ve “Dilsiz ve Kör Eleştiri” metinlerini Lawrence Venuti’nin çeviri kuramları çerçevesinde göstergebilimsel bir karşıtlık yöntemiyle çözümlemeyi hedeflemektedir. Barthes’ın kültürel göstergeler teorisi, dil-kültür diyalektiğini ortaya koyarken; Venuti’nin şeffaflık (transparency: kaynak metnin hedef dilde görünmez kılınması) ve yabancılaştırma (foreignization: ideolojik yabancılığın bilinçli korunumu) kavramları, çevirinin anlamın politikasını nasıl yeniden ürettiğini açığa çıkarır.
Çalışmada, Tahsin Yücel’in çeviri pratiği, Barthes semiyotiğinin Türkçe söylemde kültürel kod aktarımını Venuti’nin kuramsal matrisiyle harmanlayarak irdelenmiştir. Çeviribilimdeki “sadakat-uyarlama” ikilemi, bu çalışmada gösterge-yorum diyalektiği olarak yeniden konumlandırılmıştır.
Yöntemsel olarak metinlerarası karşılaştırmalı analiz ve eleştirel söylem çözümlemesine dayanan araştırma; çevirmen, Barthes’ın mitolojik göstergelerini aktarırken Venuti’nin stratejilerinden nasıl diyalojik bir sentez üretir, sorusuna yanıt aramaktadır. Aynı zamanda, göstergebilimsel unsurların tercüme edilemezliği iddiası, Yücel’in çeviri pratiğinde hangi semantik direnç noktalarını ortaya çıkarmaktadır, sorusuna cevap aramaktadır.
Bu inceleme, çeviriyi gösterge-iktidar mücadelesinin bir sahnesi olarak okumanın, çeviribilimdeki özcü anlayışları nasıl sorguladığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Barthes'in göstergebilimi ve Venuti'nin eleştirel çeviri kuramı, metinlerarası aktarımın ideolojik arkeolojisini çözümlemek üzere sinerjik bir model olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yabancılaştırma, şeffaflık, Barthes, kültürel göstergeler, Yücel, göstergebilim

From a Translation Studies Perspective: Semiotic Theory in Barthes’ Mythologies and a Critique of Venuti’s Concepts of Transparency and Foreignization

Öz

Lawrence Venuti’s concepts of transparency and foreignization provide insights into the cultural context of translation and the transformation of meaning. This study aims to analyze Roland Barthes’s essays “Romans in Films” and “Blind and Dumb Criticism”, from his work Mythologies, through a semiotic contrastive approach within the theoretical framework of Venuti’s translation theory. Barthes’s theory of cultural signification reveals the dialectic between language and culture, whereas Venuti’s notions of transparency (rendering the source text invisible within the target language) and foreignization (the deliberate preservation of ideological foreignness) expose how translation reproduces the politics of meaning.
The study examines Tahsin Yücel’s translation practice by blending Barthes’ semiotics with the cultural code transfer in Turkish discourse through Venuti’s theoretical matrix. The “faithfulness-adaptation” dilemma in translation studies has been repositioned in this work as a sign-interpretation dialectic.
Methodologically grounded in intertextual comparative analysis and critical discourse analysis, this research seeks to answer how the translator produces a dialogical synthesis of Venuti’s strategies when transferring Barthes’s mythological signs. Additionally, it explores the semantic points of resistance arising within Yücel’s translation practice in relation to the purported untranslatability of semiotic elements.
This review aims to demonstrate how reading translation as a scene of the sign-power struggle questions essentialist understandings in translation studies. Barthes’ semiotics and Venuti’s critical translation theory have been examined as a synergistic model to analyze the ideological archaeology of intertextual transfer.

Anahtar Kelimeler

Foreignization, transparency, Barthes, cultural signifiers, Yücel, semiotics

Kaynakça

• Andaç, Feridun (2003a). Yücel’le Yapılan Söyleşiler ve Yeni Bir Söyleşi. İstanbul: Dünya Kitapları.
• Andaç, Feridun (2003b). Sözcüklerin Diliyle Konuşmak- Yücel ile Yüz Yüze. İstanbul: Dünya Kitapları.
• Barthes, Roland (1999). Yazı ve Yorum. (Çev. Tahsin Yücel). İstanbul: Metis Yayınları.
• Barthes, Roland (2003). Çağdaş Söylenler. (Çev. Tahsin Yücel). İstanbul: Metis Yayınları.
• Barthes, Roland (2005). Göstergebilimsel Serüven. (Çev. Mehmet ve Sema Rifat). İstanbul: YKY.
• Barthes, Roland (2006). Metnin Hazzı. (Çev. Şule Demirkol). İstanbul: YKY.
• Barthes, Roland (2006). Yazının Sıfır Derecesi. (Çev. Tahsin Yücel). İstanbul: Metis Yayınları.
• Barthes, Roland (2008). Ara Olaylar. (Çev. Sema Rifat). İstanbul: Say Yayınları.
• Barthes, Roland (2015). Barthes. (Çev. Sema Rifat). İstanbul: YKY.
• Barthes, Roland (2016). Yazı Üzerine Çeşitlemeler-Metnin Hazzı. (Çev. Şule Demirkol). İstanbul: YKY.
• Barthes, Roland (2017). Eleştiri ve Hakikat. Elif Bildirici, (Çev. Melike Işık Durmaz). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bassnett, Susan (1998). “The Translation Turn in Cultural Studies”. Constructing Cultures. Essays on Literary Translation. (Der. Susan Bassnett ve Andre Lefevere). Clevedon: Multilingual Matters. ss.123-140.
• Calvet, Louis Jean (2017). Barthes. (Çev. Sema Rifat). İstanbul: YKY.
• Derrida, Jacques (1999). Göstergebilim ve Gramatoloji. (Çev. Tülin Akşin). Toplumbilim Dergisi. 10, 177-187.
• Derrida, Jacques (1999). İnsan Bilimlerinin Söyleminde Yapı Gösterge ve Oyun. (Çev. Özkan Gözel). Toplumbilim Dergisi. 10, 167-177.
• Doğan, Günay (1999). Yücel’in Söylemleri, Cumhuriyet Kitap.
• Parlak, Betül (2009). “Yazınsal Çeviride Kaynak Metnin Okuru/Erek Metnin Yazarı Olarak Çevirmen Kimliğinin Çeviri Kararlarına Etkisi”. Çeviribilim, Dilbilim ve Dil Eğitimi Araştırmaları. s. 267-280.
• Rifat, Mehmet (2005). XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim ve Kuramları (1- Tarihçe ve Eleştirel Düşünceler). İstanbul: YKY.
• Rifat, Mehmet (2005). XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim ve Kuramları (2- Temel Metinler). İstanbul: YKY.
• Rifat, Mehmet (2014). Göstergebilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Saussure, Ferdinand De (1998). Genel Dilbilim Dersleri. (Çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Sevimay, Fuat (2018). Çeviri’Bilirsin! Edebiyatın Gizli Kahramanları Hakkında Notlar. İstanbul: Hep Kitap.
• Sezer, Sennur (1995). Bir Usta: Yücel, Cumhuriyet Kitap, s. 277.
• Vardar, Berke (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Venuti, Lawrence (1995). Translator’s Invisibility: A History of Translation. London and New York: Routledge.
• Venuti, Lawrence (1998). The Scandals of Translation: Towards an Ethics of Difference. London and New York: Routledge.
• Venuti, Lawrence (2008). The Translator’s Invisibility: A History of Translation. (2. Baskı). London and New York: Routledge.
• Venuti, Lawrence (2013). Translation changes everything: Theory and practice. Routledge
• Yücel, Tahsin (2008). “Anlatı Çevirisi”. Çeviri Seçkisi I: Çeviriyi Düşünenler. (Haz. Mehmet Rifat). İstanbul: Sel Yayıncılık. ss. 100-108.